Yeşil Sahra 4000 Yıl Önce Neden Çöl Oldu?

10 bin yıl önce Sahra yemyeşil kırlar ve yağmur ormanlarıyla kaplıydı. Oysa bugün Kuzey Afrika’ya bakınca Sahra’nın ünlü Dune romanına esin kaynağı olan kum tepeleriyle sarıldığını görüyoruz. Peki eskiden ormanlarla kaplı olan Sahra bugün nasıl yakıcı bir çöl oldu? Yeni teori bu soruya ışık tutuyor.

Sahra eskiden yemyeşildi

4000 bin yıl öncesine dek Kuzey Afrika’nın üçte ikisi günümüzden çok daha fazla yağış oluyor ve akarsuların beslediği topraklarda suaygırları ile zürafalar yaşıyordu. Günümüzde Sahra çölünü saran kumların yerinde geniş göller vardı ve göl kıyısındaki insanlar eliyle balık tutuyordu.

Sonra develer geldi

Günümüzde Sahra Dünya’nın en büyük sıcak çölüdür. Bunun sebebi astropikal enlemlerde bulunan yüksek basınçlı hava akımları. Yüksek basınç cephesi Orta Afrika’dan gelen nemli havanın Kuzey Afrika’ya geçmesini önlüyor. Sonuçta karşımıza kurak bir çöl çıkıyor.

Ancak, bunu Doğu Afrika’nın son 3 milyon yılda kuraklaşmasıyla karıştırmayın. Doğu Afrika’daki kuraklık Hindistan alt kıtasının Asya ile çarpışması ve Himalaya dağlarının ortaya çıkmasından kaynaklanıyor:

Himalayalar Doğu Afrika’ya giden nemli rüzgarı kendine çekti ve Hindistan’da muson yağmurlarını başlattı. Gerçi insan türünün ortaya çıkmasını da bu felakete borçluyuz; ama bunu sonra okursunuz. Şimdi Sahra’nın kötü talihine bakalım.

İlgili yazı: Interstellar Filmi Ne Kadar Gerçekçi?

 

Sahra nasıl çöl oldu?

10 bin yıl önce buzul çağı vardı; ama sona ermek üzereydi. Buzul çağlarını Dünya’nın yalpalamasına borçluyuz. Dünya uzayda dönerken topaç gibi yalpalıyor. Bu da 25 bin yıllık dev mevsimler içinde (büyük bahar, büyük kış vb.) Güneş ışınlarının gezegenimize geliş açısını değiştiriyor.

25 bin yıllık dev kış, büyük kısmı karalarla kaplı olan; yani hızla soğuyarak buz tutan kuzey yarımküreye denk geldiği zaman buzul çağına giriyoruz. Bu sebeple soğuk çağlarda rutubetli olan Kuzey Afrika’nın sıcak çağlarda kuruması ve çöle dönüşmesinin ana sebebi doğal iklim değişikliği.

Bu süreçte Sahra kuraklaştıkça bitki örtüsü azaldı. Ağaçlar ve otlaklar yok olunca çöl kumları güneş ışığını havaya daha kolay yansıtmaya başladı. Bu da Sahra çölünü yağmurlardan uzak tutan yüksek basınç cephesini doğurdu.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Peki ağaçlar nasıl yok oldu?

Daha net bir ifadeyle; yeşil Sahra’nın çöle dönüşmesine neden olan iklim değişikliğine ne yol açtı? İşte mesele burada ve yeni bir teoriye göre, bunun sebebi insanların yol açtığı erozyon ve iklim değişikliği. Örneğin ağaçları keserseniz kökleri toprağı tutamaz ve toprak zamanla aşınır.

Erozyon sonucunda diğer ağaçları besleyen humuslu toprak da aşınarak yok olur. Rüzgarla ilerleyen kum tepeleri oluşur ve bu süreçte kesmediğiniz ağaçlar da ölerek çölleşme tamamlanır. Özellikle de makiler ormana göre daha fazla ışık yansıttığı için yüksek basınca bağlı olarak kuraklık artar (yani makiler aslında arazinin çölleşmesini hızlandırır. Bunu Ege ve Akdeniz kıyıları için düşünün).

Ancak, 11 bin yıl öncesi için bunu söylemek biraz zor. O zamanlar insanlar tarıma yeni geçiyordu ve kerestecilikle uğraşmadıkları için de ağaç kesmiyorlardı. Kısacası bu denklemde bir eksiklik var ve bu eksiği kapatmamız gerekiyor. Sahra arazisindeki yağmur ormanlarını oluşturan ağaçlar neden öldü?

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

Dengeyi insanlar bozdu

Şaşırmayın canım! Bugün dünya ülkelerine egemen olan yeşil düşmanı rantsal dönüşüm kafası uzaydan gelmedi. 😉 Atalarımız da çevreye büyük zarar verdiler; çünkü insanlar çekirge sürüsü gibi yaşayan canlılar.

