Çin Sondası Ay’ın Öte Yüzüne İndi
Çin sondası Chang’e-4, 3 Ocak günü Türkiye saati ile 5.26’da Ay’ın öte yüzüne indi. Change’e-4, ABD’nin yapamadığını yaparak Ay’ın öteki yüzüne inen ilk robot sonda oldu ve ilk fotoğrafları çekerek Dünya’ya gönderdi. Peki Çin devleti Ay’da ne arıyor?
Öncelikle Ay’ın öte yüzü nedir?
Ay nasıl oluştu ve uydumuz hakkında şaşırtıcı gerçekler yazısında anlattığım gibi, Ay Dünya’ya yakın olduğu için yerçekimi etkisiyle gelgit kilidi yemiş bulunuyor. Bu yüzden de librasyon denilen küçük salınımları saymazsak Dünya’ya hep aynı yüzü bakıyor.
Uydumuzun Dünya’dan görünmeyen yüzüne ise son derece yaratıcı bir şekilde (!) Ay’ın öte yüzü diyoruz. Biraz da Pink Floyd’un ünlü Dark Side of the Moon albümü sebebiyle, Ay’ın öte yüzü Batıda daha çok karanlık taraf olarak biliniyor.
Sanılanın aksine, Ay’ın karanlık tarafı daha koyu bir toprak tabakasıyla kaplı değil. Aslında öte yüzü de bol güneş alıyor; ama uzaya baktığı için daha çok sayıda asteroit çarpışmasına maruz kalıyor. Bu yüzden binlerce küçük kraterle kaplı bulunuyor.
İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?
Çin sondası Chang’e-4
Adını Çin mitolojisindeki Ay Tanrıçası’ndan alan Chang’e-4, Ay’ın öte yüzüne inen ilk Çin sondası ve aslında ilk araç oldu. Bu açıdan Çin Ay programı ABD’nin yapamadığını başararak insanlık tarihinde yeni bir çığır açtı.
Chang’e-4 robot sondası 3 Ocak 2019’da, Türkiye saati ile sabaha karşı 5.26’da Ay’ın öte yüzünde bulunan Güney Kutbu Aitken Havzası’na (SPA) indi. Çin sondası dev havzadaki Von Kármán kraterini keşfedecek. Hem jeolojik hem de biyolojik deneyler yaparak öte yüzün detaylı fotoğraflarını çekecek. Bunun için de rampadan indirdiği tekerlekli robot gezgin Yutu 2’yi (Yakut Tavşan 2) kullanacak.
Peki hocam diyeceksiniz, Ay’da hayat yok ki! Çin sondası uydumuzda ne tür biyolojik deneyler yapmayı planlıyor? Bunun için yazıya devam edelim; ama size bir ipucu vereyim: Okuduğunuz konu sıradan bir uzay haberi değil. Burada insanlık tarihini değiştirecek bir gelişmeden söz ediyoruz. 😉
İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili
İlk fotoğraflar geldi
ABD 1960’larda Sovyetler Birliğiyle uzay yarışına girmişti ve NASA’nın Ay programı ile uzayı kontrol ederek dilerse yörüngeye nükleer silahlar yerleştirebileceğini göstermek istiyordu. Elbette bilim insanları uzayı keşfetmekle ilgileniyordu; ama politikacıların hedefi Sovyetlere mesaj göndermekti.
ABD Ay’a insan göndermekle o kadar meşguldü ki öte yüzüne uydu indirecek vakti yoktu. Bunun yerine, Ay yörüngesine yerleştirdiği uydularla bol bol fotoğrafını çekti. Çinli politikacılar da ABD’ye güçlü bir devlet olduklarını göstermek istediler ve bu amaçla ABD ile Rusya’nın başarılarından geriye kalan son alana el attılar: Ay’ın öte yüzüne sonda indirmek.
