Kızıl Gezegen Mars Hakkında Bilmediğimiz 3 Gizem

Mars, Dünya’dan sonra en iyi bildiğimiz gezegen. Örneğin Mars’ta su olduğunu biliyor ve hayat var mı diye soruyoruz. Kızıl gezegen hakkında özellikle su bulduğumuz 2003’ten bu yana çok şey öğrendik. Ancak, Mars’la ilgili 3 temel soruyu hâlâ yanıtlayamadık. Kesin çözmemiz gereken 3 gizem nedir?

1. Mars’ta metan gizemi

Bir gezegende hayat ararken en önemli belirtilerden biri metan gazı. Örneğin Dünya’daki metanın büyük kısmını canlılar üretiyor. İster termitler olsun, ister mikroplar, ister tezek bu böyle. Nitekim Curiosity, Mars yüzeyinde metan artışı gördüğü zaman bilim insanları çok heyecanlandılar.

Mars’taki metan artışı 2014 yılında açıklandı; ama bu değerler aslında önceki yıl iki ay boyunca gözlenen artışa karşılık geliyordu. Ancak, Mars gezegeni ve atmosferinin kimyasal bileşimine bakınca bırakın ani sıçramayı, kızıl gezegen yüzeyinde metan olması bile şaşırtıcı.

Güneş’in morötesi ışınları (Mars’ta UV radyasyonunu kesen ozon tabakası yok) metan moleküllerini öyle hızlı parçalıyor ki topraktan çıkan gazın birkaç yüzyılda tümüyle yok olması gerekiyor.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Gizemin açıklaması

Bilim insanları son 3 yılda birçok teori geliştirdiler. Örneğin, Curiosity’nin tespit ettiği metan aniden yüzeye gaz çıkaran yeraltı göllerinden geliyor olabilir (tıpkı küresel ısınma nedeniyle Sibirya’nın donmuş toprağındaki metan ceplerinin aniden sivilce gibi patlayıp gaz çıkarması gibi).

Öte yandan Curiosity metan oranlarında mevsimsel değişiklikler gördü; yani ani sıçrayıştan çok, aniden yükselen ve iki ay etkisini sürdüren düzenli metan salımından söz ediyoruz. Bu durumda, bizzat Mars toprağındaki kimyasal bileşikler toprağın yazın ısınmasına bağlı olarak metan salıyor olabilir.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Mars’ta hayat var mı?

Gizemli metanı yeraltındaki bakteriler kimyasal atık olarak yüzeye salıyor da olabilir. 700 milyon yıl önce Dünya’da böyle oldu ve o zaman buzlarla kaplı olan gezegen birkaç milyon yılda eriyerek okyanusları tekrar açığa çıkardı.

Üstelik mevsimsel metan artışı Mars’ta hayat olma ihtimalini de artırıyor. Dünya’da metan artışı yılın bazı mevsimlerinde daha aktif olan bitkiler ve bakterilere bağlı. Her durumda Mars’ta hayat olduğu sıra dışı bir iddia ve sıra dışı iddialar sıra dışı kanıtlar gerektiriyor.

Bilim insanları bu yüzden kızıl gezegen yüzeyindeki mevsimsel artışları daha makul sebeplerle açıklamaya çalıştılar: Her şeyden önemlisi Curiosity bugüne dek Mars’ta ikinci bir metan artışı gözlemlemedi. Bu nedenle gizemin sebebi aniden gaz salan yeraltı gölü de olabilir.

İlgili yazı: İki Yılda Plüton ve Uydusunda Neler Keşfettik?

 

Metanın kaynağı organik mi, inorganik mi?

Şimdilik emin değiliz; ama göldeki metanı da bakteriler üretiyor olabilir! Sadece yerbilimcilere göre metanı inorganik jeolojik süreçlerin üretme olasılığı daha yüksek. Ancak önemli bir nokta var: Dünya’daki metanın sadece yüzde 5’ini inorganik süreçler üretiyor.

Curiosity büyük bir metan artışı gözlemlediği için Mars’ın bu kadar metanı açığa çıkarmak için jeolojik açıdan Dünya’dan çok daha aktif olması gerekiyor. Ancak, Mars’ta kıtaların kayması görülmediğinden bu da pek mümkün görünmüyor ve metanın hayatın varlığına işaret etme olasılığı tekrar artıyor.

