Bayramda Dronla Dürüm Teslimatı

Amerika’da dürüm yok ama burrito var ve Alphabet yakında Virginia Teknik Üniversitesi kampüsüne dronla burrito teslimatına başlayacak. Ancak, uçan robotla ürün teslimatı için dronla terörist saldırı tehlikesinden tutun da dron kazalarına kadar çözülmesi gereken birçok teknik ve etik sorun var.

Uçan dürümcü

Google’ın bağlı olduğu Alphabet holdingi ve burrito üreticisi Chipotle, Virginia Teknik Üniversitesi kampüsüne dronla burrito teslimatı yapmaya hazırlanıyor. Project Wing için çöldeki deneme uçuşları çoktan başladı ve beta testi için ilk gönüllü öğrenciler seçildi.

Ancak, dronların havada yanlışlıkla çarpışarak en iyi ihtimalle yağlı dürümleri güzel gömleklerin üzerine saçmasından tutun da çamaşır iplerine takılarak milletin kafasına düşmesine kadar birçok alanda çözülmesi gereken önemli navigasyon ve uçuş problemleri var.

Dronla teslimat projesinin tıpkı eski nükleer silah denemelerinde olduğu gibi kalabalık yerleşimlerden uzaktaki çöl arazisinde test edilmesinin bir sebebi de bu.

Oysa Alphabet’in acele etmesinin asıl sebebi dronla teslimat rekabeti; çünkü iki yıldır yazdığım gibi hem Amazon hem de Wal-Mart uçan robotla ürün teslimatına hazırlanıyor. Hatta ABD Federal Havacılık Kurulu’nun (FAA) yasal mevzuat çıkarma sürecinde geri kalmasından bıkan Amazon kendi dronlarını İngiltere’de denemeye başladı.

İlgili yazı: İnternetinizi uçuracak en iyi 10 modem

 

Google e-ticarete atılıyor

Google fiber internet ve uzaydan internet projeleriyle telekom şirketlerine ve dronla teslimat projesiyle de Amazon’a rakip olmak isterken bu kez işi sıkı tutuyor: Project Wing müdürü Dave Vos konuyla ilgili açıklamasında, “İlk kez ürün isteyen insanlara ürün teslimatı yapıyoruz” diyor.

Doğrusu bu bile Google’ın içerik pazarlama sektöründe ücretsiz arama tabanlı içerik reklam ağı olmaktan çıkıp Adwords ve Adsense temelli alışveriş reklamlarının ötesine geçerek e-ticarete atılması açısından kritik önem taşıyor. Ancak bu kadar sektörel analiz yeter. İşin mutfağına geçelim.

İlgili yazı: Uzaydan İnternet Yarışı >> Airbus internet dronları SpaceX mini küp uydularına karşı

 

Besin zinciri

Alphabet dronları yerden uçak gibi kalkacak ve havada helikopter gibi uçacak. Her eve veya bahçeye ayrı iniş pisti yapmak istemiyorsak helikopter gibi dikey iniş yapmaları şart. Uçak gibi kalkmalarının sebebi ise yerden daha az yakıtla ve daha ağır yükle havalanmak.

Ancak, bir drona uçmayı öğretmek kolay değil. Dronla teslimat için deneme yanılma yolu ve Google’ın derin öğrenme sistemiyle çalışan bir yapay zeka yazılımı gerekiyor. Deneme yanılma yöntemi, adından da anlaşılacağı gibi test amaçlı çok sayıda kaza yapmayı kaçınılmaz kılıyor.

Alphabet ekibi bunun için önce dronları yüksek bir vinçten yere sarkıtacak. Bu süre zarfında da dürümlerin havada sıcak kalmasını sağlayacaklar; çünkü yemeği soğutmanın en iyi yolu siparişi dronla havada uçurmak ve doğal serin hava akımıyla soğumasını sağlamak!

