Venüs Hakkında Yanıtı En Çok Merak Edilen 10 Soru

Venüs ortalama olarak Dünya’ya en yakın gezegendir. Peki Venüs hakkında ne biliyoruz? Pek az şey! Mesela hiç okyanusları oldu mu? Eskiden hayata elverişli miydi? Varsa Venüs’ün suyu neden buharlaştı ve gezegen 1 milyar yılda yaşanmaz bir hale geldi? Bu yazıda ve 10 soruda bütün bunlara yanıt arayacağız. Nitekim NASA kütle, yerçekimi ve büyüklük açısından Dünya gezegenine benzeyen; ancak aslında yaşama uygun dünyamızın yaşama düşman kötücül ikizi olan Venüs gezegenine, 2027 ve 2029 yıllarında sırasıyla VERITAS ile DAVICI+ sondalarını gönderecek.

Venüs’ün başta ısı dalgaları olmak üzere genel ışımasını ölçecek olan VERITAS uydusu, cehennem gezegenini, radyo dalgalarıyla girişimölçüm teknolojisini kullanan sentetik açıklıklı radar ve tayfölçerle inceleyecek. Zaten VERITAS bu saydığım deney aygıtlarının İngilizce adlarının Latincede türetilmiş ismidir ki Türkçede hakikat anlamına geliyor. DAVINCI+ ise hem bir uydudan hem de atmosferik sondadan oluşuyor.

Nasıl çalışıyor derseniz

Uydu uzayda kalırken atmosferik sonda gezegene dalış yapacak ama yüzeye erişmeden önce muazzam basınç ve sıcaklıkta ezilip yok olacak. Yine de Venüs’ün süper kalın atmosferinin kimyasını, ısıl taşınım hareketlerini ve hava olaylarını (rüzgar, asit yağmurları vb.) analiz edecek. Ben de birçok teknik terim saydım ama merak etmeyin. Venüs’ü 2030’larda araştıracak olan VERITAS ve DAVINCI’yi yarınki videoda ayrıca ele alacağım. Bu yazıda ise NASA’nın bu uzay araçlarıyla Venüs hakkında yanıtı bilinmeyen 9 soruya nasıl yanıt aradığını anlatacağım. Ne de olsa Venüs, Dünya benzeri gezegenlerin küresel ısınma sebebiyle nasıl yaşanmaz hale gelebileceğini gösteriyor.

Böylece hem uzayda yaşam barındıran gezegenler bulmanın ne kadar zor olduğunu hem de bu gezegenlerde en azından bakteri düzeyinde yaşam olabileceğine işaret ediyor. Kısacası Venüs uzayda yaşam arama ölçütlerimizi doğru belirleyip sınırlamak için harika bir test dünyasıdır. Venüs’ün eskiden okyanuslarla kaplı olup olmadığı, yaşama uygun olup olmadığı, kısacası eskiden neden Dünya’ya daha çok benzeyen dostane bir gezegen olduğunu anlarsak uzayda yaşam aramayı da öğreniriz. Uzayda yaşamı ne olduğundan nadir ne de olduğundan yaygın görürüz. Hazırsanız Venüs hakkındaki 10 kritik soruyu soralım:

İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili

 

Venüs hakkında en büyük gizem

Venüs’ü çok merak ediyoruz; çünkü kütle, büyüklük, yerçekimi ve kalın atmosfer, hava olayları ve eskiden sahip olduğu düşünülen okyanuslarla birlikte Dünya’ya en çok benzeyen gezegen Venüs’tür. Öte yandan Dünya’ya bu kadar benzeyen bir gezegenin, sırf Güneş’e yakın ve fazla sıcak olduğu için kontrolsüz küresel ısınma nedeniyle hayata bu kadar düşman olması da düşündürücüdür. Özellikle de gezegenimizde doğal gaz, kömür ve petrol gibi fosil yakıtlar yakarak küresel ısınmayı artırmaya devam edersek başımıza neler gelebileceğini düşünmek açısından önemlidir.

