Mars’ta Bulunan Metan Gazı Hayat İzi mi?

İngiliz gezegenbilimciler, 2014’te meraklı kedi Curiosity robot gezgini tarafından tespit edilen metan gazının, kum fırtınalarına bağlı toprak erozyonundan kaynaklanmadığını gösterdi. Oysa bizim medyamız bu haberin üstüne atlayıp Mars’ta metan gazı olması yaşam olduğunu da gösteriyor dedi. Bu doğru mu?

Mars’ta henüz hayat bulunmadı

Ancak, Avrupa Uzay Ajansı’na (ESA) ait Mars Express uydusunun (MEX) Gezegensel Fourier Tayfölçeri (PFS), 2004 yılında Mars’ta metan gazı saptadı.^2-3 2014’te ise meraklı robot gezgin Curiosity gezegen yüzeyinde metan tespit etti; ama metan gazı yaz, kış bir görünüp bir kayboluyor.

Peki Mars’ta metan inorganik jeolojik süreçlerin bir sonucu mu, yoksa Mars’ta metan gazı çıkaran bakteriler mi yaşıyor? Dahası bakteriler yaşıyorsa bunlar gerçekten Mars canlıları mı, yoksa Curiosity’nin tekerleklerine yapışarak 2012’de Dünya’dan Mars’a giden bizim yerli bakteriler mi? Mars’ta metan gazı bulunmasının önemini ve işin gerçeğini medyatik yorum yapmadan görelim.

İlgili yazı: Küresel Isınmayı Yavaşlatmak İçin Eti Azaltın

 

Metan gazı hayat belirtisi mi?

Mars’ta metan gazı öncelikle Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) serüvenidir. ESA’nın Mars Express uydusu, 2004 yılında kızıl gezegen atmosferinde milyarda 10 molekül metan gazı buldu (10 ppb).^2-3 Gezegenbilimciler de Mars’taki bilinmeyen bir metan kaynağı olduğu ve bunun yılda 270 ton metan üretebileceği sonucuna vardılar.

Sonraki ölçümler ise 0,005-60 ppb aralığında olan metan değerleri verdi.⁴ Bu da bilim insanlarını oldukça şaşırttı; çünkü ölçümlerin maksimum ve minimum değeri arasında büyük fark var. Öyle ki 0,005 ppb pratikte Mars’ta metan yok anlamına geliyor. Sonuçta tek bir atom dahi olsa Güneş Sistemi’nde evrendeki bütün elementleri bulabilirsiniz; ama 0,005 ppb pratikte metan yok demektir.

Tabii Mars’ta metan adının geçmesi bile kamuoyunu heyecanlandırdı. Sonuçta Dünya’da metan gazının ana kaynağı eski canlıların fosilleri, geviş getiren büyükbaş hayvanlar, kanalizasyon, bataklık gazı ve metan gazı çıkararak yaşayan metanojen bakterilerdir.

Dolayısıyla Mars’ta metan gazı var mı ve varsa ne kadar var diye sormak, Mars’ta hayat var mı sorusuyla yakından ilgilidir. Dahası son araştırmalar, Mars’ta küresel ısınmaya yol açarak soğuk gezegeni ısıtıp yaşanabilir hale getirmek için gereken sera gazı karbondioksitin de yeterli miktarda olmadığını gösteriyor. Bu da Mars’ı dünyalaştırmak isteyen kolonicileri hayal kırıklığına uğratıyor.

İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?

 

Oysa metan gazı varsa iş değişir

Özellikle de Mars bakterileri metan gazı üretiyorsa iş değişir. Neden derseniz, ister bu bakteriler pis Curiosity ile Dünya’dan gelsin ister Marslı olsun; metanojen bakterileri kullanarak, hatta bunları tarla boyundaki dev havuzlarda yetiştirerek Mars’ta metan üretimini artırabiliriz. Sonuçta metan gazı karbondioksitten 28 kat etkili bir sera gazıdır. Metan ile Mars’ı kolayca ısıtabiliriz.

