Buruşuk Galaksi: Samanyolu 2 Kat Büyük Çıktı

Bilim insanları Samanyolu galaksisinin sanılandan 2 kat büyük olduğunu ortaya çıkardı. Son araştırmalara göre Samanyolu 100 bin değil, tam 200 bin ışık yılı çapında olan dev bir çubuklu sarmal galaksi. Bunun sebebi de galaksi diskinin tabak gibi düz değil de buruşuk olması. Peki Samanyolu neden buruştu ve evrendeki diğer sarmal galaksiler de sandığımızdan büyük olabilir mi? Birlikte görelim.

Buruşuk galaksi

Samanyolu’nun cüce galaksi olmadığını ve 100 bin ışık yılı çapıyla evrendeki 2 trilyon standart galaksiden biri olduğunu 50 yıldır biliyoruz. Ancak, önce Beijing Ulusal Astronomik Gözlemevleri Enstitüsü ve sonra da Kanarya Adaları Astrofizik Enstitüsü, galaksimizin 200 bin ışık yılı çapında olabileceğini gösterdi.

200 bin ışık yılı çapla Samanyolu yine orta boy galaksi olacak. Ancak, bu galaksinin boyunun iki katına çıkması anlamına geliyor. Aslında Samanyolu’nun sanılandan büyük olabileceğine 2015 yılında ilk kez Çinliler işaret etti¹ ve galaksi diskinin yeni büyüklüğünü 150 bin ışık yılı olarak tahmin ettiler. Ardından Avrupalılar 170, hatta 200 bin ışık yılı olabileceğini gösteren analiz sonuçları yayınladılar.²

Doğrusu gittikçe büyüyor

Peki neden büyüyor? Samanyolu elbette çevresinde dönen cüce galaksilerden kahvaltıda çok yiyip kilo almıyor. Biz insanlar galaksimizin ne kadar büyük olduğunu daha yeni fark ediyoruz. Bunun sebebi de bilimsel araştırma yöntemlerinde karşımıza çıkabilen kritik bir hata: Ölçme ve değerlendirme kriterlerimizin yanlış olması.

İlgili yazı:  Gerçek Adem: İlk insan ne zaman yaşadı?

 

Dalgalı galaksi

Bugüne kadar Samanyolu büyüklüğünü hesaplamak için hep parlak yıldızların yer aldığı galaksi diskini hesaba kattık. Diskin parlak kısmının sona erdiği yeri de çubuklu sarmal galaksi sınıfına giren Samanyolu’nun düz tabağı andıran dairesel kenarı olarak kabul ettik.

Bunun ötesinde galaksiler arası uzayın yayıldığını varsaydık ve bu bölgelerin yıldızlararası boşluktan daha az madde içerdiğini sandık. Kısmen haklıyız ama boşluk tahmin ettiğimiz kadar boş değil; çünkü Samanyolu diski düz tabak değil, tersine kumaş gibi buruşuk ve son derece dalgalı. Üstelik diskin dış kenarları hiç parlak değil, gayet karanlık.

İlgili yazı:  İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Peki buruşuk olduğunu nasıl anladık?

Bilim insanları galaksinin buruşuk olduğunu, ışığın galaksi halkalarında bulunan yıldızlararası tozun içinden geçerken polarize olması (kutuplanması) sayesinde anladılar. Işığın tozun içinde özel bir şekilde kutuplanması, galaksi diskinin de kırışık ve dalgalı bir yapıya sahip olduğunu gösteriyordu.

Bu bağlamda Rensselaer Politeknik Enstitüsü’nden fizik profesörü Heidi Jo Newberg, 2015 senesinde 2002 Sloan Dijital Gök Taraması sonuçlarını yeniden inceledi ve teleskopların gözünden kaçan bir durum olduğunu tespit etti:

“Samanyolu diskinin düz bir yıldız diski değil, buruşuk bir yapı olduğunu anladık. Güneş’in bulunduğu konumdan galaksinin dışına doğru baktığımızda en az dört büyük dalga görüyoruz. Daha uzakta yer alan göremediğimiz başka dalgalanmalar bulunabileceğini de hesaba katarak, artık bütün diskin dalgalı olduğunu düşünüyoruz.”

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

İlk Çinliler buldu

Çin Ulusal Astronomi Gözlemevleri Enstitüsü’nde çalışmalarını sürdüren fizikçi Yan Xu ise galaksinin buruşuk olmasının daha büyük olduğu anlamına gelmediğini belirtiyor. Ona göre Samanyolu’nun sanılandan 2 kat büyük olmasının başka nedenleri var:

“Eski gözlemlere baktığımızda Samanyolu’ndaki yıldızların galaksi merkezinden 50 bin ışık yılı uzakta azalmaya başladığını görüyoruz. Ardından galaksi merkezinden 60 bin ışık yılı uzakta bağımsız bir yıldız halkası görünüyor. Şimdi bu halkanın dalgalı galaksi diskinin bir parçası olduğunu anladık; yani Samanyolu diski şu anda göremediğimiz karanlık bölgelerle çevrili olabilir.”