Dolayısıyla kızıl gezegen yüzeyinde görülen bu ilk gizemin çözümü Mars’ta ister hayat olsun, ister olmasın bilimsel açıdan çok önemli olacak. Bilim insanları yeni verileri bekleyedursun biz ikinci gizeme geçelim:

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

2. Oluklu vadilerin kökeni

Mars’taki krater ve dağların yamaçlarına bakarsanız oluk oluk vadiler göreceksiniz. Sanki su akar gibi oluşmuş küçük vadiler. Mars’ta su olduğunu, hatta geçici akarsular görüldüğünü biliyoruz; ama Mars atmosferi neredeyse vakum sayılacak kadar ince ve düşük basınçta su aniden buharlaşıyor (süblimasyon).

Kısacası kutupların ve kraterlerin gölgeli yerlerindeki buz takkeleri hariç, kızıl gezegen yüzeyinde sıvı akması imkansız. Öte yandan küçük vadilerin bir kısmı ancak suyun düzenli akmasıyla oluşabilir. Bugün Mars süper kurak bir soğuk çöl olduğuna göre, sorunun cevabı için 4 milyar yıl önceye bakmalıyız.

Eskiden işimiz kolaydı

Eskiden bilim insanları Mars’ın dev bir kuzey okyanusu ve çok sayıda küçük iç denizle kaplı olduğunu sanıyordu ve Mars’ta hayat var mı yazısında bunu anlatmıştım. Oysa yapılan araştırmalar Mars ikliminin 4 milyar yıl önce ancak kar yağışına ve buzullara izin verecek kadar sıcak olabileceğini; ama Mars’ın asla dev bir okyanusa izin verecek kadar sıcak olmadığını gösterdi.

İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

 

Bunu küçük vadiler gösterdi

Prof. Dr. Celal Şengör’ün Fatih Altaylı ile yaptığı teke tek programından 1 yıl önce Donuk Mars teorisini yazmış ve küçük vadilerin akarsularla denizdeki dalgalardan çok, buzulların milyonlarca yıl içinde toprakta kaymasıyla oluştuğu teorisini dile getirmiştim.

Bunu İsveç fiyortlarında görebiliriz. Dünya 10 bin yıl önce son buzul çağından çıktığı zaman buzullar erimeye başladı. Ancak önce alttan eridiler ve yavaşça denize aktılar. Buzullar toprağa sürtünürken derin yaralar ve derin vadiler açtı.

Buzulların erimesiyle denizler yükselince vadileri su bastı ve İskandinavya’nın ünlü derin fiyortları ortaya çıktı. Donuk Mars teorisi de Mars’taki vadilerin bu şekilde oluştuğunu söylüyor. Peki hangi teori doğru? Mars’ta eskiden denizler ve ırmaklar var mıydı? Bu konu hâlâ tartışmalı ve aynı zamanda 2. gizemin odağı:

İlgili yazı: Kök Hücrelerle Körlük Tedavisi Ne Zaman Geliyor

 

Kurak vadiler gezegeni

Mars vadilerini eskiden var olan akarsular açmış olsa bile, kızıl gezegenin güneş rüzgarı sebebiyle atmosferini 3,6 milyar yıl önce neredeyse tümüyle kaybettiğini biliyoruz. Ancak, ıslak Mars ve hatta donuk Mars senaryosu, bütün vadilerin milyarlarca yıl önce oluşmuş olmasını gerektiriyor.

Elbette Mars bir seferde kurumadı, uzun zaman ıslak kaldı ve son 500 milyon yılda çöle döndü diyebiliriz; ama elimizde çok daha genç vadiler var. Ayrıca bütün genç vadileri geçici akarsuların açması da mümkün değil.

Bunlar yeraltındaki doğal sarnıçların aniden yüzeye su fışkırtmasıyla oluşuyor. Mars’ta su çok kısa bir süre için yüzeyde akıyor. Sonra donuyor veya buharlaşıyor. Buna karşı oluklu vadiler kesikli değil, süreğen bir yapıya sahip ki bu da Mars’ta kalıcı akarsu gerektiriyor.

Su yerine buzlar açtı dersek

Yine çözüm getiremiyoruz. Vadileri buzlar açtıysa bu buzlar nereye gitti? Mars 3,9 milyar yıldır yüzeyinde buz tutacak kadar soğuk. Nitekim kutup takkelerinde büyük miktarda buz var. Oysa oluklu vadiler Mars’ın her yerinde. Bunları açan su buzu nereye gitti?

İlgili yazı: 18 Ayda Nasıl 24 Kilo Verdim?

