Dünyada Olmayan Elementler İçeren Yıldız

Bilim insanları Dünya’da olmayan süper ağır elementler içeren yeni bir yıldız buldular. Przybylski (Şıbilski) Yıldızı’nın, henüz nükleer reaktörlerde bile üretilmeyen element 126 gibi teorik elementler içerdiği düşünülüyor. Peki bu acayip yıldız nasıl oluyor da plütonyum gibi ağır elementler içeriyor?

Uzayı yeterince araştırırsanız birçok ilginç şey bulacaksınız ki astronominin en güzel yanı da bu. Ancak, bazı keşifler, bilimsel düşünce gereği her şeye şüpheci yaklaşan bilim insanlarını bile şaşırtıyor. Przybylski Yıldızı da bunlardan biri (Şıbilski okunuyor).

İsmi de kendi gibi garip olan bu yıldızı 1960’lardan beri araştırıyoruz; ama ne tür elementler içerdiğini bir türlü bulamadık ve astrofizikçiler, bunun asıl sebebinin, yıldızın hiç bilmediğimiz elementler içermesi olduğunu söylüyor.

Plütonyumlu yıldız

Dünyadaki iyi insanlar için bazen içinin ışığı yüzüne vurmuş deriz. Oysa yıldızlar açısından bu tercihe bağlı değil, kesin kural. Öyle ki yıldız ışığı tayfını analiz ederseniz o yıldızın, sodyum ve hidrojen gibi hangi elementlerden ne kadar içerdiğini anlarsınız. Yıldızın taşıdığı elementlerin rengi yüzüne vurur.

İlgili yazı: Mars ve Venüs’ü Dünyalaştırmak İçin 5 Dahice Yol

 

Şıbılski Farklı

Adının yazılışı bile tekerleme söylemekten zor olan Przybylski Yıldızı ise çok farklı; çünkü ışığına bakınca beklenmedik elementler içerdiğini görüyoruz. Astrofizikçilere göre bu elementlerin kaynağı, yıldızın Dünya’da bulunmayan gizli elementler ve izotoplar içermesi olabilir.

Bugüne kadar evrendeki en acayip yıldızların garip kuarklar içeren nötron yıldızları, çekirdeğinde nötron yıldızı barındıran kırmızı dev yıldızlar (Thorne-Zytkow cisimleri) ve çekirdeğinde kara delik olan yarım yıldızlar olduğunu düşünüyorduk. Ancak, Dünya’da hiç olmayan elementler içerdiği düşünülen Przybylski Yıldızı hepsinden garip çıktı.

İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili

 

Demir eksikliği

Bizden 370 ışık yılı uzaktaki Przybylski Yıldızı, adını 1961 yılında onu bulan Polonyalı astronomdan alıyor. Sıra dışı elementler içeren yıldızda hemen hiç demir bulunmuyor ve bu gerçekten garip bir durum; çünkü ana sıralama yıldızları, çekirdeklerindeki hidrojen ve helyumu demire dönüştürene dek yakıyor.

Oysa demir füzyonu enerji üretmediği için bütün yaşlı yıldızlar zamanla soğuyup büzülüyor ve sönerek beyaz cüceye dönüşüyor veya süpernova olarak patlayıp kara delik ya da nötron yıldızı halinde çöküyor. Bu nedenle hemen hiç demir içermeyen bir yıldız astrofizikçileri şaşırtıyor. Peki Przybylski Yıldızı neden demir eksikliği çekiyor?

İlgili yazı: Gerçek Adem: İlk insan ne zaman yaşadı?

 

Kafamda deli sorular

Üstelik Przybylski Yıldızı lantanit sınıfına giren elementler de içeriyor. Bunlar holmiyum ile evropiyum gibi süper ağır elementler. Ancak, Dünya’da bile çok nadir bulunan ve genellikle nükleer reaktörlerde üretilen bu tür elementlerin bir yıldızda bulunması da acayip bir durum.

