Ejderha Adam: İnsan Türünün En Yakın Akrabası mı?

İnsan türünün en yakın akrabası olduğu öne sürülen soyu tükenmiş Ejderha Adam’la tanışın. Homo longi adındaki akrabamızın kafatası eski ama daha yeni ortaya çıktı. Peki Ejderha Adam ne zaman, nerede ve nasıl yaşadı? Ejderha Adam Çin’de 1930’larda bulunan ve çok iyi korunmuş olan eksiksiz kafatasının ait olduğu bireye verdiğimiz isimdir. 80 yıldan uzun bir süre saklı kalan bu kafatası 2018’de açığa çıkarıldı ve eski insanbilim için müthiş bir araştırma kaynağı oldu. Öyle ki Ejderha Adam insan türünün bilinen en yakın akrabası olabilir ve insan evriminin kitabının son bölümlerini baştan yazabilir ama sırayla gidelim. Peki Ejderha Adam’ın kökeni nedir? Homo longiyle #Denisovalar, #Neandertaller ve #insanlar arasında nasıl bir ilişki var?

Ejderha Adam ve insan beyni

Öncelikle paleoantropologlar Ejderha Adam’ın Homo longi adlı yeni bir insan türü olduğu kanısında. Ejderha Adam’ın kafatası ise insan beyninden yüzde 7 daha büyük bir beyni taşıyacak kadar geniştir. Oysa kafatası hacmiyle gerçek beyin hacmi birebir örtüşmez. Örneğin insanların beyni son 10 bin yılda hızla artan nüfusun yetersiz beslenmesi nedeniyle küçülmüştü.

Buna karşın endüstri devriminden sonra yeniden büyümeye başladı. Öyle ki bugün büyüklüğü 1300-1500 santimetreküp arasında değişiyor. Buna geri geleceğiz ama Homo longi kafatasının daha basık ve geniş bir yüze işaret ettiğini de belirtelim. Bu da Ejderha Adam’ın insanlarla akrabalığı konusunu tartışmaya açıyor. Bunu değerlendirmek için de bu yeni türün ne zaman yaşadığına bakmamız gerekiyor:

İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili

 

Ejderha Adam ne zaman yaşadı?

Ejderha Adam Buzul Çağı olarak bildiğimiz Pleistosen Devrinde, aslında Orta Pleistosen’de birkaç yüz bin yıl önce yaşadı. Nitekim Çin’de o devirde birçok Homo sapiens topluluğu yaşıyordu. Bu da araştırmacıları türümüzün Ejderha Adam’la eşzamanlı yaşadığını düşünmeye etti. Sonuç olarak kafatası üzerinde 2018’de yaptıkları detaylı jeolojik ve kimyasal analizlerle bu akrabamızın 146 bin yıl önce yaşadığı sonucuna vardılar. İnsanın en yakın akrabası olma tartışmaları da o zaman başladı.

O yıllarda anatomik olarak modern insanlar ortaya çıkalı 170 bin yıl olmuştu. Bu da Homo sapiensin sancılı köken sorununu yeniden gündeme getirdi; çünkü tek bir ortak atamız yok gibidir. Çoklu Adem yazısında belirttiğim gibi eskiden insan türünün (Homo sapiens) 195 bin yıl önce ortaya çıktığını sanıyorduk. Büyük ihtimalle de Heidelberg insanından türemiştik. Oysa yeni kanıtlar türümüzün 400 ila 200 bin yıl önce aşamalı olarak ortaya çıktığını gösterdi.

Bu süreçte Afrika’da birlikte üreyebilen birkaç insan türü, Homo sapiens altında birleşerek nihai şeklini almıştı. Sonuçta evrim sürecinde ortak atadan çıkan türler genetik olarak farklılaşana dek birlikte üreyebilir. İnsan türü de 400 bin yıl önce tıpkı köpek ırkları gibi birlikte üreyebilen atalarımızın karışmasıyla oluşmuş olabilir. İnsanlar üreyebildikleri diğer türlerden daha başarılı oldukları için o türler Homo sapiens gen havuzunda erimiştir. Oysa bu köken sorununu tek başına çözmüyor:

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Ejderha Adam en yakın akraba mı?