Nitekim Chang’e-4 öte yüzün fotoğraflarını çekti ve Dünya’ya gönderdi bile; fakat bunlar en ilk fotoğraflar değil. Bunlar öte yüzün yerden çekilen ilk fotoğrafları… Dolayısıyla Çin’in öte yüze inmesinin reklam amaçlı olduğunu söyleyebiliriz; ama Ay’a gitmesinin asıl nedeni yanında bu hiç kalır.
İlgili yazı: Dünya Gezegeni Çakıl Taşından Nasıl Oluştu?
Çinliler de öyle diyor
Üstelik bunu önce ABD’de yaşayan Çinliler söylüyor: Caltech’ten gökbilimci Ye Quanzhi, “Çin’in bu şekilde diğer uzay güçlerinin henüz denemediği bir şeyi yapmaya çalıştığını” söylüyor.
Bu bağlamda Çin sondası ilk fotoğrafları çektikten sonra bunları Dünya’ya bir röle uydu aracılığıyla gönderdi; çünkü Ay’ın öte yüzü bize bakmıyor. Chang’e-4, bunun için Ay yörüngesine önceden gönderilen Queqiao (Saksağan Köprüsü) iletişim uydusunu kullanıyor.
Sonuçta Çinliler estetik insanlar: Saksağan konuşkan bir ötücü kuştur ve bu sebeple yeni röle uydusuna da iletişim köprüsü anlamında Saksağan Köprüsü adını vermiş bulunuyorlar. 🙂
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem
Jeoloji deneyleri
Dedik ki Çin sondası Ay’da jeolojik ve biyolojik deneyler yapacak. Peki nedir bu jeoloji deneyleri? 7 Aralıkta Çin’deki Xichang Uydu Fırlatma Merkezi’nden uzaya gönderilen Chang’e-4, 12 Aralıkta Ay yörüngesine indi. Daha sonra alçalarak hedef kraterde kendine güvenli bir iniş yeri aradı.
Ay’ın öte yüzü uzaya baktığı ve bu sebeple de çok sayıda kraterle delik deşik olduğu için, uydumuzun 4,5 milyar yıl önceki dev kozmik çarpışmayla nasıl oluştuğu hakkında bize bilgi verecek. Nitekim öte yüzün jeolojisi bize bakan yüzden farklı. Güney Kutbu Aitken Havzası’ndaki Von Kármán kraterine inen Çin sondası da yakın çevreyi araştırarak Ay’ın geçmişiyle ilgili benzersiz veriler sağlayacak.
İlgili yazı: Nötron Yıldızları Hakkında 5 Şaşırtıcı Gerçek
SPA havzası
İngilizce kısaltmasıyla SPA havzası (otel spası değil 😉 ) 2500 km çapında ve 13 km derinliğinde dev bir oluşum. SPA, Güneş Sistemi’ndeki en büyük çarpışma kraterlerinden biri ve aynı zamanda Ay’daki en büyük havza. Üstelik Ay’daki en eski çukur ve büyüklüğünün bununla çok ilgisi var.
Nitekim kendisi de ancak 3474 km çapında olan Ay’ın büyük kısmını kaplayan 2500 km çapındaki krater bozması bu dev havzayı sadece en büyük gezegenimsiler kazabilir. Bunlar da Güneş Sistemi’nde ancak 4 milyar yıl öncesine dek yaygındı (Bkz. Dünya çakıl taşlarından nasıl oluştu?),
Sonuçta Geç Dönem Ağır Bombardıman 3,9 milyar yıl önce sona erdiğinde, dev kraterlere yol açan en büyük gezegenimsiler de çoktan Dünya gibi gezegenlerle çarpışıp birleşerek ortadan kalkmıştı.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
Derin darbe
Hollywood’un uyduruk Derin Darbe filminden yola çıkarsak bu ismin anlamını kavramak zor. Sonuçta filmde okyanusun dibine çakılan bir kuyrukluyıldızdan söz ediyoruz. Oysa SPA çarpışma havzasına yol açan gezegenimsi o kadar büyüktü ki Ay kabuğunu delip geçerek mantoya kadar indi.