Öyleyse Mars’ta hayat olduğuna inansak da inanmasak da metan gazı gizemini mutlaka çözmemiz gerekiyor; ama işler gittikçe sarpa sarıyor. Örneğin, 2011’de bilim insanları Dünya’daki teleskoplardan Mars atmosferine bakınca 7 ppb metan, 0,2 ppb etan ve 199 ppb metanol buldular. Sonra işler iyice karıştı: Curiosity 2012’de Mars’a ulaştığında hiç metan gazı bulamadı.¹ Ancak, NASA 2013-2014 yıllarında, meraklı kedinin Mars’ta 7 ppb metan gazı bulduğunu açıkladı.⁵

Gerçi Curiosity’nin taşıdığı Ayarlanabilir Lazer Tayfölçeri (TLS) metan gazını oluşturan atomların izotoplarını ve gazın biyolojik kökenli olup olmadığını ayırt edemiyor. Ancak, ESA’nın Exomars uydusundaki Eser Miktarda Gaz İzleme (TGO) aygıtı bunları ayırabiliyor. Oysa TGO da bugüne dek metan gazı bakteri işidir veya değildir diyecek kadar kesin veri toplayamadı ve sorun açıkta kaldı.

Bunun sebebi ise Mars’ta metan gazı miktarının 15 yıldır bir artıyor, bir azalıyor olması. Hatta NASA’nın 2018’de yaptığı duyuruya göre, atmosferdeki metan miktarı mevsimsel olarak, yani yazdan kışa değişiyor. Bu da bilim insanları için büyük bir sorun oluşturuyor; çünkü metan gazının artması ve azalmasını açıklamak için geliştirdiğimiz teoriler Mars mevsimlerine uymuyor! 🙁

İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili

 

Bu ne demek şimdi?

Fizikçiler temkinli insanlardır ve Mars’ta hayat olduğuna ancak mikrobu gözüne sokarsınız inanırlar. Aksi takdirde yanlış alarmla insanlığı yanıltma riskleri var. Bu nedenle de Mars’ta metan kaynağı olarak bakterileri değil de doğal süreçleri gösteriyorlar.

Sonuçta her ne kadar Dünya’daki metanın ana kaynağı eski-yeni canlılar olsa da bu gazın jeolojik süreçlerle, yani hayat olmadan oluşması da mümkündür (bunun için Satürn uydusu Titan’ın sıvı metan göllerine bakabilirsiniz). Yalnız inorganik metan gazı teorilerimizin hiçbiri Mars’taki mevsimlerle uyuşmuyor:

Örneğin, jeolojik teoriler metan yazın artar derken Mars’ta kışın artıyor veya tersi oluyor. Öte yandan, Curiosity Mars’ta hayat aramak için tasarlanmadı. Açıkçası bunu bilerek yaptık. Mars’ı sırayla araştırmak ve NASA bütçesini aşmamak için bu işi Mars 2020 gibi sonraki robotlara bıraktık.

Dahası Mars’ta yaşam aramakta kullanacağımız deney aygıtlarının da Mars’a yanlışlıkla mikrop bulaştırmasını istemedik. Sonuçta Dünya’da bütün mikropları öldürmemiz mümkündür. Ancak, bunun için de Mars’a gönderecek robotu fırında yakıp kavurmamız veya aletleri bozacak kadar yüksek radyasyon vermemiz gerekiyor. Bunu da haliyle yapmıyoruz.

İlgili yazı: Renk Körlüğünü Düzelten Gözlük EnChroma

 

Metan gazı bakteri eseri mi?

Evet, Mars’a gidecek robotlar düzgün çalışsın istiyoruz; ama Curiosity’nin sırf bu nedenle ve 2012 yılında Mars’a Dünya mikropları getirmiş olduğunu biliyoruz. Neyse ki bunlar ozon tabakası olmadığı için morötesi radyasyonla kavrulan Mars yüzeyinde birkaç saatte ölmüşler; ama ya kızıl gezegen bulaşsalardı?