İnsan türünün tek bir atası olmadığını düşünüyoruz. Aksi takdirde birçok atayı bulmuşken doğrudan hangisinden geldiğimizi anlardık. Öte yandan hangi ataların karışmasıyla türediğimizi de bilmiyoruz. Dahası modern insan beyninin son 40-20 bin yılda evrim geçirdiğini öğrendik. Dolayısıyla modern insanın iki aşamada oluştuğunu görüyoruz. 315 bin yıl önce beliren anatomik olarak modern Homo sapiens ve son olarak 20 bin yıl önce şekillenen modern Homo sapiens beyni…

Bunu Ejderha Adam’a bağlarsak ilginç bir durum ortaya çıkıyor. Homo longi ve insan beyni yaklaşık aynı büyüklüktedir. Bu yüzden birbirimize Neandertaller kadar yakın olabiliriz. Diğer yandan iskelet özelliklerine ve Çin’de yaşamasına bakarak Ejderha Adam’ın Neandertal insanı olmadığını görüyoruz. Homo longi ile ortak atamızın ne zaman yaşadığını hesaplayınca işler daha da karışıyor; çünkü 950 bin yıl önce yaşadığı kanısındayız. Neandertal insanından ise 800 ila 315 bin yıl önce ayrılmış olabiliriz.

İşte bütün bu verileri toplayan bilim insanları, Homo longinin Neandertallerden daha yakın akrabamız olduğu sonucuna vardılar. Buna karşın Homo longinin de Ejderha Adam kafatasından başka bir örneği yok. Dolayısıyla bazı eski insanbilimciler de kafatasının insanlardan büyük, basık ve geniş olmasından yola çıkarak Homo longi’nin insanlara aslında nispeten uzak bir tür olduğunu düşündüler. Peki Ejderha Adam en yakın akrabamız değilse hangi soyu tükenmiş kuzenimizin akrabası?

İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?

 

Ejderha Adam ve Denisovalar

Bazı bilim insanları Homo longinin Denisovalara yakın olduğu kanısında. Denisovalar da Homo sapiensten çok Neandertal insanlarına yakındır. Resme bakınca mantıklı aslında ama resimler bazen yanlış fikir verir. Homo longi asıl Denisovalarla akrabaysa atalarımız (tıpkı Avrupa’da Neandertallerle olduğu gibi) Çin’de farklı evrim ağacında olan bir türle birlikte yaşamış demektir. Belki de yaşam alanlarını paylaşmıyor, bunun yerine Ejderha Adam’la rekabet ediyorduk.

Mademki Homo sapiensin kökeninin sandığımızdan karmaşık olduğunu öğrendik, öyleyse Denisova insanlarına da yakından bakalım. Ne de olsa bize birlikte üreyebildiğimiz türler hakkında bilgi verebilirler. Denisovalar adını Sibirya Altay Dağlarındaki Başelaski Vadisinde yer alan Denisova Mağarasından alıyor. Denisova kalıntılarını 2008’de bu mağarada keşfettik.

İşin tarihine bakarsak… Dünya’da iki mağara dışında fosil kayıtları olmayan Denisovalardan kalan en eski iskelet 195–122 bin yaşındadır. Denisova mağarasının doğu odasından çıkarılan en eski Denisova DNA’sı ise 217 bin yaşında… Araştırmacılara göre Denisova mağarasında yüz binlerce yıl boyunca Neandertaller, Denisovalar ve geç dönemde de Homo sapiens yaşadı. Nitekim mağaradaki iskeletlerden biri, bir Neandertalle bir Denisovanın çocuğudur. Buna karşın mağarada çok sayıda birey yaşamadığı ve eski zamanlarda nüfus seyrek olduğu için kafalar karışıyor.