İlgili yazı:  Yakıtsız Çalışan Devridaim Roketi EmDrive Test Edildi

 

Karanlık galaksi

Bu durumda sarmal galaksilerin diski parlak dairenin çok ötesine uzanıyor olmalı. Nitekim Çinliler 2015’te 150 bin ışık yılı değerini vermişti; ama yeni araştırmalar 200 bin ışık yılı olabileceğini gösteriyor.

Monoceros Halkası

Artık Dünya’dan 60 bin ışık yılı uzakta yer alan Monoceros Halkası’nın galaksimizin bir parçası olduğunu kabul ediyoruz. Aslında galaksi diskinde 4 yeni halka, yani dalga keşfettik. Bunlar diskin kumaş gibi kırıştığı yerler:

Astronomlar eski verileri analiz ettiklerinde Güneş’ten 7200 ışık yılı, 14.400-21.600 ışık yılı, 28.800-36.000 ışık yılı ve 43.200-57.600 ışık yılı ötede yer alan dört ayrı dalga keşfettiler. Öyle ki 60 bin ışık yılı uzakta yer alan Monoceros Halkası üçüncü dalganın üzerinde yer alıyor.

Bu halkanın ötesinde ise karanlık olduğu için göremediğimiz en dış dördüncü halka bulunuyor. Bu da galaksinin genişliğini 150 bin ışık yılına çıkarıyor.

İlgili yazı:  İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

Peki bu halkalar nasıl oluştu?

Bilim insanları galaksimizin görünmez bir karanlık madde bulutunun içinde yer aldığını düşünüyor. Hatta son araştırmalar karanlık madde halesinin de sanılandan büyük olduğunu gösterdi. Nitekim halenin dış kenarı galaksi diskinin ötesine uzanıyorsa Samanyolu’nun diskini de çekip germiş ve genişletmiş olabilir.

İkinci açıklama galaksi çarpışmaları

Galaksiler genellikle hayata küçük bir cüce galaksi olarak başlıyor. Samanyolu galaksisi de 12 milyar 600 milyon yıl önce böyle oluştu. Ardından kendi çevresinde oluşan daha küçük galaksileri güçlü yerçekimiyle üstüne çekerek yutmaya başladı. Son 5 milyar yılda hızla büyüyerek bugünkü boyutlarına ulaştı.

Profesör Newberg’e göre galaksimizin diskinin buruşmasının bir sebebi bu çarpışmalar olabilir: “Durgun suya taş atarsanız çarpışma noktasından dışarı doğru eşmerkezli halkalar yayılır. Cüce galaksi de Samanyolu diskinin içinden geçerken yıldızları itip çekecek, yani denizde giden teknenin dümen suyu gibi galaksi düzlemini dalgalandıracaktır.”

İlgili yazı:  Kontrollü Güç >> Telefon pil ömrünü uzatmak için en iyi 5 yöntem

 

Dış halkalar neden karanlık?

Bunu anlamak için önce bir galaksinin büyüklüğüyle kütlesinin aynı şey olmadığına dikkat edelim. Evet, Kanarya Adaları Astrofizik Enstitüsü’nün analiz ettiği teleskop gözlemlerine göre galaksimizin Çinlilerin sandığı gibi 150 bin ışık yılı çapında değil de 200 bin ışık yılı çapında olabileceğini anladık.

Ancak, bu galaksimizin kütlesinin sanılandan iki kat büyük olduğu anlamına da gelmiyor. Bilim insanları galaksi diskinde devinen yıldızların Samanyolu merkezinin çevresinde dönme hızına bakarak galaksimizin kütlesini uzun zaman önce oldukça kesin bir şekilde hesapladılar.

Hatta galaksideki yıldızların toplam kütlesinin buna yeterli olmadığını gördükler. Böylece Samanyolu’ndaki yıldızları bir arada tutarak galaksimizin dağılmasını önleyen görünmez bir karanlık madde halesi olduğuna hükmettiler.

İlgili yazı:  Güneş Nasıl Sönecek ve Beyaz Cüce Olacak?

 

Dolayısıyla dış disk çok ince

Karanlık madde ve diğer galaksilerle yaşanan çarpışmalar galaksi diskini dışa doğru lastik gibi gerdiyse diskin dış kenarları ince ve seyrek olmak zorunda. Kısacası galaksinin dış kenarında çok daha az yıldız bulunuyor.