Bir yere yerleşince doğal kaynakları aç kalana kadar tüketiyorlar. Ardından mahvettikleri ekosistemlerden çıkıp başka topraklara musallat oluyorlar.

Bu sürdürülebilir bir şey değil ve böyle giderse insanların yol açtığı küresel ısınma ile çevre kirliliği (uzaylılar neden yok sorusuna cevaben geliştirilen büyük filtre teorisini kanıtlayarak) 22. yüzyılda soyumuzun tükenmesine yol açacak. Gerçi bu yazıda bizi atalarımızın yarattığı çevresel yıkım ilgilendiriyor; ama Sahra’nın 4000 yıl önce çöl olması da bugünkü çölleşmeye örnek gösteriliyor:

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Kendimizi yok etmek

Seul Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi bölümünden David K. Wright, Sahra çölünü insanların yarattığını söylüyor.¹ Ancak bu teorinin iki sorunu var: 1) Wright iklimbilimci değil. Bu sebeple teorisini iklimbilimcilerin test etmesi gerekir. 2) İnsanların 10 bin yıl önce kuraklığa yol açtığına dair veriler yetersiz.

Buna karşın tutarlı bir teori

Her ne kadar geçerliliği henüz kanıtlanmamış olsa da Wright’ın argümanları yabana atılacak cinsten değil: 4 bin yıl önce Avrupa, Çin ve Güneybatı Asya’da yaşayan cilalı taş çağı çiftçileri (dünyanın ilk tarlalarını onlar açtı) yaşadıkları yerlerdeki ormanları yok ettiler.

Doğu Afrika’daki göçebe hayvan sahipleri de otlakları aşırı otlatmayla kuruttular ve daha 6000 yıl önce, bitki örtüsünden atmosfere karışan su buharının yağmur bulutları oluşturması sürecini sekteye uğrattılar. Ayrıca tarlalara yol açmak için ormanları yaktılar ve birkaç yılda iklimi değiştirmeyi başardılar.

Arkeolojide bütün bunların kesin kanıtları var ve işte Wright’a göre Sahra’nın çölleşmesindeki kayıp halka bu: 11 bin yıl önce ağaç kesmiyorduk; ama tıpkı bugün Amazon’a yaptığımız gibi, tarla açmak için ormanları yakıyorduk.

Ancak, ormanlar insan türü ortaya çıkmadan önce de yanıyordu. Bu durumda orman yangınları tek başına yeterli sebep olamaz. Öyleyse Sahra’nın çölleşmesini görmek için doğal sebeplere bağlı iklim değişikliğiyle insana bağlı değişiklikleri birlikte inceleyelim. Bunun için elimizde ilginç bir teori var:

İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

 

Korku ekolojisi

Ağaçlar 385 milyon yıl önce ortaya çıktığından beri ormanlar yıldırım düşmesi gibi doğal sebeplerle yanıyor. Hayvanlar 20 milyon yıldır yeryüzünde otlayarak doğal erozyonu tetikliyor ve Dünyamız da ilk oluştuğu günden beri yalpalayarak buzul çağı gibi büyük mevsimlere yol açıyor (Dünya iki kez oluştu).

Bu durumda insanlar Sahra’da kuraklığı artıran genel iklim değişikliğine ek olarak ne yaptı da Sahra Dünya’nın en büyük sıcak çölü oldu?

Bilim insanları çölleşmeyi korku ekolojisi teorisiyle açıklıyor. Buna göre yırtıcı hayvanların avlanma alışkanlıkları arazinin bitki örtüsünü derinden etkiliyor. Örneğin, geyikler aslan korkusuna otlaklara pek çıkmıyor ve kırlarda uzun süre otlamıyor. Bu da aşırı otlanmaya bağlı erozyonu önlüyor.

İlgili yazı: Kontrollü Güç >> Telefon pil ömrünü uzatmak için en çarpıcı 5 yöntem

 

Ancak yırtıcılar yoksa

İşin rengi değişiyor: Örneğin Yellowstone parkında geyik avlayan aslanlar yok ve geyikler de nehir kenarında uzun uzun otluyor. Bu sebeple kıyılarda otlar azalıyor ve erozyon artıyor. Ancak, işin içine insan faktörünü eklediğimiz zaman işler çığırından çıkıyor!

Cilalı taş çağından önce insanlar tarım ve hayvancılık yapmıyordu. Bu yüzden aşırı avlanma sonucunda mamutların soyunun tükenmesi gibi örnekler dışında doğal dengeyi pek bozmuyordu. Ancak, insanlar tarım ve hayvancılığa başlayınca zaten kuraklaşmakta olan Sahra’nın tümüyle çölleşmesine yol açtılar.