Venüs’ün kalın atmosferi yarattığı doğal küresel ısınmayla gezegeni bir yorgan gibi sararak yüzeyini aşırı ısıtır. Öyle ki yüzey sıcaklığı 467 dereceyle kurşunu eritecek kadar yüksek olup Güneş’e en yakın gezegen olan Merkür’ün gündüz yanı sıcaklığını bile aşar. Dahası Venüs yüzeyi 90 atmosfer basınçla 900 metre derinliğindeki suyun ağırlığı kadar ezicidir. Üstelik neredeyse hiç ara vermeden sülfürik asit yağmurları yağar. Venüs yüzeyinde kıtalar kaymadığı için volkanlar da devamlı püskürerek gezegeni ısıtır ve karaları dağ yüksekliğinde ve Türkiye büyüklüğündeki dev lav platolarıyla sarar.

Öyle ki Dünya’da 251 milyon yıl önce gerçekleşen ve deniz canlılarının yüzde 81’i, omurgalı kara canlılarının yüzde 70’i, genel olarak da canlı türlerinin yüzde 58’ini öldüren yanardağ kaynaklı Büyük Ölüm toplu soy tükenişi Venüs’te her gün yaşanmaktadır! Bütün bunlara saatte 360 km ile kasırga hızında esen rüzgarları eklerseniz (hem de kalın ve yoğun atmosfere rağmen!) Venüs’ün hayata düşman aşırı sıcak ve yüksek basınçlı bir düdüklü tencere dünyası olduğunu görürsünüz. Peki hep öyle miydi?

İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?

 

1. Venüs’te hayat var mıydı?

Buna yanıt vermek için Venüs’ün geçmişteki ortamını anlamalıyız. Bu da gezegenin atmosferi, yer şekilleri ve geçmişini anlamakla mümkündür. Özellikle DAVINCI sondası buna çalışacak. Düşük de olsa DAVINCI’nin yüzeye ulaşma olasılığı var ve ezilip yanmadan önce geçireceği son 17 dakikada Venüs’te eskiden yaşam olup olmadığı hakkında bilgi verebilir. Sonuçta gezegenin atmosfer ve yüzey kimyası bize hangi maddelerin ne oranda bulunduğunu gösterecek. Bu da Venüs’ün bir zamanlar yaşama uygun olup olmadığına ilişkin dolaylı bilgi sağlayacak.

2. Venüs neden Dünya’dan farklı oldu?

Evet, artık gezegende su kalmadı ama Venüs’ün kimyasal bileşimi Dünya’ya benziyor. Sonuçta her ikisi de gezegen öncesi diskin aynı bölgesinde oluştu. Kütlesi de büyüklüğü de Dünya’ya eşit sayılır. Peki neden Venüs bir cehennem gezegeni oldu? Bunun birçok sebebi olabilir. İçlerinde en önemlisi Güneş’e yakın olması. Dünya gibi kalın bir atmosfer bir gezegeni ancak Güneş’e uzaksa ısıtır. Yakınsa kavurur.

İkincisi Venüs kendi çevresinde çok yavaş dönüyor, yanardağların milyonlarca yıl durmadan püskürmesini önleyecek kıtaların kayması yok. Dolayısıyla gezegenin atmosferini güneş ışınları ve rüzgarından koruyacak güçlü bir manyetik alanı da yok. Örneğin bir Venüs yılı 225 Dünya günü ama bir Venüs günü 241 Dünya günü. Venüs kendi çevresinde saatte sadece 6,52 km hızla hem de ters yönde dönüyor! Hatta ekvator yerine kutup dairesinde Güneş’in batmasını yürüyerek bile geciktirebilirsiniz. 😉 Demek ki Venüs’te sadece ters yönde koşarak Güneş’in batmasını önleyebilirsiniz. Ters yön derken Venüs’te Güneş batıdan doğar. Gerçi kalın atmosferde bunu da göremezsiniz.

Venüs hakkında ne diyelim?

Rahmetli Rasim Öztekin’in G.O.R.A.’da dediği gibi gezegen işte! Bütün bunlar atmosferin ısı tutma kapasitesini artırmış olmalı. Bildiğimiz anlamda kısa süreli fırtınalar, yağmurlar görülse gezegenin iklimi aşırı ısınmaya karşı daha dayanıklı olabilirdi. Belki de Venüs’e yeni oluşurken Mars büyüklüğünde bir gezegen çarptı. Tıpkı Dünya’ya olduğu gibi ama bu Yeryüzünün tersine, Venüs’ün dönüş hızını yavaşlatıp ters dönmesine yol açtı. Belki de bu çarpışma Venüs’e Dünya kadar büyük ve ağır bir metalik çekirdek de kazandırmadı. Böylece güçlü bir manyetik alan üretecek dinamonun oluşmasını önledi. Bu da Venüs’ün yaşama uygun olmasını engellemiştir.