Sonuçta ana sıralama yıldızlarının nükleer füzyon yoluyla çekirdeğinde sentezlediği en ağır element demirdir. Yalnızca süpernova halinde patlayan yıldızlar veya çarpışarak kara deliğe dönüşen nötron yıldızları daha ağır elementler üretebiliyor.

Zombi yıldız

Przybylski Yıldızı’nın da holmiyum gibi elementler içermesi için süpernova olarak patlaması gerekirdi. Oysa ana sıralama üzerinde sağlıklı bir şekilde varlığını sürdürüyor ve inadına bol miktarda holmiyum vb. içeriyor. Peki sadece ölü yıldızların üretebileceği bu elementler nereden geliyor?

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Kozmik elementler bilmecesi

Teleskopla yaptığımız gözlemler Przybylski Yıldızı’nın, Ap yıldızı denilen özel bir gruba girdiğini gösterdi. Bunları A sınıfı tuhaf yıldızlar olarak adlandırıyoruz. Yeri gelmişken, A sınıfı yıldızlarla ilgili halk arasında yaygın olan bir efsaneyi de çürütelim:

Sirius A gibi normal A tipi yıldızlar beyaz ışık saçıyor ve yaklaşık 9000 derece ile Güneş’ten yüzde 80 sıcak oluyor. Ancak, A tipi yıldızlar belirgin bir manyetik alan da üretmiyor ve ortalama ömürleri 1 milyar yılla sınırlı oluyor.

Örneğin, Sirius A sadece 300 milyon yaşında ve 700 milyon yıllık ömrü kaldı. Bu sürede gezegenimizi ziyaret edecek teknolojiyi icat edecek olan dünya dışı gelişmiş bir uygarlığa ev sahipliği etmesi de mümkün değil.

İlgili yazı: Her Parçacıkta Başka Bir Evren Var mı?

 

Sirius A ve Mısır Piramitleri

Aynı sebepten dolayı ve uçan daire meraklıların sandığının tersine, Eski Mısır piramitlerini Sirius A’dan gelen uzaylıların inşa etmesi de mümkün değil.

Dünyamız gibi, bugüne dek en az 100 milyon canlı türüne ev sahipliği yapmış olan bir gezegen bile, insanları doğurmak için 4 milyar yıl beklemişken; Sirius A’nın 300 milyon yıllık çömez gezegenlerinin dünya dışı uygarlıklar barındırması zor (Piramitleri uzaylılar yaptı teorisini çürüten 14 kanıt).

Elbette Sirius sisteminin iki yıldızdan oluştuğunu ve diğer yıldızda hayat olduğunu öne sürebilirsiniz; ama Sirius B zaten ölü bir beyaz cüce.

Oysa A sınıfı tuhaf yıldız Przybylski’nin çok güçlü bir manyetik alanı olmasına karşın, kendi çevresinde bu kadar güçlü bir manyetik alan üretecek kadar hızlı dönmüyor! Doğrusu bu yıldız astrofizikçileri baştan aşağı şaşırtıyor.

İlgili yazı: Evren Bir Simülasyon mu?

 

Haydi gizemini çözelim

Przybylski Yıldızı ancak nötron yıldızı ve kara delik oluşumu sırasında üretilen, bu yüzden de kendisinde bulunması imkansız olan prometyum ve plütonyum gibi elementler içeriyor. Neden derseniz; bu elementlerin yarı ömrü çok kısa ve hızla kurşun gibi kararlı elementlere dönüşüyorlar. Örneğin prometyumun yarı ömrü yalnızca 20 yıl. Plütonyumun yarı ömrü ise 24 bin yıl. Bunlar milyar yıllık yıldız ömrü için çok kısa süreler. Dahası A sınıfı yıldızların bu elementleri ana sıralamada üretmesi imkansız. Öyleyse bu elementler Przybylski Yıldızı’na nereden geldi?