İşte burada Mars’ta metan gazı işi Arap saçına dönüyor; çünkü Mars’a Dünya’dan mikrop bulaşmasını hiç istemiyoruz. Sonuçta bulaşırsa ve 20 yıl sonra Mars’a insan gönderip kızıl gezegende bakteriler bulursak bunların asla Marslı olduğundan emin olamayız! Nitekim bunlar Curiosity ile gelen mikropların mutant suşları olabilirler. O zaman da uzayda hayat aramak başarısızlıkla sonuçlanır.

Şimdi anlıyor musunuz bilim insanlarının sıkıntısını? Mars’ta öyle ya da böyle metan gazı var ve bunun sebebi de bakteriler olabilir; ama bunlar Dünya’dan gelen bakterilerse işimiz bitik demektir: “Mars’ı da kirlettik, hayırlı olsun!”

Peki ne yapacağız? Mars’ta yaşam aramak için özel ekipman olmadığına göre, metan gazı teorilerini sistematik bir şekilde bilimin süzgecinden geçirip tek tek test edeceğiz. Kısacası Mars detektifleri gibi tek tek delil toplayacağız: Biz de Curiosity’den başlayalım; çünkü meraklı kedimiz bakteriler olmadan da Mars’taki metan gazının kaynağı olabilir. Cem Yılmaz’ın dediği gibi buyur, buradan yak!

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Curiosity metan gazı çıkarıyor teorisi

Mars’ta hayat arıyorsak felsefede Occam’ın usturası denilen mantık yürütme yöntemini uygulamamız gerekiyor. Bir konuda kanıt yoksa en basit varsayım genellikle en doğru varsayımdır veya California Pasadena’daki Jet İtki Laboratuarı’nda çalışırken 1976’da Mars’a ilk uzay araçlarını indiren (Viking 1-2) Carl Sagan’ın dediği gibi: “Sıra dışı iddialar sıra dışı kanıtlar gerektirir.”

Bu açıdan bakarsak Mars’ın bildiğimiz hayata düşman olduğunu görüyoruz. Yüzeyinde sıvı su yok. Çok soğuk ve kurak bir yer. Atmosferi çok ince ve havada oksijen yok. Yüzeyi morötesi ışınlarla sterilize oluyor. Gezegeni ölümcül kozmik ışınlardan koruyacak bir manyetik alanı yok. Ayrıca yüzeyi insanlar ve diğer birçok canlı için neredeyse siyanür kadar zehirli olan perklorat tuzuyla kaplı.

Eh bu şartlar altında, “Mars’a metan gazı bakteriler tarafından üretiliyor” demeden önce bize kesin kanıtlar lazım. Nitekim NASA’nın Ames Araştırma Merkezi’nde çalışan Kevin Zahnle de “Meslektaşlarımın gerçekten metan izi gördüklerine ikna oldum; ama bence metan gazı bizim robot gezginden geliyor” diyor.

Kozmik yellenme

Curiosity’nin insanlar gibi gaz çıkarması mümkün değil; çünkü metabolik süreçleri yok. Öte yandan Curiosity bir şişe dolusu metan gazı taşıyor. Üstelik bu şişedeki gaz konsantrasyonu Mars’ta ölçtüğümüz değerlerden bin kat yüksek (yani 60 ppm, milyon molekülde 60 metan molekülü). Zahnle diyor ki şişedeki metan Mars’ı kirletmeye yetmez. Ancak bu şişe azıcık da sızdırıyor olsa bile, Curisoity’nin gaz detektörünü yanıltıp metan gördüğünü sanmasına yol açabilir. Gaz çıkaran robot…

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Metan gazı esprileri bir yana

NASA çalışanları arasında bu konuda bir anlaşmazlık var. Bu kez NASA Jet İtki Laboratuarı’ndan Chris Webster diyor ki “Tamam, Curiosity’deki şişenin metan konsantrasyonu yüksek olabilir, ama bu şişe eser miktarda metan taşıyor. Tamamı atmosfere karışmış olsa bile, Mars’ta dönem dönem görülen ve ortadan kaybolan metanı açıklayamaz.”