Böylece Ay’ın içyapısını, belki de çekirdeğinin yapısını değiştirecek kadar büyük şok dalgalarına yol açtı ve uydumuzu ısıtarak deyim yerindeyse yeniden tavladı (Benzer çarpışmaların Mars’ın manyetik alanını ve dolayısıyla atmosferini yok ettiğini düşünüyoruz).
Bilim insanları çarpışmadan sonra oluşan lav denizinin bugünkü havzayı meydana getirmek üzere katılaştığını biliyorlar. Aynı zamanda, normalde kazamayacağımız kadar derinde olan manto tabakasındaki minerallerin, lav denizi aracılığıyla yüzeye çıkmış olduğunu biliyorlar.
Lav denizinin katılaşmasıyla birlikte derin kayaçlar bir istisna olarak yüzeyde donup kaldı ki Çin sondası Chang’e-4, işte bunları araştırmaya yönelik jeolojik deneyler yapacak. Elbette öte yüzdeki Ay toprağını da (regolit) inceleyecek. Böylece biz de Ay’ın nasıl oluştuğunu daha iyi anlayacağız (Chang’e-4 sondası ve Yutu 2 gezgininin animasyonu hemen aşağıda).
İlgili yazı: Periyodik Tabloda Keşfedecek Kaç Element Kaldı?
Radyo astronomi
Dünya yörüngesindeki uydularla galaksimizden ve diğer gökadalardan gelen radyo dalgalarını incelemek zor; çünkü Dünya’daki radyo yayınları gürültü yapıyor. Bu da galaksimizin merkezindeki süper kütleli kara deliği ve olası karanlık madde izlerini araştırmamızı zorlaştırıyor.
Oysa Ay’ın öte yüzü doğrudan uzaya bakıyor ve bizzat Ay’ın cüssesi araya girerek o yüze yerleştirilecek olan antenleri gürültüden koruma potansiyeline sahip bulunuyor. Kısacası uzayı dinlemek Ay’ın öteki yüzünden daha kolay.
Elbette Mars’ta da bunu yapabiliriz. Sonuçta Mars bize çok daha uzak ve Dünya’dan gelen radyo dalgaları o mesafede zayıflıyorlar; ama kendi çevresinde dönen Mars’ın tüm yüzü periyodik olarak (12 saatte bir) Dünya’ya bakıyor.
Bu sebeple Mars bile radyo astronomide Ay’ın öte yüzünden daha gürültülü oluyor. Chang’e-4 ise yanındaki tayfölçerle öte yüzün radyo astronomiye gerçekten ne kadar uygun olduğuna bakacak.
İlgili yazı: Yaşadığımız Evren Nasıl Yok Olacak?
Çin sondası ekipmanları
Chang’e-4 Ay’ı araştırmak için şu ekipmanları taşıyor:
- Fotoğraf çekmek için panaromik kamera
- Ay yüzeyinin altını görmek için radar anteni (jeolojik deneyler)
- Ay kabuğundaki mineralleri tanımlamak için görüntüleme tayfölçeri
- Güneş rüzgarının; yani Güneş’ten gelen enerjik parçacıkların Ay yüzeyiyle etkileşim derecesini ölçmek için deney aygıtı (Böylece Chang’e-4 Ay yüzeyinin radyasyon seviyesini ölçerek Ay’a insan göndermenin radyasyona bağlı risklerini tespit edecek).
Ay’a gitmenin asıl nedeni
Çin sondası Dünya’dan 6 canlı türünü Ay’ın öte yüzüne götürdü: Bunlar pamuk, kolza tohumu, patates, ipekböceği yumurtaları, maya ve çiçekli bir bitki türü olan fare kulağı teresi. Böylece Chang’e-4, Ay’da mini bir biyosfer oluşturdu. Çinliler özellikle fare kulağı teresinin Ay’da çiçek açmasını bekliyorlar.