Doğal olarak mağaranın ilk sakinlerinin Neandertaller mi, yoksa Denisovalar mı olduğunu bilmiyoruz. Odalarda bulduğumuz takılar ve kemik aletlerin de hangi türe ait olduğundan emin değiliz. Yine de mağara tabanındaki toprağı ve kalıntıları inceleyerek Denisova mağarasında kimler yaşadığı hakkında bilgi edindik. Mağaradaki farklı kaynaklardan DNA örnekleri aldık. Peki DNA bize Ejderha Adam’ın akrabası olabilecek Denisovalar hakkında neler öğretti?

İlgili yazı: Okyanuslar Hakkında Yanıtını Bilmediğimiz 7 Soru

 

Denisovalar ve Neandertaller

İlk olarak mağaradaki 8 bireyin kalıntılarından DNA örnekleri aldık. Ben de bunu Kuzenimiz Denisovalar yazısında anlattım. Oysa son yıllarda çevresel DNA, yani İngilizcesinin baş harfiyle e-DNA kalıntılarını da analiz ettik. Ne de olsa insanlardan dökülen deri parçalarıyla saç telleri, yemek artıkları ve dışkılar önemli birer DNA kaynağıdır. Özetle mağaradan 700’den fazla tortul DNA örneği aldık ve bunlar 175 farklı mitokondri DNA’sı içeriyordu. Mitokondri DNA’sı eski insanların soyağacını çıkarmakta önemlidir.

Neden derseniz… Mitokondri DNA’sı kısa iplikli bir DNA türü olup hücrelerimize enerji veren mitokondrilerde bulunur. Solunum genlerini taşıyan mitokondri DNA’sı sadece annelerden geçer. Bu yüzden bir türün soyağacını çıkarmaya ve dolayısıyla nerede ne kadar yaşadığını öğrenmeye izin verir. Kromozomlardaki DNA’dan daha basit yapıda ve daha uzun ömürlü olan mitokondri DNA’sı eski fosilleri tarihlemek için paha biçilmezdir. Gerçi 175 mitokondri DNA’sının tamamını dizemedik ama birkaç örnekte bunu başardık. Böylelikle Denisova mağarasının yerleşim geçmişini aydınlattık.

Mitokondri DNA’sını topraktan gelen diğer DNA ile birleştirerek mağarada 250 bin yıl ila 20 bin yıl arasında kimlerin yaşadığını öğrendik. Tabii sonuçlar kusurluydu; çünkü köstebeklerle solucanlar toprağın altını üstüne getirerek eski ve yeni katmanlarını birbirine karıştırmıştı. Normalde DNA, el aletleri ve diğer kalıntılar ne kadar derindeyse o kadar eskidir. Oysa Denisova’nın dağınık toprağı kesin sonuçlar almamıza izin vermiyordu. Yine de mağaraya 250 bin yıl önce ilk olarak Denisovaların yerleştiği ve en büyük grubu oluşturduğunu gördük. 170 bin yıl önce ise ilk Neandertaller geldi ve mağaradaki en kalabalık grubu oluşturdular. Peki Neandertaller Denisova mağarasına neden geldi?

İlgili yazı: Işık Suda ve Camda Neden Kırılır?

 

Buzul Çağı göçleri

Aslında bu değişiklikler Buzul Çağının başlaması ve soğuk iklimle birlikte besin kaynağı olan hayvanların değişmesiyle uyuşuyor. 45 bin yıl önce ise mağaraya Homo sapiens geliyor. Hatta mağaranın bir odasında insanların, Neandertal insanları ve Denisovalarla bir arada yaşadığı tahmin ediliyor. Bu da harika bir öykü ortaya koyuyor. İnsanlar Neandertallerin yok olmasına yol açmadı. Biz birlikte yaşadık ve onların genleri bize karıştı. Zamanla diğer kardeşlerimizin yerini aldık.