Nitekim Venüs hakkında en çok merak ettiğim soru şudur: Dünya gezegeninin çekirdeği atmosferi koruyacak güçlü bir manyetik alan üretmek için gereken optimum büyüklüğe mi sahip, yoksa minimum büyüklüğe mi sahip? Ne de olsa Venüs’ün kütlesi Dünya’nın yüzde 81’i ve çapı da düşük kütlesi sebebiyle biraz daha büyük oranlı olarak neredeyse Dünya’ya eşittir.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

3. Venüs gezegeni nasıl oluştu?

Venüs’ün eskiden Dünya kadar çok su içerdiğini düşünüyoruz. Neredeyse Dünya kadar güçlü bir yerçekimi olduğu için ama bu kesin değil. Evet, iki gezegen de gezegen öncesi diskin aynı bölgesinde oluştu ama Venüs Güneş’e daha yakındı. İllaki diskin Venüs tarafı daha kuru ve sıcaktır. Yine de Venüs küresel ısınmayla yanacak kadar su buharı içeriyor olmalı; çünkü su buharı karbondioksitten yüzde 60 daha etkili bir sera gazıdır. Venüs suyunu kaybetmeden önce küresel ısınmanın temel itkisi su buharıydı. Yoksa daha kuru bir atmosfer bile Güneş’e o kadar yakınken çok sıcak olur muydu?

Dolayısıyla Venüs başlangıçta ne kadar su içeriyordu? Ayrıca Dünya gibi suyun yüzde 25’ini ıslak asteroit ve kuyrukluyıldız çarpışmalarıyla mı kazandı? Venüs’ün çok yavaş ve ters dönmesine yol açan gezegen çarpışmasının bundaki rolü neydi? Yoksa Venüs yaşama daha uygun olacakken bu çarpışma işleri berbat mı etti? 8 gezegenli bir Güneş Sistemi’nin aslında 20 gezegenimsiyle işe başladığını düşünürseniz Dünyamızın yok olan/kaybolan 12’den biri olmaması bile mucize sayılabilir. Yaşama uygunuz çünkü…

4. Venüs hakkında diğer soru: Atmosfer kimyası

Venüs atmosferinin en büyük gizemlerinden biri atmosferin bizdeki troposfere karşılık gelen en alt tabakasıdır. Burada hava 90 atmosfer basınç ve yüksek sıcaklıkta kendi ağırlığıyla adeta ezilir. Sıkışarak neredeyse sıvıya dönüşür. Venüs düdüklü tencere dünyası derken bunu kastediyoruz. Sanılanın aksine bir düdüklü tencere salt sıcaklık ve yüksek basınçla çalışmaz. Buhar basıncı adeta sıvı basıncıdır. İşte DAVINCI sondası yüzeye inerken her 200 metrede atmosfer basıncını ölçerek Venüs havasının aerodinamik, akışkanlar dinamiği ve termodinamik özelliklerini ölçecek. Esastan bilim yapacak yani…

Yıldızlar nasıl patlar?

İlgili yazı: Okyanuslar Hakkında Yanıtını Bilmediğimiz 7 Soru

 

 

5. Venüs hakkında öbür soru: Yerçekimi dalgaları

Venüs’te rüzgar nasıl esiyor? Bunu yerçekimi dalgaları bağlamında görelim; çünkü Venüs’te yerçekimi dalgaları bulduk. Öncelikle yerçekimi dalgaları deniz dalgası gibidir ve Venüs’te havanın dalgalanmasıyla oluşur. O yüzden bunu birleşen kara deliklerin yaydığı ve bizzat uzayzamanı dalgalandıran kütleçekim dalgalarıyla karıştırmayın. İkinci olarak Dünya’nın kalın bir atmosferi var ama bizde yerçekimi dalgası görülmez. Bunun sebebi karalar, denizler ve dağlardır. Bunlar rüzgarı keserek ve yönlendirerek havanın “cereyan” yapmasını sağlar. Bu da atmosferin birbiçimli olmasını engeller.