Bu da tarihte ilk kez bir bitki başka bir gökcisminde çiçek açacak demek ki bu bile insanların uzaya ve Ay’a yerleşerek koloniler kurması anlamında insanlık tarihini değiştirebilir. Ancak, Çin sondasının asıl devrimsel yanı bu değil:
İlgili yazı: Evren Bir Simülasyon mu?
Uzayda ipekböceği
Küresel ısınmanın yol açtığı iklim değişikliği ve buna bağlı olarak deniz seviyesindeki yükselme ile ormanlar kururken çöller bataklık oluyor. Öyle ki Nil kıyıları ve İndüs deltası gibi en verimli tarım arazilerini sular basacak (İstanbul kıyıları dahil). Bu da küresel açlığa ve savaşlara yol açarak Dünya ekonomisini kalıcı krize sokabilecek.
Çin devleti bununla savaşmak için uzaya 6 canlı türü gönderdi. Öyle ki ABD, Batı Avrupa, Rusya, İsrail ve Araplar gözünü yakın doğu ile gelecekte Antarktika’ya yerleşmeye dikmişken Çin uzaya bakıyor. Oysa fosil yakıtlar küresel ısınmaya yol açarken, Antarktika’da buzlar eriyince açığa çıkacak kuyulardan petrol çıkarma planı yapmak çılgınlıktır; çünkü bu, küresel ısınmayı daha da hızlandıracak.
Üstelik Yakın Doğu’daki savaşlar ve Arap petrolünün hızla tükeniyor olması Batı ekonomisini öyle bir sarsacak ki bu durum küresel ısınmayla birleşince ABD’nin ne Antarktika ne de Ay’a gitmeye gücü yetecek. Bu süreç ABD için gecikmeli ve zor olacak; ama Batı son treni kaçırırken Çin Ay’a gidiyor.
Çin kapanı, yani uzay tarımı
2030’larda Dünya açlıkla karşılaştığı zaman 4D biyoprinterlar kullanarak laboratuarda sentetik et, sentetik meyve sebze ve sentetik tahıl basacağız. Ancak, her şeyi biyoprinterda basmak, hem de gelecekteki 11 milyar insana yetecek kadar bol basmak zor. Bu nedenle Ay’daki seralarda tarım yapmak ve ipekböceği yetiştirmek büyük önem taşıyor.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten Gerçek Video
İpek böceği deneyi
Bugüne dek uzay istasyonunda lahana ve kıvırcık salata yetiştirdik; ancak yerçekimi Dünya’nın altıda biri şiddetinde olan ve geceleri 15 gün süren Ay’da bitki yetiştirmek daha zor. Bu nedenle Ay’da tohum ekmeyi ve arılarla çiçek polenlemeyi öğrenmek Ay üssü kurmak için çok önemli.
Nitekim Chang’e-4 ipek böceği yumurtaları da taşıyor! Öyle ki sondaya yerleştirilen 3 kg ağırlığındaki alüminyum biyosfer şişesi özel bir açıklıktan güneş ışığı alıyor. Bu şişe hava, su ve özel besin sıvısıyla birlikte taşıdığı bitkilerle böcekler için gerçek bir yaşam alanı oluşturuyor.
Amaç ipek böceklerinin yumurtadan çıkmasını sağlamak: Böylece ipek böcekleri karbondioksit üretecek ve bunu soluyan patates bitkisiyle fare kulağı teresi de gelişip serpilerek ipek böceklerinin yaşaması için gereken oksijeni salacak. Böylece dengeli bir biyosfer kurulmuş olacak.
Hatta Çin’in ileride yapay fotosentez yapan yapay yaprakla uzayda oksijen, yakıt olarak hidrojen ve elektrik üretmesi mümkün olacak. Bu sayede elektrik şebekesi, organik şarj aleti ve biyo-elektrik jeneratörü olarak kullanılan biyonik bitki çağı da başlayacak.