Ayrıca Webter’a göre bunun sebebi Curiosity detektörünün yanılması da olamaz; çünkü şişe metan gazı sızdırıyorsa bunu ancak kısa bir süre için yapabilir. Biz ise 15 yıldır Mars’ta metan gözlemliyoruz. Dolayısıyla Curiosity’nin deyim yerindeyse gaz kaçırması, Mars’taki periyodik metan gazı yükselişlerini açıklayamaz. Bunun için saf metan dolu bir şişenin azar azar sızıntı yapması lazım. Curiosity’de bu yok.

Ne yazık ki bu tespitlerin ötesinde metanın robot gezginden çıkıp çıkmadığını da test edemeyiz; çünkü Curiosity’nin nereden gaz kaçırdığını ve ne kadar kaçırdığını tespit etmesini sağlayacak bir aygıt yerleştirmedik. Oraya gidip bizzat bakacak halimiz de yok.

İlgili yazı: Evrenin En Büyük Yıldızı UY Scuti mi?

 

Diğer metan gazı teorileri

Bilim insanları Mars’taki metanı robotlar yerine organik ve inorganik doğal yollarla açıklamaya da çalışıyorlar: 1) Mars’ta yeraltında yaşayan metanojen bakteriler, redoks süreciyle solunum yaparken kayaların gözeneklerinde metan üretebilir. Bu da zaman zaman çatlaklardan yüzeye çıkabilir.

2) Güneş’in morötesi ışınları, Mars yüzeyinde organik bileşiklere enerji yükleyerek metan oluşturmalarını sağlayabilir. Mars toprağı bölgeden bölgeye değiştiği için bu da metan gazını neden gezegende her yerde görmediğimizi ve sadece bazen gördüğümüzü açıklayabilir.

Gelelim İngilizlere

Mars’taki metan gazının mevsimsel olarak değişiklik göstermesini açıklamak için geliştirilen bir teori de 2. teorinin modifikasyonu olan erozyon modeliydi. Öyle ki Mars’ta özellikle kış aylarında şiddetli bir rüzgar esiyor ve kum fırtınaları görülüyor. Bu da metan gazının havaya karışabileceği yüzey toprağının erozyonla aşınmasına neden oluyor. Belki de metan miktarı bu yüzden değişiyor:

İlgili yazı: İlkin Karanlık Madde Evrenden Eski Olabilir mi?

 

Metan gazı ve erozyon

Ancak, bu teorinin sadece mevsimsel değişiklikleri açıklamak için geliştirilmediğine dikkat çekelim. Yukarıda belirttiğimiz gibi, metan gazı Mars’ta belli bazı bölgelerde görülüyor. Üstelik görüldüğü bölgeler de değişiyor. Tıpkı Dünya’da her yerde yağmur görülmemesi ve bulutların da rüzgarın etkisiyle yer değiştirmesi gibi.

Dolayısıyla Mars’ta metan gazını açıklamak için geliştirilen bir teorinin hem mevsimsel değişiklikleri, hem de lokasyon değişikliklerini açıklaması gerekiyor. İşte bu açıdan kum fırtınalarına bağlı erozyon modeli gayet iyi bir teori gibi görünüyordu.

Örneğin, rüzgar küçük kayaları yerinden sökebilir ve kumun hemen altındaki su buzunun içinde bulunan moleküler kafes bileşiklere sıkışmış olan küçük metan gazı ceplerini patlatarak havaya metan karıştırıyor olabilirdi. Erozyon yüzey toprağını çatlatarak gaz çıkarıyor da olabilirdi.

İşte bu teori yanlışlandı

İngiltere’deki Newcastle Üniversitesi Doğal ve Çevresel Bilimler bölümünde çalışmalarını sürdüren Dr. Jon Telling, Mars’ta metan gazı için baş araştırmacı sıfatıyla yaptığı açıklamada, “Kum fırtınalarının yoğun olarak görüldüğü zamanlar ve bölgelerle metan gazı miktarının mevsimsel olarak artış göstermesini ne yazık ki bağdaştıramadık” dedi. “Metanın biyolojik olup olmadığını ise bilmiyoruz.”

