Paralel Evrende Sonsuz Sayıda Kopyanız Var mı?

Evren sonsuz büyüklükte ise paralel evrende sonsuz sayıda kopyanız olabilir mi? Peki bu kopyalar nasıl yaşıyor? Örneğin bu hayatta otobüs sürücüsü iken, başka hayatta ateş topu atan Gandalf olduğunuz bir evren var mı? Kozmik enflasyon teorisine göre hem kainatta sonsuz sayıda evren olabilir hem de yaşadığımız evren sonsuz büyüklükte olabilir. Peki evren sonsuzsa bu dünyada aklımıza gelen her şeyin gerçek olduğu bir evren olabilir mi? Bilimsel olarak görelim.

Paralel evrende yaşamak nedir?

Bu yazıyı anlamak için hangi sonsuzluktan bahsettiğimizi bilmek çok önemli. Nitekim kozmolojide birçok sonsuzluk türü var ve bunları kısaca sıralarsak:

• Evren sonsuz büyüklükte olabilir (bu yazının konusu).
• Evren sonlu olabilir ama kainatta sonsuz sayıda evren olabilir (kozmik enflasyon).
• Evren sonsuz olabilir, ama kainatta sonsuz büyüklükte olan sonsuz sayıda evren olabilir (çoklu evren)
• Kuantum fiziğindeki belirsizlik ilkesi uyarınca alternatif seçimler yaptığınız paralel dünyalar olabilir (paralel evrenler ve büyükbaba paradoksu çözüldü).
• Her evrenin ayna evren kopyası vardır.
• Kainatta aynı anda sonsuz sayıda evren yoktur; ama sonsuz gelecekte sonsuz sayıda evren ortaya çıkacaktır ve bunların bir kısmı da sonsuz büyüklükte olup sonsuza dek yaşayacaktır (kara delik evrenler ve holografik evren yazıları).

İlgili yazı: Dünyada 12 Metrelik Eksen Kayması Oluştu

 

Paralel evrenlerde kozmik enflasyon

Oysa bu yazıda kozmik enflasyon teorisini dar anlamda ele alacağız; yani tek bir evren olduğunu, ama bu evrenin sonsuz büyüklükte olduğunu varsayacağız. Yaşadığımız gözlemlenebilir evrenle birlikte sonsuz sayıda gözlemlenebilir evren içeren bu mega evrende sonsuz sayıda kopyamız olup olmadığına bakacağız. Dahası iki soru soracağız:

• Mega evrende yaptığımız ve yapmadığımız bütün işleri yapan sonsuz sayıda kopyanız var mı (öğretmen yerine marangoz veya Batman olduğunuz kopyalar)?
• Mega evrende en azından yaşadığımız hayatı aynen yaşayan kusursuz bir kopyanız var mı?

İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?

 

Paralel evrende paralel bilim

Bilimin bekası açısından bu soruları yanıtlamak zorundayız. Sonuç olarak bu dünyada aklınıza gelen her şey olduğunuz gözlemlenebilir evrenler varsa (kanatlı atlardan Superman’e kadar her şeyin gerçek olduğu dünyalar) bilimin de bir önemi kalmayacaktır.

Unutmayın ki bilim, bir yıldızın patlaması veya kalemi yere düşürmeniz gibi olaylar arasında, uzaktan yakından neden-sonuç ilişkileri kurar. Bu ilişkileri de deney ve gözlemlerle test eder. Oysa evrende her şey mümkünse olaylar arasında fiziksel ve mantıksal ilişkiler olması da gerekmeyecektir. O zaman evren her şeyin rastgele gerçekleştiği bilim dışı kaotik bir ortam olacaktır.

Bütün boş inançların, vahşi hayaller ile uydurmaların “gerçek olduğu” saçma bir evren ise tümüyle mantıksız ve tutarsız olacaktır. Öyle ki evreni ister tanrı yaratsın ister evren uzaylıların bilgisayar simülasyonu olsun ve isterse kendi başına ortaya çıksın, bizler kainatın düzenli olmasını bekleriz. Zaten evrenin fizik yasalarına uyan düzenli bir yer olduğunu biliyoruz; ama bunu göstermemiz gerekiyor:

Nitekim sonsuz sayıda kopyanızın yaşadığı sonsuz büyüklükteki bir kainat ister tanrıya ister uzaylılara ve ister bilime inanın, dünya görüşünüzü zorlayacak mantıksal çelişkiler yaratacaktır. Her şeyin mümkün olduğu bir evrende her şeye gücü yeten bir tanrı olamaz; çünkü ondan güçlü varlıklar da olabilir. Ayrıca aşağıda geleceğimiz üzere, tanrının bütün kararları sonsuz evrendeki rastgele olaylar tarafından belirlenebilir. O zaman da tanrı her şeye gücü yetecek şekilde mutlak iradeye sahip olamaz.