Bunlar da Dünya’dan bakıldığı zaman kalın gaz ve toz bulutlarının arasında gizlendiği için gözden kaçmış olmalı. Dahası galaksinin dış kenarındaki yıldızlar, tıpkı Güneş Nasıl Sönecek ve Beyaz Cüce Olacak yazısında anlattığım gibi, daha çok ölü yıldızlar olabilir.

Nötron yıldızları, kara delikler ve beyaz cüceler gibi dış kenardaki uzak yıldız kalıntılarını Dünya’dan bakınca görmekte zorlanırız. Samanyolu’nun büyüklüğünü yanlış hesaplamamızın nedeni de galaksinin ince, geniş ve buruşuk diskini bugüne kadar dikkate almamış olmamız.

İlgili yazı:  Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili

 

İnsani önyargılar

Bir başka sorun da önyargılarımız: Neden bir galaksinin büyüklüğünü diskinin genişliğine göre hesaplıyoruz? Bir kere bütün galaksiler sarmal değil ki! Evrende eliptik ve şekilsiz galaksiler de var. Aslında bir galaksinin büyüklüğünü onu saran karanlık madde halesinin yerçekimi alanının komşu galaksilerin yerçekiminden güçlü olduğu uzay parçasına (hacme) göre hesaplamak daha doğru.

Nitekim 2012 yılında Güneş Sistemi’nin dışına çıktığı söylenen Voyager 1 uzay sondası da gerçekte sadece güneş rüzgarının kesildiği noktanın dışına çıktı. Yoksa Güneş’in yerçekiminin komşu yıldızlardan güçlü olduğu mesafe itibariyle Güneş Sistemi çapının 1,5 ışık yılı olduğunu söyleyebiliriz. Bu durumda Voyager 1’in Güneş Sistemi’ni terk etmesine daha 7-8000 yıl var!

İlgili yazı:  Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

 

Galaksiler arası uzay

Dünya’daki teleskoplar 50 yıl sonra kullanıma girecek modellerin yanında ilkel kalır. Peki Samanyolu’nun göremediğimiz geniş bir diski varsa galaksiler arası uzay da hiç göremediğimiz uzak ve dolayısıyla soluk küresel yıldız kümeleriyle dolu olamaz mı? Nitekim Evrenin en hızlı yıldızı yazımızda, bazı yıldızların ana galaksilerden kopup uzay boşluğuna kaçtığını yazmıştık.

Hatta bütün galaksiler evreni saran karanlık madde ağının üzerinde yer aldığından; Samanyolu ile bize en yakın büyük galaksi olan Andromeda bile, görünmez bir karanlık madde ipiyle birbirine bağlı olabilir. Kısacası galaksiler arası uzay sandığımız kadar boş olmayabilir.

İlgili yazı:  Evrendeki İlk Yıldızlar Morötesi Işık Saçıyordu

 

Demek ki ders kitapları değişmeli

Özetleyecek olursak 1) Samanyolu galaksisinin çapı en az 170 bin ve belki de 200 bin ışık yılı. 2) Galaksimizin daha geniş, dalgalı, buruşuk ve karanlık bir diski var. 3) Eskiden Samanyolu’ndan kopuk olduğu sanılan Monaceros Halkası bu 4 büyük dalganın bir parçası.

4) Dahası galaksilerin gerçek sınırı kendi yerçekimi alanlarıyla belirleniyor. Öyle ki Samanyolu’nun 4 milyar yıl sonra Andromeda ile çarpışarak eliptik bir galaksiye dönüşeceğini biliyoruz. Bu süreçte iki galaksinin merkezindeki süper kütleli kara delikler de 1-3 milyar yıllık bir sürede çarpışıp birleşecekler. Kim bilir bu sırada uzaya ne kadar güçlü kütleçekim dalgaları yayacaklar!

Samanyolu ve Andromeda’nın nasıl çarpışacağını ayrıca yazacağım ama size bir ipucu vereyim: Samanyolu’nun sanılandan 2 kat büyük olduğunu anladık ya, Andromeda’nın da tahmin edilenden küçük olduğu ortaya çıktı. Öyle ki iki galaksi yaklaşık aynı boyda olabilir.

Oysa galaksimizle ilgili çözülmeyi bekleyen başka sorular var: Örneğin Samanyolu saniyede 630 km hızla nereye gidiyor?  Galaksimiz neden sandığımızdan hafif çıktı? Peki bir gün Büyük Macellan Bulutsusu ile çarpışacak mı? Bütün bunların cevabını ilgili yazılarda okuyabilirsiniz. Keyifli tatiller dilerim.

Samanyolu ve Andromeda Nasıl Çarpışacak?

¹Rings and Radial Waves in the Disk of the Milky Way
²Disk stars in the Milky Way detected beyond 25 kpc from its center