Uçan dürümcü işinin en zor yanlarından biri de burritoların havada soğumasını önleyen hafif ve ince izolasyon malzemelerinden üretilmiş son teknoloji ürünü paketler tasarlamak olacak; ama vakit daralıyor: FAA 29 Ağustosta yeni dronla teslimat yönetmeliği yayınladı ve Alphabet acele etmek zorunda.

İlgili yazı: Teknolojide Son Moda Giyilebilir Dron >> Nixie dronu koluna saat gibi tak, kuş gibi uçur

 

Dron zekası

Dronlar elbette otopilotla kendi kendine uçacak. Ancak, insan operatörler tıpkı askeri dronlarda olduğu kaza riskine karşı uçuşa uzaktan kumandayla müdahale etme imkanına sahip olacak.

Yasal mevzuat dronların insanların üzerinden uçmasına izin vermiyor. Bu sebeple insandan arındırılmış uçuş rotaları belirlenecek ve dronlar kampüste çimenlerin üzerine uzanarak kola içen öğrencilerin yanına değil de özel iniş arsalarına konacak.

Tabii bu test pilotlarının da işini zorlaştırıyor. Öyle ki deneme uçuşlarına katılacak insan operatörler, tıpkı yarı açık otoparklarda olduğu gibi sert tente altında çalışacaklar.

İlgili yazı: Hem Uçan Hem Yüzen Dron >> Hibrit Naviator denizaltı gibi suya dalıyor

 

Yapay zekayı Google mı geliştiriyor?

Hem evet, hem hayır: Evet, Google dronların tek başına uçması ve iniş yapması için gereken yapay zekayı geliştiriyor. Ancak, Alphabet dronlarının diğer firmalarının dronlarıyla, örneğin Amazon dronlarıyla kalabalık göklerde yan yana güvenle uçması için gereken yapay zekayı geliştirmiyor.

Beşinci Element ve Star Wars filmlerinde gördüğümüz uçan oto sahnelerine ise daha yıllar var. Bu bağlamda, binlerce uçan otonun gökyüzünde birbirine çarpmadan uçmasını sağlayacak olan teknolojiyi veya teknik adıyla düşük düzeyli hava trafik sistemini geliştirmek NASA’nın işi.

NASA, Project Wing ekibiyle birlikte çalışıyor ve gelecek aylarda test bulgularını FAA’ye aktararak dünyanın ilk dron trafik kontrol sistemini yasal mevzuata dökmelerine yardım edecek. Sonuçta Alphabet dronları NASA zekası olmadan uçamaz ve FAA de NASA verileri olmadan yeni mevzuat geliştiremez.

Ancak, dronla havadan teslimata dönüşecek olan e-ticaretin burada kurumlar ve devletler için önemli bir açılım yaptığını da görüyoruz: Yapay zeka programları yasal mevzuat ile teknik şartnameleri birleştiriyor. Bundan böyle ticaret kanunları teknik şartnamelerden ayırt edilemeyecek.

İlgili yazı: Uçan Telefon PhoneDrone

 

Neden dronla teslimat?

Öyle ya, sipariş ettiğiniz dürümü kaldırımda gaza basarak veya yolda ters şeritten giderek herkese ölüm saçan kahraman motor kuryelerle kapınıza getirmek varken, neden dronla bahçenize bıraksınlar? Sanırım bu kinayeli soru dronla teslimatın bir avantajını gösterdi: Güvenlik.

Evet, başta Tesla elektrikli otomobillerde kullanılan otopilotlar olmak üzere ticari amaçlı bütün otomatik sürüş ve uçuş sistemleri kaza yapabilir. Ancak, insan sürücülerinden daha az kaza yapacakları ve önümüzdeki 10 yılda da insanlardan 100 kat iyi araç kullanacaklarından emin olabilirsiniz; çünkü yapay zeka kullanıyorlar.

Öte yandan, Google özellikle tüketici güvenliğini düşünmese bile (ki hedef kitle olarak düşünmek zorunda) dronla teslimat yapmak motosikletle teslimattan çok daha ucuz ve daha hızlı. Üstelik karbon emisyonlarını ve dolayısıyla çevre kirliliği ile küresel ısınmayı azaltıyor.