Paralel evrende çelişkiler

Maxwell Şeytanı yazısında gördük ki olayların rastlantısal değil de yüzde yüz sebepli olduğu salt belirlenimci (determinist) bir evrende her şeye gücü yeten bir tanrı olamaz; çünkü bu evrende tanrı olayların kölesi bir otomat olacaktır. Her şeyin mümkün olduğu kaotik bir evrende ise her şeye gücü yeten bir varlık var olamayacaktır. Öyleyse paralel evrende gerçekten sonsuz sayıda kopyanız olup olmadığını görmek zorundayız. Bilimsel ve felsefi açıdan bu konu çok kritiktir.

İlgili yazı: Dünyanın Manyetik Alanı Tersine Dönecek mi?

 

Kozmik enflasyonla başlıyoruz

Yaşadığımız evrenin düzenli olduğunu biliyoruz; çünkü fizik yasalarının evrenin her yerinde geçerli olduğunu görüyoruz. Oysa evreni zarafetle tanımlayan kozmoloji denklemleri aynı zamanda rahatsız edici bir öngörüde bulunuyor: Bunları düz mantıkla yorumlarsak evrenin sonsuz olabileceğini söylüyor. Sonsuz sayıda paralel evrende sonsuz sayıdaki kopya ihtimali ise yukarıdaki çelişkilere yol açıyor.

Gerçi denklemlere göre evren sonlu da olabilir. Evrende yeterli miktarda madde ve enerji varsa bunların üreteceği yerçekimi uzayı bükerek kendi içine kapayabilir. O zaman elinizde sonlu bir evren olur. Yine kozmik enflasyona göre kainatta sonsuz sayıda evren de olabilir; ama en kuvvetli ihtimal sonsuz büyüklükte tek bir evren olduğudur.

Şimdi bu kozmolojik argümanı bilimsel çerçeveye çekmek için sınırlamamız gerekiyor. Nasıl ki patlıcan patlıcandır misali her şeyi anlatan bir isim aslında hiçbir şeyi anlatmaz (patlıcan patlıcandır demek size patlıcanın ne olduğunu söylemez) her şeyin gerçek olduğu bir evren de gerçek olamaz.

Öyleyse 1) Sonsuz büyüklükte olan bir evrende fizik yasalarının izin verdiği her şey bir yerde gerçek olacaktır. 2) Hatta sonsuz uzayda bazı alternatif gerçekler sonsuza dek (?) tekrarlanacaktır. 3) Ancak, bu evrendeki sonsuz kopyanız fizik yasalarına aykırı hiçbir şey yapamayacaktır. Örneğin öğretmenseniz kuyumcu olabilirsiniz; ama Gandalf, Sauron, Palpatine veya Darth Vader olamazsınız.

İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili

 

Paralel evrende maymunlar

Böylece bilimsel ve mantıksal açıdan sorun yaratan sınırsız, kontrolsüz, ölçüsüz sonsuzluklar sorunundan kurtulduk. Peki kozmik enflasyon teorisinden çıkan sonsuz büyüklükteki bir evrende fizik yasalarına uygun olan her şey mümkün olabilir mi? Teorik açıdan evet ama pratikte mümkün olup olmadığına bakalım. Nitekim klasik örneği bilirsiniz:

Sonsuz sayıda maymuna sonsuz süre verirseniz içlerinden biri daktilonun tuşlarına rastgele basarak bir gün Shakespeare’in bütün eserlerini yazacaktır. Sonsuz maymun teoreminin basit bir işleyişi var ki her maymun ilk oyunun ilk karakterine basarak başlayacak: Büyük A.