Olası çözümler

Bazı astronomlar bu tür ağır elementlerin Przybylski Yıldızı’nın yakınında çok kısa bir süre önce patlayan bir süpernovadan geldiğini düşünüyor. Tabii bunun için Przybylski yakınında son 40 yılda patlayan bir süpernova olduğunu kanıtlamamız gerekiyor. Diğer çözüm ise nötron yıldızı.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Ağır element stokları

Nötron yıldızlarının süpernovalardan en büyük farkı, çevrelerindeki gaz ve toz bulutlarını yutarken gerçekleşen reaksiyonlarda ağır elementleri sürekli üretme imkanına sahip olmaları. Bir yıldız bir kez patlar ve ağır elementleri sadece bir kez üretebilir.

Nötron yıldızları ise aktif oldukları sürece, yani milyonlarca yıl boyunca plütonyum üretebilir. Tabii bunun için de Przybylski Yıldızı’nın civarında aktif nötron yıldızı bulmamız lazım, ama henüz bulamadık.

Son çözüm

Neyse ki işin içine uzaylıları karıştırmadan yapabileceğimiz son bir açıklama var ve bu açıklama doğru çıkarsa ders kitaplarını da değiştirecek: Hiç olmayan elementler.

İlgili yazı: Madde ve Zamanın Kökeni Nedir?

 

Daha doğrusu Dünya’da olmayan elementler

Przybylski Yıldızı Dünya gezegeninde olmayan ve nükleer reaktörlerde üretmediğimiz element 126 gibi teorik elementler içeriyor olabilir. Bu tür süper ağır elementler nötron yıldızı çarpışmalarında bile nadiren üretilebileceği için uzayda serbest element 126 bulamayabiliriz.

Ancak, Przybylski Yıldızı bu elementleri eski zamanlarda patlayan bir süpernovadan kapmış olabilir. Süpernovanın uzaya saçtığı gaz ve toz bulutu, element 126’yı Przybylski Yıldızı’na ulaştırabilir. Peki element 126 çok ağır ve dengesiz olduğu için kısa sürede bozunacak kadar kararsız olmaz mı?

Olmaz

Teorik hesaplamalar, bazı süper ağır elementlerin beklenenden uzun ömürlü olabileceğini gösteriyor. Przybylski Yıldızı bunlardan büyük miktarda içeriyorsa element 126 ve benzerleri de daha yavaş bir hızda bozunarak yıldızda bulunan holmiyum ile plütonyum gibi ağır elementlere dönüşmüş olabilirler. Biz de teleskoplarımızla yıldız ışığını analiz ettiğimizde bunları görüyor olabiliriz.

İlgili yazı: Kontrollü Güç >> Telefon pil ömrünü uzatmak için en iyi 5 yöntem

 

Periyodik tabloya dönüş

Przybylski Yıldızı, flerovyum (element 114), unbiheksiyum (element 126, henüz keşfedilmedi), unbiniliyum (element 120, henüz keşfedilmedi) elementlerini içeriyorsa unbiheksiyum ve unbiniliyum elementleri normalden uzun ömürlü olabilirler. Bunlar zamanla bozunarak yıldızda gördüğümüz plütonyum ve holmiyuma dönüşebilirler.

Nitekim laboratuarda az miktarda flerovyum sentezledik; ama doğada hiç görmedik. Diğer iki elementi ise hiç üretmedik, görmedik ve gözlemlemedik. Sadece kimya teorisi açısından bu elementlerin var olabileceği ve nükleer reaktörlerde üretilebileceğini düşünüyoruz.

Toparlayacak olursak

Astrofizikçiler haklıysa ve Przybylski Yıldızı bu elementleri içeriyorsa bu A sınıfı tuhaf yıldızı gözlemlerken sadece astronomi ile astrofizik alanında ilerleme kaydetmeyeceğiz. Aynı zamanda nükleer fizik ve kuantum kimya alanında önemli ilerlemeler kaydedeceğiz. Sıcak yaz günlerinde muhteşem bir hafta geçirin.

En Garip 25 Yıldız

¹HD 101065—a G0 Star with High Metal Content
²Magnetic and pulsational variability of Przybylski’s star (HD 101065)