İlgili yazı: Uber Robot Taksi Hizmeti Başlatıyor

 

Dron güvenliği

Virginia Teknik Üniversitesi rektörü Timothy Sands konuyla ilgili açıklamasında, “Dronla teslimat basit bir iş gibi görünüyor ama aslında değil” dedi. “Güvenlik ve mevzuat açısından yapılması gereken çok şey var.”

Virginia Teknik Üniversitesi, Orta Atlantik Havacılık Ortaklığı’nın en çalışkan üyelerinden biri ve bu ortaklığı oluşturan altı üye FAA tarafından dronla teslimat çalışmaları yürütmek üzere seçildi. Nitekim ortaklığın başkanı Mark Blanks, “Bu bildiğim kadarıyla Amerikan topraklarında gerçekleştirilen en karmaşık havadan teslimat operasyonu” dedi.

İlgili yazı: Çin’den Kuantum İnternet Uydusu

 

Silahlı dronlar

Dronla teslimat kapitalizmin gülen yüzü olsa da silahlı dronların askeri amaçlarla kullanıldığını biliyoruz. Örneğin Amerika; Pakistan, Afganistan ve Yemen göklerinde teröristlere dronla silahlı saldırı düzenliyor. Taliban lideri Hakimullah Mesut gibi kritik hedefleri vurmak için başta Predatorlar olmak üzere çok sayıda nispeten ucuz ve çevik askeri dron kullanılıyor.

En azından bir grup vatansever için buraya kadar sorun olmayabilirdi. Sonuçta terörist olarak görülen grupları insan pilotların ve pahalı uçakların hayatını tehlikeye atmadan havadan vurmak söz konusuydu. :/ Üstelik ağzımıza bir parmak bal çalmak için dronların barışçıl amaçlarla da kullanıldığını hatırlayabiliriz:

Dronla orman yangınları söndürebilir, boru hatlarını sızıntılara karşı kontrol edebilir, filleri avlayan kaçak avcıları gözetleyebilir ve nihayet havadan dürüm, pizza vb. teslimatı yapabilirsiniz. Ancak, askeri dronların yanlışlıkla (?) sivilleri de vurduğunu biliyoruz ve mesele burada başlıyor.

İlgili yazı: Robot Polis Amerika’da Terörist Öldürdü

 

Peki ne olacak?

Açıkçası dronlar halk arasında yaygınlaştıkça askeri operasyonlar unutulacak. Sonuçta 2018 yılında Amerikan şehirlerindeki sivil havacılık koridorlarına günde 70 bin dron uçaklara komşu olacak. Bu küçük şeyler önce kuşlar, sonra sinek gibi çoğalacak ve kamuoyunun dikkatini dağıtacak.

Aslında işimiz uçak ve helikopterleri yere indirmekten daha zor. Burada çamaşır iplerine takılabilecek ve pencereden içeri dalabilecek milyonlarca küçük drondan söz ediyoruz. Ancak, güvenlik riskleri Facebook videolarına konu olan komik dron kazalarından ibaret sanmayın. Bir de uçan torbacılar var.

Daha geçenlerde uyuşturucu kaçakçılarının gönderdiği metamfetamin yükünü taşıyan bir dron Meksika, Tijuana’da yere çakıldı. Beyaz Saray bahçesinde ve Japonya başbakanının ofisinde dronlar bulundu.

Bu son ikisi belki de birer mesajdı; çünkü bunlar bomba taşıyan suikast dronları veya gizli konuşmalara kulak kabartan casus dronlar da olabilirdi. Doğrusu Güneydoğudaki gümrük ve uyuşturucu kaçakçılığının dronlarla yapılacağını düşündükçe ben de ürperiyorum.

İlgili yazı: SpaceX Roketi Facebook Uydusuyla Patladı

 

Mevzuatta ne durumdayız?