Tarlaları bir kenara bırakın; küçükbaş hayvanların otlaklarda geyiklerin yerini alması bile çayırların tükenmesine, erozyonun artmasına ve çölleşmenin hızlanmasına yol açtı.

İlgili yazı: Dünya’da Eksen Kayması >> İnsanlar gezegenin eksenini 12 metre kaydırdı

 

Bardağı taşıran son damla

Sahra tek başına kalsaydı sadece kısmen kuruyarak sıradan bir bozkıra dönüşebilirdi; ama büyük ihtimalle çöl olmazdı. İnsanlar ise darda kalan ekosistemi iyice zorlayarak çölleşmenin önünü açtılar. Nasıl oldu derseniz:

Otçul vahşi hayvanların büyük kısmı hem besin az olduğu için hem de yırtıcılar avlanmaya çıktığı için yanmış orman arazilerine girmiyor. Oysa insana alışık olan ve çobanlar tarafından korunan besi hayvanları yanmış ağaçlar arasında kolayca otluyor! Bunlar yangından geriye kalan otları tüketiyor; ama sindirilmesi zor olan çalılara pek dokunmuyor.

Sonuçta besin değeri düşük olan çalılar eski orman arazisinde hızla yayılırken besleyici otlar azalıyor. Çalılar ışığı otlardan daha iyi yansıttığı için yüksek basınca yol açıyor. Yüksek basınçlı hava akımları da araziye gelen yağmur bulutlarını keserek bölgenin tümüyle çölleşmesine neden oluyor.

İlgili yazı: 10 Adımda kara deliğe düşen astronota ne olur?

 

Sahra parça parça çölleşti

Sahra bir bütün halinde çöle dönüşmedi. Çölleşme hızı bölgeden bölgeye farklılık gösterdi. Bazı yerlerde ormanlar ve otlaklar varlığını uzun süre korudu. Bazı yerlerde ise çölleşme yüz yılda tamamlandı ve buna insanlar neden oldu.

Atalarımız tarla açmak için önce yaşadıkları yerlerdeki ormanları yaktılar ve hayvanlarını önce yaktıkları ormanların kalıntılarında otlattılar. Böylece yeşili yaran kuraklık ve erozyon damarları oluşturdular. Tıpkı günümüzde ormanları kesip betonarme ev yapan yükleniciler gibi.

Ancak, insanlar eskiden sadece Sahra’ya yaptığını şimdi tüm Dünya’ya yapıyor. Bu gidişle ılıman bölgeler büyük ölçüde çöle dönüşecek. Türkiye’nin güney bölgeleri de bundan nasibini alacak.

Küresel ısınma ve açlık

Herkes deniz seviyesinin küresel ısınmayla artması yüzünden kıyıları su basmasından korkuyor ve iç kesimlerdeki insanların güvende olduğunu sanıyorlar. Oysa öyle bir şey yok! Bugün Dünya nüfusunun yüzde 35’i kurak alanlarda yaşıyor ve bu bölgelerin insan hayatını desteklemesi için dikkatle korunması gerekiyor. Yarı kurak araziler tümüyle çölleşirse milyarlarca insan aç kalacak.

İlgili yazı: Dünya’da hayat sıfırdan başlasa insanlar tekrar ortaya çıkabilir miydi?

 

İklim mültecileri

Dünya’nın ilk iklim mültecileri okyanustaki adalarda yaşayan insanlar olacak. Küresel ısınma sebebiyle buzullar eriyecek ve deniz seviyesi yükselecek. Böylece adalar su altında kalacak; ama sonra, tarlası küresel ısınmayla çölleşen insanlar da aç kalacak ve göç eden diğer iklim mültecilerine katılacak.

Önümüzdeki 50 yılda nüfus artışıyla birlikte sahillerde 192 milyon insan evsiz kalacak ve göç etmeye mecbur olacak. Bunun 4-5 katı insan da çölleşmeyle aç kalacak ve evlerini terk ederek başka ülkelere sığınmak isteyecek.

Kısacası şirketlerin ve onların sözcüsü olan devletlerin bilinçsiz politikalarla yol açtığı küresel ısınma ve iklim değişikliğinin bedeli çok ağır olacak.

Özetle elli yıl içinde 3 milyar insanın açlıkla karşılaşacak olmasından söz ediyoruz. Bu yüzden küresel ısınmayı durdurmalıyız ve geleceğimiz de Sahra çölünden ders almamıza bağlı. Yoksa bizi kurtaracak olan yapay zeka yazılımları geliştirmeye vakit bulamayız ve açlık savaşları insanları yiyip bitirir.

Sahra çölü nasıl oluştu?

¹Humans as Agents in the Termination of the African Humid Period
²http://www.un.org/en/events/desertification_decade/whynow.shtml
³Late Quaternary Climate and Vegetation of the Sudanian Zone of Northeast Nigeria
⁴Trophic Cascades