Venüs’te denizler yok ama yüzey basıncı o kadar yüksek ki gezegen yüzeyi yanardağlar hariç Arnavut petulisası gibi yassıdır. Dolayısıyla Venüs yüzeyi karadan çok okyanuslara benzer. Ayrıca gezegenin kendi çevresinde çook yavaş döndüğünü anımsayın. Öyle ki Venüs atmosferi özellikle yüksek irtifada (65 km) gezegenden daha hızlı döner. Bu da atmosferde tıpkı Yıldızlararası filmindeki Miller gezegenini kasıp kavuran dev tsunami dalgaları gibi ama bu kez “havadan oluşan” yerçekimi dalgaları yaratır. Bunlar buruşuk battaniye gibi Venüs’te bir yerde günlerce ve aylarca atmosferik birer kambur, yani durağan dalga yaratabilir. Havanın Ural Dağları gibi stabil yükselti yaptığını düşünün.

Venüs hakkında yeni gizem bu

Dahası Venüs’te dağlar az olsa da Aphrodite Terra dağları var. Bunlar bir tür duvar oluşturuyor ve havanın, geri kalan havanın üzerinde yükselmesini sağlıyor. Böylece Venüs’ü kutuplar arasında dikine kesen 10 bin km uzunluğunda bir yerçekimi dalgası oluşuyor. Japonya’nın Akatsuki uydusu Venüs yörüngesine girince gördü bunu. Yine de yüksek irtifada bizdeki stratosfer benzeri yatay jet akımı rüzgarları olmalı. Bu dalga formunu nasıl koruyor peki? Bir açıklama Venüs atmosferinin alt katmanlarda yoğunken 65 km’de oldukça ince olması yönünde.

Belki de hava yerden 10 km yükselince yatay rüzgarlar bizdeki kadar hızlı esmiyordur? Bu kez gezegen işte deyip geçmeyin… Venüs hakkında aklıma gelen her soruyu soran biri olarak bu stabil hava dalgasının küresel ısınmayı artırıp artırmadığını bilmeyi çok isterim. Ayrıca küresel ısınmanın başlangıç aşamasında havanın bu kadar yoğun olmamasından hareketle (okyanuslar henüz buharlaşmamıştı) yerçekimi dalgası koşullarının ne zaman oluştuğunu da merak ediyorum.

İlgili yazı: Kök Hücrelerle Körlük Tedavisi Ne Zaman Geliyor

 

6. Venüs kayaları nasıl oluştu o zaman?

NASA’nın DAVINCI uydusu, sonda yere inerken atmosferi uzaydan inceleyecek. Bulutların altını gören yüksek çözünürlüklü görüntüleme sistemleri de kullanacak. Bunun kayalarla ne ilgisi var derseniz: DAVINCI, Venüs yüzeyinde eski okyanus izleri ve kurumuş nehir yatakları görebilir. O zaman atmosfer kimyasını suyla ilişkilendirmek mümkün olur. Yalnız çok büyük bir sorun var; Venüs’te kıtalar kaymasa da bu, volkanik açıdan çok aktif bir gezegen. Her yer lav (bazalt) platolarıyla kaplandıysa ırmak yatağı bulmak da çok zor olur. Yine de Venüs’te su meselesini asıl aşağıda ele alacağım:

Webb uzay teleskobu nasıl çalışıyor?

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

 

 

7. Venüs hakkında en büyük soru: Ne kadar su vardı?

Venüs okyanuslarını bir Starbasekozan videosunda anlattım ki aşağıda izleyebilirsiniz. Venüs’te ne kadar su vardı sorusuyla ilgili son gelişmeleri içeren bilimsel makaleyi de yazının sonuna ekledim.¹ Yine de Venüs’ün suyunu bir günde kaybetmediğini eklemek isterim. Su buharlaşırken kalın atmosferin suyu Güneş radyasyonundan koruyacağını belirtmek gerekir. Belki de milyarlarca yıl boyunca su buharı atmosferde kaldı. Oysa biliyoruz ki son birkaç yüz milyon yılda Venüs volkanik açıdan aşırı aktif bir gezegen oldu. Bu da bir gizem tabii…