İlgili yazı: Mars’a Kış Uykusuna Yatarak Gideceğiz
Ay’da ilk koloni kuruluyor
Üstelik Çinliler şişenin içini mini kamerayla izleyip Ay’da kurulan bu ilk mini kolonin nasıl serpilip geliştiğini gözleyecekler. Ay’daki ilk canlıların yaşamını ve şansımız varsa fare kulağı teresinin çiçek açışını Dünya’da naklen yayınlayacaklar.
Amaç düşük yerçekimi testi
Çinli bilim insanları çiçekli bitkilerin Ay’da düzgün gelişip gelişmeyeceğini görmek istiyor. Aynı zamanda ipek böceklerinin düşük yerçekiminde düzgün koza örüp öremediğine de bakacaklar. Ayrıca sentetik biyoloji ile Ay’daki ipek böceklerinin genetiğini değiştirecekler.
Böylece hem Ay şartlarına (radyasyona ve düşük yerçekimine dayanıklı) yeni ipek böceği türleri geliştirecek, hem de GDO ipek böcekleri ile çelikten sert; ama çok daha hafif ve esnek olan örümcek ipeği üretmenin yollarına bakacaklar. Belki de bu sayede süper dayanıklı asansör kabloları imal edip Japonya’nın önüne geçerek ilk uzay asansörünü onlar kuracaklar.
Her şey yolunda giderse biz de 2040’lardan itibaren Ay’dan ipek kumaşı satın almaya başlayacağız. Böylece insanlı Ay üsleri için tarım ve seracılık yapmayı da öğrenmiş olacağız.
İlgili yazı: Piramitleri Uzaylılar Yaptı Teorisini Çürüten 14 Kanıt
Boynuz kulağı geçer
Çin uzay yarışına geç atıldı, ama 2003 yılında Dünya yörüngesine insan göndererek kendini kanıtladı. Hatta ABD, Çin güçlenmesin diye Uluslararası (?) Uzay İstasyonu’nu Çinli astronotlara yasakladı. Bunun üzerine Çin devleti Tiangong (Cennet gibi Saray) uzay istasyonu programını başlattı.
Tiangong-1 modülü 2011’de fırlatıldı ve Shenzhou-9 kapsülü de Haziran 2012’de üç taykonotu (Çinli astronot) uzay istasyonuna götürdü. Tiangong-1’in ömrü sadece 2 yıl olarak planlanmıştı ki istasyona uçuşlar 2013’te durdu ve 2016 yılında Çin devleti istasyonun sistemlerini kapattı.
Bu yüzden Batı dünyası Tiangong-1’de çözülemeyen bir arıza olduğunu ve kontrolden çıktığını düşündü. Ancak, Çin konuyla ilgili bir açıklama yapmadı. Sonunda 1 Nisan 2018’de, Tiangong-1 Dünya atmosferine girerek parçalandı ki bu da bir uyduyu uzay çöpü bırakmadan yok etmenin en kolay yoludur. Dolayısıyla Tiangong-1’in atmosferde yanmasını bizzat Çinliler planlamış da olabilir.
İşte bu açıdan Çin boynuzu Amerikan kulağını geçti diyebiliriz: Tiangong-2 istasyonu 15 Eylül 2016’da yörüngeye fırlatıldı. 20 tonluk ana modül ve iki küçük modülden oluşan uzay istasyonu 3 taykonotu bu kez uzun süreli olarak ağırlayacak. Böylece taykonotlar uzayda aylarca kalabilecekler.
ABD’ye nazire
Tiangong-2 istasyonu 2020’de kullanıma girecek. ABD’nin öncülük ettiği Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) ise 2022’de emekliye ayrılacak ve belki de uzay oteli olacak. Her durumda ABD’nin yeni bir uzay istasyonuna ihtiyacı olurken, ISS’e kabul etmediği Çinliler yeni Amerikan aracının yanı başında dönüyor olacaklar. Belki de zoru gören ABD, Çinlileri de kendi uzay istasyonuna davet edecek.