Ayrıca diyelim ki tipik bir daktilo kullanıcısının büyük A’yı küçük a sanma şansı da yüzde 1 olsun. Öyle ya, oyundaki bütün A’lar büyük olmayacak. A’dan sonra boşluk verilecek ve oyundaki diğer harflere geçilecektir. Bunları doğru yazma ihtimali de yüzde 1 olacak ve böyle sürüp gidecektir.

O zaman bir maymunun “A tempestuous noise of thunder and lightning heard…” sözünü rastgele yazma olasılığı (1/100)⁵⁰ yani 10^-100 olacaktır! Demek ki bir maymunun Shakespeare’in ilk eserinin ilk cümlesini yazma olasılığı çok düşüktür. Açıkçası böyle bir tombalayı kazanma olasılığının 100 milyar kere milyarda biridir. Bu da sıradan tombala değil, evrendeki parçacık sayısı kadar kartela olan bir tombala oyununda ödül kazanmak kadar düşük bir olasılıktır. Neyse biz maymunlardan devam edelim.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Paralel evrende Şeyh Pir

Yukarıdaki olasılık tek bir maymun için geçerli; ama biz sonsuz sayıda maymun ve sonsuz süreden söz ediyoruz ve yine de tutucu davranarak her yüz maymundan 99’unun Shakespeare’in eserlerini yazarken bir yerde hata yapacağını varsayıyoruz: Fırtına, Veronalı İki Centilmen, Windsor’un Şen Kadınları ve diğer eserleri yazan maymunların yüzde 99’u bir sonraki harfe yanlış basacaktır.

Üstelik bunların yüzde 99’u da Shakespeare’in tüm eserlerini yazmak üzere iken son anda, son eserin son harfini yanlış basacaklar. Biz yine de insaflı davranarak kendimizi Shakespeare’in Birinci Folyo koleksiyonu ile sınırlandıralım. Öyle ki çok yüksek sayıda ama sonlu maymun kullansak bile maymunların bunu rastgele yazma olasılığı (1/100)^{3,75 milyon} olacaktır.

Yine de sonsuz büyüklükteki bir evrende en düşük olasılığın bile gerçekleştiği bir yer vardır. Üstelik sonsuz sayıda maymununuz ve sonsuz süreniz varsa insanlığın bugüne kadar yazdığı bütün eserleri ve hatta alışveriş listelerini maymunlara rastlantıyla yazdırabilirsiniz. Hem de olası tüm diller ve alfabelerde. Şimdi gelelim daktiloya rastgele basma meselesine, sonsuzluk ve rastlantısallık ilişkisine:

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak E+ İyi 10 Modem

 

Paralel evrende determinist kaos

Kuantum fiziği ile kaosun bir farkı vardır: Determinist kaosta evrenin sonsuz geçmişi ve geleceği yüzde 100 belirlidir. Bir parçacığın 10 milyar yıl sonraki hareketi, 10 milyar yıl önceki hareketine kesin olarak bağlıdır. Sadece olasılıklar o kadar fazladır ki biz bunları bilemeyiz.

Kuantum fiziğindeki belirsizlik ise bu olasılıkların gerçekleşme olasılığının da rastgele olduğunu söylüyor. Nitekim determinist bir evrende Shakespeare’in eserlerini maymunlara rastgele yazdıramazsınız. Bu konudaki kararınız ve iradeniz bile sizden önce gerçekleşen olaylara bağlıdır. Siz ve maymunlar sadece birer otomat olursunuz. Determinist evrende rastlantısallık yoktur.

Öte yandan kuantum fiziğinde evren tümüyle rastgele değildir. Örneğin, bir parçacığın yolun solundan gitme olasılığı yüzde 70 ve sağından gitme olasılığı yüzde 30 ise bu olasılıkları yüzde 100 kesin olarak bilirsiniz. Sadece hangi olasılığın gerçekleşeceğini kesin olarak bilemezsiniz. Kozmik enflasyondan türeyen ve bir ihtimal yaşadığımız gözlemlenebilir evreni içine alan mega evren de bu yasaya tabidir.