Venüs gibi kıtaların kaymadığı bir gezegende (yine Mars’ta olduğu gibi) volkanik etkinliklerin 1 milyar yıl önce durulmuş olmasını beklersiniz. Öte yandan gezegen son birkaç yüz milyon yılda azıtmış ama neden? Belki de gezegenlerin iç çekirdekleriyle ilgili öğrenmemiz gereken çok önemli bilgiler var Venüs’te… Kısacası Venüs’ün okyanusları varsa bunların buharlaşması son birkaç yüz milyon yılda artan volkanik etkinlikler neticesinde tamamlanmış olmalı. Yine de bu gizemin bir yanıtı olabilir:

Ya Venüs’te hiç okyanus oluşmadıysa? Ya Venüs yüzeyi asla sıvı suya izin vermeyecek kadar sıcak olduysa? O zaman su buharının zamanla yok olmasını açıklamak daha kolay olur. Hatta son 300 milyon yılda artan volkanik faaliyetlerle açıklamak daha da kolay olur. Her durumda bugün Venüs tam kutsal kitaplarda geçen türden bir cehennemdir. Nitekim Sovyetler Birliği’nin Venera 13 uydusu Venüs yüzeyinde en uzun süre çalışan sonda olarak tarihe geçmiştir ki resme bakarsanız bunun tank gibi olduğunu görürsünüz. Yine de gezegene 30 Ekim 1981’de iniş yapan Venera 13 sadece 127 dakika çalışabildi. Gerçi 30 dakika içinde ezilip imha olur diyorduk ama 4 kat uzun çalıştı. Büyük başarı!

Lav gezegenleri nasıl oluşur?

İlgili yazı: Zamanda Yolculuk Etmenin 9 Sıra Dışı Yolu

 

 

8. Venüs’teki tektonik hareketler

Venüs gezegeninde kıtaların kayması yok dedik ama belki de kıtalar Dünya’daki gibi yatay olarak değil de dikey olarak kayıyor veya bu konuda tümüyle yanılıyoruzdur. Son 300 milyon yılda artan yanardağ püskürmelerini bir şekilde açıklamamız gerekiyor. Bu da aslında Venüs kabuğunun ne kadar kalın olduğuna bağlı. Kıtalar ancak ince kabukta kayabilir. Yoksa kıtaların kayması için kabuğun çok sıcak olması gerekir ve o da taşküreyi eritip küresel lav okyanusu yapar. O zaman da kıtaların kayması olmaz. Venüs hakkında karar vermeden önce buna bakmak gerek.

9. Venüs’teki dağlar neye benziyor?

Neyse ki DAVINCI sondası Venüs’e inerken Alpha Regio platosundaki Tessera bölgesinin yüksek çözünürlüklü fotoğraflarını çekecek. Burayı NASA özellikle seçti; çünkü buradaki yer şekilleri Venüs’te kıtaların kayması olup olmadığını anlamamızı sağlayacak. Her durumda Venüs’te alçak, yayvan ve yassı dağlar olduğunu ama en yaygın yer şekillerinin bazalt platoları olduğunu düşünüyoruz.

10. Venüs benzeri öte gezegenler var mı?

Venüs bize Dünya’ya çok benzeyen bir gezegenin bile detaylarda ne kadar farklı olabileceğini gösterdi. Yaşama hiç uygun olmamak gibi… Peki Venüs benzeri gezegenler kayalık gezegenler içinde ne kadar yaygın? Venüs hakkında yanıtı bilinmeyen 10 sorunun yanıtı hem uzayda hayatın ne kadar yaygın olduğunu gösterecek hem de bakterilerin karmaşık yaşamdan daha yaygın olması gerektiği varsayımını (çünkü daha basitler) test edecek. Venüs gibi cehennem dünyaları sıcaktır. Bunları NASA’nın gezegen avcısı TESS uzay teleskopu ve elbette Webb uzay teleskopuyla görebileceğiz. Ne diyelim? Venüs hakkında macera şimdi başlıyor! Bilimle ve sağlıcakla kalın. 🙂

Venüs’ün hiç okyanusları oldu mu?

¹Was Venus Ever Habitable? Constraints from a Coupled Interior-Atmosphere-Redox Evolution Model
²Warm terrestrial planet with half the mass of Venus transiting a nearby star