Haziran ayında FAA ticari dron kullanımı için yeni kurallar yayınladı ve eski sınırlamaları esnetti. Gerçi dronlar hâlâ insan operatörlerin görüş mesafesinde alçaktan uçmakla sınırlı ki bu 600 metre menzil ve 100 metre irtifa demek.

Ancak ticari şirketlerin izinleri genişletmesine izin veriliyor: Uçuşlarınızın güvenli olduğunu kanıtlayabilirseniz ufuk ötesi dronla teslimat, gece uçuşları ve insanların üzerinden uçmak için FAA’den izin alabilirsiniz. FAA havadan teslimat için insanların üzerinden uçmak gerektiğini biliyor.

Bütün bu mevzuat sürecinin bana en komik gelen yanı ise Türkiye’deki trafik canavarları bayramda çok sayıda ölümlü kazalara yol açarken Amerikalıların havadan uçan birkaç yüz bin drondan korkuyor olması. Canları tatlı herhalde. :p

İlgili yazı: Ücretsiz Özgür İnternet Meshnet

 

Tanesi 5 dolar

Yanlış anlamayın, en küçük dronlar bile 5 dolardan pahalı. Ancak, en küçük dronlar hariç bütün dronları FAA’ye 5 dolara kayıt ettirmeniz gerekiyor ve bu da FAA’in işi ağırdan almakta haklı olduğunu gösteriyor:

Sadece Amerika’da son iki ayda 375 bin kişi dron kaydı yaptı ve bu da dronların bir şekilde kontrol altına alınması gerekiyor. Bu arada Amazon da FAA’ye diyor ki “Şehir içi sokak teslimatlarını unut. Hiç değilse ilçelerdeki özel teslimat pistlerine havadan hızlı dronla teslimata izin ver. Bunun için bize helikopter gibi hava koridoru aç.”

İlgili yazı: Apple Sırı Yaratıcılarından Dijital Asistan Viv >> E-ticarette “bot”la alışveriş başlıyor

 

Fransa krallığı

Fransa artık bir demokrasi (?) ama dronla teslimatın yeni kralı olabilir; çünkü Amerika’nın ayak sürümesinden bıkan 1200 şirket dronlara yasal esneklik sağlayan Fransa’da şube açtı ve Avrupa Birliği’nde dronla teslimata hazırlanıyor.

Ancak Fransa hata yapıyor da olabilir; çünkü IŞİD’in şimdiden küçük ticari dronlara kamera takıp milleti gözetlemeye başladığını ve dronla havadan bombalı saldırılara hazırlandığını görüyoruz. IŞİD’in Fransa’da düzenlediği bombalı saldırılar dronların serbest bırakılmasını riskli kılıyor.

İlgili yazı: Kuantum internet Gizlilik ve Şifrenizi Koruyacak

 

Dron tarihi

Dünya’da tümüyle barışçıl amaçlarla gerçekleştirilen pek az teknoloji projesi var. CERN parçacık hızlandırıcısı bunlardan biri, ama dronlar değil. Dünyanın ilk dron aracını Amerika 1917 yılında icat etti.

Bunun adı çift kanatlı uzaktan kumandalı uçağa benzeyen Kettering Hava Torpili’ydi ve böcek takma adıyla tanınmıştı. Ardından Almanların İkinci Dünya Savaşı’nda Londra’yı bombaladığı V-1 roketi geldi. Ancak uçaktan atılan füzeler gelince (Tomahawk ve cruise füzelerini saymazsak) dronların pabucu dama atıldı.

İlgili yazı: 7 Adımda Yeni Tesla Yol Haritası

 

Ticari dron devri

Robotlarla uzaktan bilgisayar oynar gibi savaşmanın avantajları ve risklerine önceki yazılarımda değindim. Burada ise Uluslararası İnsansız Araç Sistemleri Birliği’nin verilerinden yola çıkarak Amerika dışında birçok ülkenin de dronla teslimata hazırlandığını söyleyeceğim.