Böylece paralel evrende sonsuz sayıda kopyanız var mı sorusunu yanıtlamak için hem sonsuzlukları hem de varsayımlarımızı sınırladık. Bunu da iki şekilde yaptık: 1) Paralel evrende fiziğe aykırı bir gelişme olamaz dedik ve 2) Evrenin tümüyle rastlantısal veya determinist olmadığını kabul ettik; çünkü bu yazının gerçek hayata uygun olması gerekiyor. Yoksa sadece zihin egzersizi olurdu. Peki sırada ne var?

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Paralel evrende sonlu olasılıklar

Sonsuz büyüklükteki bir evrende fizik yasalarına uygun bütün olasılıklar sonsuza dek tekrarlanarak gerçekleşecek midir? Paralel evrende sonsuz sayıda kopyanız var mı sorusunun doğru soruluşu budur. Bilimde doğruyu bulmak istiyorsanız soruyu doğru sormak çok önemlidir. Bilimsel veya felsefi bir konuda akıl yürütmeden önce mutlaka varsayımlarınızı kontrol edin ve bunu kılı kırk yararak yapın.

Mesela yukarıda kalın harflerle yazılan sorunun yanıtının evet olması için evrenin başlangıç koşulların da sonsuz sayıda olması gerekiyor. Oysa kozmik enflasyon ve evren ne kadar veri depolayabilir yazılarında gördük ki büyük patlama anında evren çok küçüktü ve sonlu büyüklükte idi. Bu da mega evrenin bile başlangıç anında sonlu sayıda başlangıç koşuluna sahip olduğu anlamına geliyor.

Ayrıca evren sonsuz büyüklüğe ulaşsa bile içerdiği toplam madde miktarı artmayacaktır. Aslında mega evrenin sonsuza dek genişleyecek olmasına yol açacak karanlık enerji hariç içerdiği toplam enerji de artmayacak. Dahası karanlık enerji termodinamik olarak hiçbir yararlı iş yapamaz.

Bu yüzden sonsuz evren sonsuz miktarda karanlık enerji içerebilir; ama karanlık enerji sadece uzayı genişletmeye yaradığı için sonsuz uzayda bile sadece sonlu sayıda şey, olay, olasılık ve hayat mümkün olacaktır. Doğru cevabı bulmak için buna da dikkat etmeliyiz. Öyleyse doğru cevap nedir? Sonsuz büyüklükteki bir mega evrende bazı başlangıç koşulları sonsuza dek tekrarlanacaktır.

Sonsuz kopyanız ve sonlu hayatlarınız

Yalnız şuna da dikkat edin: Bazı başlangıç koşulları ancak evrenin ömrü sonsuzsa, yani evren hem uzayda hem zamanda sonsuz ise sonsuza dek tekrarlanabilir. Mega evrenin sonsuz büyüklükte olması ise sonsuza dek var olacağı anlamına gelmez. Şimdi gelelim kıyamet günü argümanına…

İlgili yazı: Su Dünyası >> Kutuplardaki bütün buzlar erirse ne olur?

 

İnsanların soyu ne zaman tükenecek?

Geçen yıl bunu yazarken kıyamet günü argümanına kısmen değindim. Buna göre insan türünün soyunun tükeneceği bir gün varsa (en azından insanların ortaya çıktığı bir gün olduğunu biliyoruz) içinde bulunduğumuz şu gün, türümüzün başlangıcı ve sonuna büyük olasılıkla eşit uzaklıktadır.

Şöyle düşünün: 1 milyon şans topu olan iyi karıştırılmış bir kutunun içinde 1 milyon ve 1 yazan topları rastgele seçme olasılığınız nedir? Milyonda birdir! Keza insan türü 195 bin yıl önce ortaya çıktığına göre bugünün insanların yok olacağı gün olma ihtimali nedir? Bu çok düşük bir olasılıktır. İnsan türünün toplam ömrünün yarısında olma olasılığımız ise en yüksek olasılıktır (detaylar var ama başka zaman).