Bu bağlamda Buzul Çağı yaşam alanlarını değiştirip insan türlerini göçe zorlayarak soylarının tükenmesine yol açmıştır. Azalan besin kaynaklarında insanları kardeşleriyle yaşamaya zorlamış ama onlar rekabete dayanamamıştır. Örneğin Denisovalar, Himalaya Dağlarının eteklerinde göç eden av hayvanlarının izini takip ederek Doğu Sibirya’ya ve nihayet Altay Dağlarına ulaştılar. Biz de Denisova mağarasının 45 bin yıl önce belki de Dünya’nın en kozmopolit yerleşimi olduğunu gördük. Homo longi bireyi Ejderha Adam’ın bu tabloda nereye oturduğunu öğrenmeyi ise iple çekiyoruz.

Mesela Homo longi kafatasını Çin’de bulduk ve gerçekten Denisovalarla akrabaysa bu çok mantıklı… Nitekim Denisovalar, Denisova mağarasından çıkıp Tibet platosunun Çin sınırındaki Bayşiya Kars mağarasına ulaştılar. Homo longinin de Denisova akrabası olarak Çin’e o zamanlarda ulaşması makuldür. Tabii bir de Neandertaller var: Denisovalarla Neandertaller dış görünüş olarak birbirine çok benziyor. Öte yandan Denisovaların özellikle azı dişleri Neandertallerden daha büyük ve güçlü oluyor. Peki Denisovaların insanlarla ürediğine dair kanıt var mı?

İlgili yazı: Yerçekimi Uzayla Zamanı Nasıl Büküyor?

 

Ejderha Adam ve insan genleri

Kesinlikle! Hem Neandertaller hem de Denisovalar için genetik kanıtlar var. Uzak Doğu ve Okyanusya için konuşursak Malenezyalılar ile Avustralya yerlilerinin genlerinin yüzde 3-5’i ve Papua Yeni Ginelilerin genlerinin yüzde 7-8 Denisovalardan geliyor. Nitekim dış görünüş itibariyle Denisovalara benzediklerini görebilirsiniz. Dahası Denisovalar Yeni Gine’de 30 bin yıl öncesine dek insanlarla yaşamış olabilirler. Hatta 14 bin 500 yıl öncesine dek izole Denisova popülasyonu adada varlığını sürdürmüş gibidir.

Ayrıca Denisova mağarasındaki Denisovalarla Neandertaller de birlikte ürediler. Denisova genomunun yüzde 17’si Neandertallerden geliyor. Mağaradaki çocuğun babasının Denisova insanı ve annesinin de Neandertal insanı olduğu anlaşılıyor. Ayrıca Denisova genlerinin yüzde 4’ü insanın atalarından 1 milyon yıl önce ayrılan arkaik insansı atalardan geliyor. Bu yeni veriler ışığında evrime de yeni bir gözle bakıyoruz. Klasik görüş artık geçerli değil. Türler genellikle tek bir ata türden türemiyor.

Bunun yerine köpek ırkları gibi aralarında sürekli karışıyor. İçlerinden bir ırkın soyu devam ederken diğerlerinin soyu tükeniyor. Yine de ırkın nerede türe dönüştüğü hararetli bir tartışma konusudur ve biyolojide ırk yerine tür kavramını kullanır, ideolojik bagajdan uzak dururuz. Siz de insanların ne zaman dik yürümeye başladığını şimdi görebilir ve neden sağ elli olduğuna bakabilirsiniz. İnsanların tüylerinin ne zaman döküldüğü ve ateşi kullanmaya ne zaman başladığımızı araştırabilirsiniz. İnsan kanının evrimini inceleyip 15 milyon yıl süren pandemi sonucunda DNA’mıza karışan virüs genlerini merak edebilirsiniz. Hızınızı alamayarak Gerçek Adem’e de bakabilirsiniz. Bilimle ve sağlıcakla kalın. 😊

Ejderha Adam ve Neandertaller

¹Late Middle Pleistocene Harbin Cranium Represents a New Homo Species
²Massive cranium from Harbin in northeastern China establishes a newMiddle Pleistocene human lineage
³Pleistocene sediment DNA reveals hominin and faunal turnovers at Denisova Cave