 

Su buzu olması şart değil

Biz insanlar Dünya’daki vadileri akarsuların ve su buzunun açmasına o kadar alışmışız ki Mars’ta yeryüzünde görülmeyen bir jeolojik süreçle vadiler açılabileceğini unutuyoruz. Burada kuru buzdan söz ediyoruz; yani donmuş karbondioksit gazından:

Kızıl gezegen kabuğundaki yarıklar doğal karbondioksit buzunun buharlaşmasıyla oluşmuş olabilir. Mars atmosferinin yüzde 95’i karbondioksitten oluşuyor ve karbondioksit kış aylarına kar olup Mars’a yağıyor. Yaz aylarında ise hızla buharlaşıyor.

Sonuçta karbondioksit oda sıcaklığında ve deniz seviyesinde gaz halinde bulunuyor. Mars atmosferi ise çok ince olduğu kızıl gezegende daha düşük sıcaklıklarda buharlaşıyor. Özellikle Mars toprağının hemen altına sıkışmış olan karbondioksit buzu bu şekilde buharlaşarak oluklu vadileri yaratabilir.

İlgili yazı: Facebook Sohbet Botunu Çok Zeki Diye Kapatmadı

 

Maalesef yeterli değil

Açıkçası Mars’ta öyle yerler var ki kuru buz buharlaşmıyor veya oluklu vadilere yol açacak şekilde buharlaşmıyor. Hatta bazı bilim insanları kuru buzun vadiler açamayacağını, sadece zamanında suyla veya başka sebeplerle oluşmuş vadilerin boyunu büyüteceğini söylüyor. Peki başka sebepler nedir?

Örneğin mekanik sürtünme var. Belki de Mars rüzgarları dik yamaçlarda toz kaldırıp kayaları aşağı yuvarlıyor ve oluklu vadiler oluşturuyor. Ancak bu da sorunlu: Bütün vadileri açıklayamıyor ve ince kızıl gezegen atmosferinin kayaları kolayca yerinden oynatacak kadar güçlü olmadığını biliyoruz.

İlgili yazı: Kontrollü Güç >> Telefon pil ömrünü uzatmak için en iyi 5 yöntem

 

Volkanizma?

Mars jeolojik açıdan Dünya kadar aktif olmayabilir; ama Güneş Sistemi’nin en büyük yanardağları da Mars’ta (Olympos Mons vb.) yer alıyor. Mars’ta depremler görüldüğünü de tahmin ediyoruz. Bu sebeple özellikle ekvatordaki vadiler volkanik kaynaklı olabilir.

Tabii bir de geçenlerde keşfedilen 4,5 milyar yıllık meteorit var. Mars okyanuslarında anlattığım gibi Mars’tan Dünya’ya gelen bu göktaşı eskiden kızıl gezegende gerçekten de bol su olduğunu gösteriyor.

Dolayısıyla bırakın oluklu Mars vadilerinin kökenini, daha 4 milyar yıl önce Mars’ın okyanusla kaplı olup olmadığından emin değiliz. Değiliz; ama bazı vadiler de ancak akarsu veya dalgaların etkisiyle oluşabilir.

Her durumda bilimde doğru cevabı bulmak için doğru soruları sormak gerekiyor ve tıpkı bu yazıda okuduğunuz gibi, cevabı bulana kadar çözümsüzlük de çok şey öğretiyor. Örneğin oluklu kızıl gezegen vadileri farklı nedenlerle oluşmuş olabilir: Su, akarsu, geçici akarsu, denizler, su buzu, kuru buz, depremler ve hatta volkanizma vadilerden toplu halde sorumlu olabilir.

İlgili yazı: Facebook Sohbet Botunu Çok Zeki Diye Kapatmadı

 

3. Öyleyse Mars’ın iki yarısı neden farklı?

Mars’a dikkatle bakarsanız kuzey yarımkürenin sıradan çöl gibi dümdüz ve güney yarımkürenin de Gobi Çölü gibi dağlık olduğunu, hatta dev volkanlar barındırdığını göreceksiniz. Peki neden?

En popüler açıklamaya göre, Dünya’ya Theia adlı cüce gezegen çarpıp Ay oluştuğu zaman Mars’a da başka bir cüce gezegen çarptı. Bu çarpışma Mars’ın çekirdeğinin tavını bozdu ve manyetik alanını yok ederek zamanla atmosferini kaybetmesine yol açtı.

Kısacası Mars’taki hayatı öldüren cüce gezegen, kuzey yarımküreye çarpıp kızıl gezegen yüzeyini eriterek düzleştirdi. Güney yarımküre ise darbenin etkisiyle şişip kek gibi kabardı ve üzerinde sivilce patlağı gibi çok sayıda volkan oluştu.

İlgili yazı: Musk Mark’a Karşı: Yapay Zeka Ne Kadar Zeki?