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Peki şimdi ne olacak?

İşin ilginci Mars atmosferindeki metan miktarı çok az olsa da Mars atmosferi süper ince olduğu için erozyonun, yılda sadece 270 ton metan gazını Mars toprağından çıkarması da pek mümkün görünmüyor. Doğrusu çelimsiz Mars rüzgarlarının yeterince gaz çıkarabilmesi için Mars yüzeyinde Alaska’dan daha zengin kaya gazı yatakları olması gerekiyor (donmuş topraktan çıkan bir tür doğal gaz kaynağı).

Elbette ki metan gazının kökenini bulmaya yönelik araştırmalar sürüyor. Nitekim Newcastle Üniversitesi Doğal ve Çevresel Bilimler bölümünde doktora sonrası araştırmalarını sürdüren ve aynı zamanda metan gazının kökeni erozyondur varsayımını çürüten makalenin başyazarı olan Dr. Emmal Safi pes etmeye hiç niyetli değil:

“Mars’taki kum fırtınalarının topraktan erozyonla metan gazı çıkardığı teorisini çürüttük. Ancak, metanın biyolojik kökenli olabileceği ihtimali var. Belki bugün Mars’ta hayat yok; ama 4 milyar yıl önce soyu tükenmiş canlıların kalıntıları, metan çıkaran hidrokarbon fosillerinde gizleniyor olabilir.”

Dr. Safi haklıysa bunları Dünya’daki doğal gaz yataklarına benzetebiliriz. Belki de hidrokarbon formundaki fosiller bir şekilde atmosfere metan salıyordur. En basitinden bugün kullandığımız kömür ve doğal gazın büyük kısmının 250 milyon yıl önce yaşanan Büyük Ölüm felaketinde soyu tükenen canlıların başkalaşmış fosilleri olduğunu biliyoruz. Mars’ta da aynı şey geçerli olabilir.

İlgili yazı: Tuzlu Salda Gölü Mars’ta Hayata Işık Tutuyor

 

Mars’ı metan gazı ile dünyalaştırmak

Elon Musk insan türünün Dünya’yı yaşanmaz kılması halinde kaçabileceği bir yedek gezegen istiyor. Bunun için de Terleyen Yıldız Gemisi ile Mars’a 40 yılda 1 milyon yerleşimci göndermeyi planlıyor.

Peki Mars’ı nasıl dünyalaştırabiliriz? İnsanların Mars’a yerleşmesi ekonomik olarak gerçekçi bir plan mı? Kızıl gezegende karbondioksit yeterli olmadığı için Mars’ı ısıtmakta kullanacağımız metan gazı, küresel ısınmayı kontrol etmezsek Dünya’yı Venüs cehennemine dönüştürebilir mi?

Bunları şimdi okuyabilir; Mars’a gelecekte nasıl insan göndereceğimizi de Mini Füzyon Roketi ile 3 Ayda Mars’a Gidin ve Mars’a Kış Uykusuna Yatarak Gideceğiz yazılarında görebilirsiniz. Şahsen ben Mars’a gitmeden önce Dünya’yı kurtarmayı öğrenmemiz gerektiğini düşünüyorum.

Ancak, Dünya’yı kurtarmak için gereken teknolojileri geliştirmek ve bunun için kendimizi motive etmek amacıyla önce “Mars’ta Nasıl Oksijen ve Su Üretebiliriz” sorusunun yanıtını bulmamız gerekiyor. Bayram tatilini 9 güne çıkarabileceğiniz muhteşem bir hafta dilerim.

Mars’ta yaşam var mı?

¹Statistical analysis of Curiosity data shows no evidence for a strong seasonal cycle of Martian methane
²Atmospheric spectroscopy at Gale Crater on Mars
³Mars Express matches methane spike measured by Curiosity
⁴Detection of Methane in the Atmosphere of Mars
⁵Hypotheses for near-surface exchange of methane on Mars