Şimdi bu mantığı paralel evrendeki sonsuz sayıda kopyanıza uygulayalım: Dedik ki evrenin başlangıç koşulları sonlu sayıdadır. Bu da sonsuz büyüklükteki evrenin ancak sonlu sayıda gözlemlenebilir evren içerebileceği anlamına gelir. Şimdi diyeceksiniz ki “Ama hocam, evren sonsuz ise neden gözlemlenebilir evrenler sonlu olsun?” Şu nedenle:

Sonsuz evrende gözlemlenebilir evren büyüklüğünde sonsuz sayıda bölge olabilir. Ancak, gözlemlenebilir evren, aynı zamanda içinde fizik yasalarına uygun olan ve sebep-sonuç ilişkisine göre gelişen anlamlı olayların yaşandığı bir bölgedir. Dolayısıyla sonsuz evrende bile sadece sonlu sayıda gözlem yapılabilir evren olabilir. Şimdi bunu kıyamet günü argümanına bağlayalım:

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

Bizim evrenimiz

Yaşadığımız gözlemlenebilir evren aynı mantık gereği diğer bölgeler içinde ayrıcalıklı bir konumda olmayacaktır. Bu sebeple bizim hayatımız da diğer kopyalarımız içinde özel olmayacaktır. Bu durumda paralel evrendeki kopyalarımızın bizim yaşadığımız herhangi bir şeyi yaşama olasılığı da eşit olacaktır.

Bu durumda bu evrendeki yaşadığımız bazı olaylar sonsuz büyüklükteki bir mega evrende en az bir kez tekrarlanacaktır. Eğer mega evren sonsuza dek var olacaksa en az bir kez tekrarlanan yaşantılardan bazıları da birkaç kez ve çok daha azı sonsuz gelecekte sonsuza dek tekrarlanacaktır.

Yalnız paralel evrende son bir sınırlama var: Belirsizlik ilkesi yüzünden bakınca ayırt edemeyeceğimiz kadar kusursuz kopyalarınız olacak ve bunlar yaşadığınız bazı olayları ayırt edilemeyecek kadar kusursuz bir şekilde yaşayacaktır. Ancak, hiçbiriniz birbirinizin yüzde 100 kusursuz bir kopyası olamayacaksınız. Belirsizlik buna mani olacaktır.

Toparlayacak olursak sonsuz büyüklükteki bir mega evrende ancak bazı yaşantılarınız, tıpkısının aynısı olmamakla birlikte gerçeğe oldukça yakın bir şekilde tekrarlanacaktır. Buna karşın yaşadığımız gözlemlenebilir evren kıyamet günü argümanı gereği istatistiksel olarak ayrıcalıklı olmadığı için biz de başkalarının kusurlu bir kopyası olabiliriz. Sonsuz evrende kimse kendinin aslı değildir. Aslında fizik bilimi bütün bu sınırlamalar yüzünden mümkündür.

İlgili yazı: Maxwell Şeytanı ile Entropiyi Azaltmak Mümkün mü?

 

Paralel evrende bitirirken

Yazıyı bitirmek için şunu tekrarlamak gerekiyor: Buradaki paralel evrenler kozmik enflasyondan türeyen sonsuz büyüklükteki mega evrenin içinde gözlemlenebilir evrene en çok benzeyen bölgelerdir. Ancak, belirsizlik ilkesindeki alternatif olasılıkların gerçekleştiği çoklu dünyalar değildir. Kuantum fiziğindeki çoklu dünyalar yorumunu kozmik enflasyondaki paralel evrenlerle karıştırmayalım.

Kara delik evren

Son olarak yaşadığımız evrende olup da paralel evrende tekrarlanabilecek maksimum olay sayısı (Bekenstein bağı) 2^{10^123}’ten azdır; çünkü bu sayıyı tümüyle doldursaydık gözlemlenebilir evren kara deliğe dönüşürdü. Demek ki kopyalarınızın alternatif hayatlarının sayısı da bundan çok daha az olacaktır. İstatistik ve kara delik kozmolojisi güzel bir şey. 🙂

Elbette mega evren sonlu büyüklükte ise paralel yaşantılarınızı yeniden hesaplamamız gerekecek. Sonlu bir evrende en basit yaşantınızın tekrarlanma olasılığı bile yer yetersizliğinden çok azalacaktır. Öyleyse evren simülasyonu yapan en küçük kara delik bilgisayar nedir ve evren ne kadar veri depolayabilir? Bu konulara da şimdi bakabilir ve kara deliklerin veriyi nasıl depoladığını ise holografik evrende okuyabilirsiniz. Kar tatilinin tadını çıkaracağınız bir hafta sonu olsun.

Çoklu evren ve paralel dünyalar

¹Parallel Universes
²The Level I Multiverse is not the same as the Level III Multiverse