 

Birbirini yalanlayan nedenler

Gerçi bu doğruysa Güneş Sistemi’nin en büyük çarpışması olması ve sadece bu felaketin bile 4 milyar yıl önce Mars’ta var olabilecek hayatı yok etmesi gerekiyor. Ancak yine bir sorun var. Bu çarpıma dev bir krater açmış olmalı. Bugün bunun aşınmış izlerini bile göremiyoruz.

Oysa Mars’ta kıtalar kaymadığı için dev kraterin tümüyle aşınıp kaybolması imkansız. Bu yüzden yerbilimciler Mars’a daha küçük çok sayıda göktaşının çarptığını düşünüyor. Bunlar aynı etkiyi yaratarak Mars’ın iki yarısının şeklini değiştirdi. Öte yandan tek bir dev çarpışma bilgisayar simülasyonlarıyla daha uyumlu görünüyor.

İlgili yazı: Küresel Isınmaya Karşı Sera Kentler

 

Kızıl gezegen ve göller bölgesi

Diğer sorun ise Mars’ın güney yarımküresindeki göl yatakları ki bunlar 3 kızıl gezegen gizemini çözmemizi iyice zorlaştırıyor: Az önce vadilerin hem sudan hem buzdan kaynaklanabileceğini söyledim. Ancak, Donuk Mars ile Islak Mars teorileri birbiriyle uyumlu değil; ya biri ya da diğeri doğru.

İkinci olarak Mars’a cüce gezegen çarpmışsa okyanusu buharlaştırmış olmalı. Bu yüzden Mars’ın iki yarısını açıklayan kozmik çarpışma teorisini Islak Mars ve hatta Donuk Mars teorisiyle bağdaştırmak çok zor. Gezegenin yerçekimi zayıf olduğu için buharlaşan suyun Dünya’da olduğu gibi büyük ölçüde geri gelmesini bekleyemeyiz.

Özetle kızıl gezegen Mars hakkındaki 3 gizemin cevabını hâlâ bulamadık: Mars’taki metan gazı hayatın varlığını mı gösteriyor? Oluklu Mars vadilerini denizler ve akarsular mı açtı? Mars’ın bir yarısı kel kafa gibi düzken diğer yarısı neden kirpi gibi dikenli ve engebeli?

İlgili yazı: Ay’a Gitmedik Komplo Teorilerini Çürüten 10 Kanıt

 

Bilimsel düşüncenin temeli

Bu da bizi Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt yazısına geri getiriyor: Yazıya gelen yorumlarda düz dünyacıların yuvarlak dünya kanıtlarını tek tek çürütmeye çalıştıklarını veya yerçekiminin varlığını tümden inkar ettiklerini görüyoruz.

Oysa Dünya düzse bunu uzaydan çekilen fotoğraflarla kanıtlamak yetmez. Bir de Dünya’nın neden düz olduğunu tutarlı ve evrensel bir fizik teorisiyle açıklamalıyız. Yeni fizik teorisi hem Güneş’in hem diğer gezegenler ve yıldızların, hem de galaksilerin neden düz olduğunu açıklamalı.

Evrendeki dört temel fiziksel etkileşimden biri olan kütleçekim kuvveti yoksa galaksilerdeki yıldızların nasıl bir arada döndüğünü, neden merkezdeki kara deliğin çevresinde döndüğünü ve kara deliklerin nasıl oluştuğunu açıklamalı. Bu bağlamda Atomaltı parçacıkların yerçekimi alanındaki davranışlarını da açıklamalı.

İlgili yazı: Piramitleri Uzaylılar Yaptı Teorisini Çürüten 14 Kanıt

 

Konuyla ne alakası var?

Yukarıda gördük ki kızıl gezegen hakkındaki 3 gizemi tek tek, birbirinden bağımsız olarak açıklamamız imkansız; çünkü bir gizemin açıklaması diğer gizemin açıklamasının yanlış olduğunu gösteriyor. Mars’ı açıklamak için tüm gizemleri çözen tek bir tutarlı jeoloji teorisi gerekiyor.

Bilimsel düşüncenin sırrı deney ve gözlemlerle tutarlı teorileri ispatlamak veya yanlışlamaktan geçiyor. Önümüzdeki 50 yılda kızıl gezegen yüzeyine turist veya yerleşimci olarak gidebilmeniz dileğiyle sağlıcakla kalın.

Güneş Sistemi’nin en büyük yanardağı

¹Lava, not water, formed canyons on Mars
²Mars Hemispheres
³Mars Once Had More Water
⁴Are gas-formed gullies the norm on Mars?