İlgili yazı: Ay’a Gitmedik Komplo Teorilerini Çürüten 10 Kanıt
Çin Ay’a insan gönderiyor
Çin sondası Chang’e-4’ün Ay’ın öte yüzünde bitki yetiştirmeyi denemesinin bir nedeni de Çin’in Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ile birlikte Ay’da insanlı üs kurmayı düşünüyor olması. Bunun için 2017’de ESA ile görüşmelere başladılar ve ABD gölge yapmazsa 2023’te planlarını uygulamaya koyacaklar.
Bunun asıl sebebi Ay yörüngesindeki uzay istasyonlarında Asteroit Madenciliği yapmak ve 2025’ten itibaren kurulacak olan bu endüstriyi desteklemek için de Ay’a insan göndermek.
Çin Ay programının baş tasarımcısı Wu Weiren işte bu yüzden Chang’e-4’ün Ay’ın öte yüzüne inişini önemli bir adım olarak kabul ediyor. ESA görüşmelerini ise hem Çin uzay ajansının genel sekreteri Tian Yulong, hem de ESA sözcüsü Pal Hvistendahl teyit etmiş bulunuyor.
Ayrıca ESA genel direktörü Johann-Dietrich Wörner, uydumuzda bir Ay köyü kurarak uzay turizmi ve Ay madenciliği sektörlerini geliştirmeyi planladıklarını belirtti. Çin devleti Ay yarışında tam da burada yer almak istiyor.
İlgili yazı: Japonya 2050 için Mini Uzay Asansörü Test Ediyor
Kapsamlı Ay seferleri
Chang’e Ay Programı 2007’de başladı ve ilk iki sonda Ay’ı yörüngeden gözlemleyip gelecek sondalar için iniş yeri belirlerken, son iki araç da Ay’a iniş yaptı. Bunlar içinde Chang’e-4 öte yüze inen ilk sonda oldu. Chang’e-5 aracı 2019’da Ay’a inip toprak örneği alarak Dünya’ya getirecek. Chang’e-6 ise 2020’de Ay’a inerek ikinci kez örnek alacak.
Kızıl Ay
Ay’ın öte yüzünün kabuğu Dünya’ya bakan yüzünden daha kalın ve yaşlı. Aynı zamanda daha çok krater barındırıyor. Bunun dışında Aitken havzasını saymazsak beri yüzdeki gibi geniş ovalar da içermiyor.
Beri yüzde bu tür ovalar deniz (maria) olarak adlandırılıyor ve aslında eski asteroit çarpışmalarının yol açtığı lav denizlerinin kurumuş kalıntıları olan koyu renkli bazalt düzlüklerinden oluşuyor. Chang’e-4 bu bağlamda öte yüzü inceleyerek beri yüzle arasındaki jeolojik farkları açığa çıkaracak.
Ay yörüngesinde dönen ve sondanın sinyallerini Dünya’ya ileten röle uydu Queqiao ise 65 bin km irtifada deviniyor. Bu aslında yerçekimi ile Ay çekiminin birbirini sıfırladığı üç Lagrange noktasından biri ki iletişim uyduları burada manevra iticilerini hiç ateşlemeden milyonlarca yıl kalabilir (L2 noktası).
Peki Çin sondası Ay’da gerçekten ne arıyor? Buna cevaben, Çin devletinin Uzay 1999 TV dizisinden beri hayal ettiğimiz Ay Üssü Alfa’yı nasıl inşa edeceğini gelecek yazıda okuyabilirsiniz. Her durumda Çin uzay programının sürprizleri daha yeni başlıyor ve Kızıl Ekim artık Ay’a taşınıyor.
Chang’e-4 nasıl çalışıyor?
1Ancient material at the surface of South Pole-Aitken Basin (pdf)
2China Focus: Flowers on the Moon? China’s Chang’e-4 to launch lunar spring