Avustralya, Fransa, İsveç ve Japonya 100 metrenin altında dron uçuşlarına izin veriyor. Bu sınır Kanada’da 90 metre havalimanlarından uzak durma zorunluluğu var.

Amerika’nın tersine, bu ülkeler bazı ticari uçuşlara da izin veriyor; fakat Amerika’da 120 metre yüksekliği aşmamak kaydıyla sadece hobi amaçlı dronlara izin var. Gerçi birçok eyalet polise dron kullanma yetkisi çoktan verilmiş durumda. 😉 Demek ki güvenlik önlemleri kolluk kuvvetleri için esnetilebiliyor.

İlgili yazı: Dünyanın İlk Uçan Motosikleti Aero-X

 

Sivil dronla teslimat güvenli mi?

Böylece yazımızın son kısmında özel hayatın gizliliği konusuna gelmiş oluyoruz. Dediğim gibi Amerikan eyaletlerinde polisler dronla vatandaşları istediği gibi gözetleyebiliyor. Amerikan Sivil Özgürlükler Vakfı ve Elektronik Sınır Vakfı bu konudaki endişelerini dile getiriyor.

Hatta EFF’nin ABD Gümrük ve Sınır Koruma Dairesi’ne açtığı davada yetkililerin yasaya aykırı olarak diğer federal dairelerden askeri Predator dronları kiraladıkları ve 3 yıl içinde bunlarla sınırları değil de yetkilerini aşarak yurt içi bölgeleri tam 500 kez havadan gözetledikleri ortaya çıktı.

Sorunca uyuşturucu kaçakçıları ve teröristlere karşı vatandaşı koruyoruz diyorlar; ama bizi gözetleyen gruplar canı istediği zaman bizi vurabilir veya evimize baskın yapabilir. Kısacası bekçileri kim bekliyor?

İlgili yazı: Sansüre Karşı TOR ve Orbot Rehberi >> Twıtter ve Facebook engellenirse nasıl girersin?

 

Sonsöz

Amerika’da sekiz eyalet dronların kullanımını düzenleyen yasalar çıkardı; ama asıl sorun askeri ve ticari meseleler değil, teknik sorunlar. Dronla havadan ürün teslimatı için gelişmiş yapay zeka gerekiyor.

Kuzey Dakota eyaletinde NASA ve kâr amaçlı olmayan Mitre kuruluşu diğer dronları ve uçakları görüp havada çarpışmayı önleyen özel otopilot yazılımları üstünde çalışıyor. Ancak büyük bir sorun var: Bugüne kadar dronlara dost düşman tanıma cihazları yerleştirilmedi.

Kısacası havada uçan hiçbir dron ben buradayım demiyor. FAA işte bu konuda, en önemli konuda geç kaldı: Ta 2008 yılında dronlara kendini tanıtma sistemi takma zorunluluğu getirmeliydi.

Şimdi havada çok sayıda aptal dron var ve bunları otomatiğe bağlarsanız serseri kurşun gibi oradan oraya uçarak insan hayatını tehlikeye atacaklar. Açıkçası havadan dronla teslimat için daha çok fırın ekmek yememiz gerekiyor.

Alphabet dronla teslimat testleri başladı

Yararlanılan kaynaklar
Yeni FAA dron regülasyonu.
ABD hava kuvvetleri ve Teal grubu artan dron risk değerlendirmesi.
ABD Kongre Araştırma Hizmeti 2012 yurt içi dron kullanım raporu.
Hükümet Sorumluluk Ofisi yurt içi dron entegrasyonu 2012 tanıklığı ve 2008 raporu.
SDron yurt içi hava sahası entegrasyonu için Savunma Yetkilendirme Yasası ve FAA Yeniden Yetkilendirme Yasası
Yeni Amerika Vakfı Pakistan ve Yemen’de dron saldırısı kaynaklı sivil ölüm ve yaralanmalar raporu.