Venüs Dünyanın Ozon Tabakasını Nasıl Kurtardı?

1974’te Venüs Dünya’yı Güneş’in zararlı morötesi (UV) ışınlarından koruyan ozon tabakasını kurtardı. Peki sıcaklığı 460 dereceyi ve yüzey basıncı 90 barı aşan bu düdüklü tencere dünyası, ozon tabakasıyla birlikte Yeryüzündeki canlıların hayatını nasıl kurtardı? Çevrebilimin en büyük başarısını görelim.

Bir kere Venüs’te ozon tabakası yok

Venüs o kadar sıcak ki yüzeyinde kurşun madeni olsa dağların arasından su yerine erimiş kurşun ırmakları akardı. Ayrıca yüzey basıncı 3750 metre derinlikteki okyanus basıncına eşit olan Venüs, Titanic gemisinin enkazını da teneke kutusu gibi ezerdi.

Peki atmosferde oksijen olmadığı için koruyucu ozon tabakası da olmayan ve bildiğimiz su yağmuru yerine ölümcül sülfürik asit yağmurları görülen bir gezegen bize nasıl yardım edebilir? Cevabını birlikte görelim.

İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?

 

En büyük çevrecilik başarısı

1928 yılında kimyacılar kusursuz olduğunu düşündükleri bir molekül grubu buldular ve 70’lerde bu moleküller endüstride yaygın olarak kullanılmaya başladı. Üretici şirketler de milyarlarca dolar kazandı.

Ancak, takvimler 1974’ü gösterdiğinde bir grup bilim insanı mucize moleküllerin Dünya atmosferinin bizi canlı tutan katmanını, yani ozon tabakasını yok etmekte olduğunu buldular. Devletlerin bu molekülleri yasaklaması ise yıllar aldı; çünkü şirketler kazançlarından vazgeçmemek için direndi.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Antarktika’da büyük ozon deliği

Her durumda ozon tabakasının iyileşmesi 30 yıl sürdü ve son 15 yılda güney kutbundaki ozon deliği kapanmaya başladı (ta ki insanların ürettiği yeni bir maddeyle ozon deliği tekrar büyümeye başlayana kadar; ama buna yazının sonunda geri geleceğiz).

Venüs’e bakarken Dünya’yı kurtarmak

Aslında bilim insanlarının Dünya’yı kurtarmak gibi bir amacı yoktu; çünkü hayatımızın tehlikede olduğunu bilmiyorlardı. Tek amaçları Venüs atmosferini incelemekti.

Bu arada, görünüşte mükemmel olan moleküllerin buzdolabı ve klimaları soğutmakta kullanılan kloroflorokarbonlar (CFC) olduğunu da belirtelim (bunlar klor, flor ve karbon atomlarının birleşmesiyle oluşuyor).

Kloroflorokarbonların en güzel yanı hemen hemen hiçbir moleküle bağlanmaması ve hiçbir molekülle tepkimeye girmemesiydi ki bu da hidrojen gibi yanıcı olmalarını önleyerek çevre kirliliğinin önüne geçiyordu. CFC’ler zehirli veya yanıcı değildi ve üretimleri son derece kolaydı.

Böylece yetmişlerde her yere yayıldılar: Klima ile buzdolaplarına ek olarak yangın söndürücüler, kokulu sinek öldürücü spreyler, kimyasal çözücüler ve izolasyon malzemelerinde kullanıldılar. Sonuçta atmosfere her yıl milyarlarca ton CFC gazı yayıldı.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Ancak seksenlerde CFC’lere gölge düştü

Örneğin, teflon gibi bir CFC türevinde kullanılan klor ve flor bağları öyle güçlüydü ki dünyanın en güçlü asitleri bile bu bağları kırarak teflonu aşındıramıyordu. Buna karşın son 20 yılda teflonun kanser yaptığı haberleri hızla yayıldı.

Gerçi Amerikalı bilim insanları, PTFE moleküllerinden üretilen ve tavada kızartılan etin yapışmasını önleyen teflonun tek başına kanser yapmadığını söyledi. Oysa bazı araştırmalar teflon üretiminde kullanılan PFOA maddesinin kansere yol açabildiğini gösterdi.¹

Her durumda CFC’lerin yıldızını ozon tabakası söndürdü; çünkü bilim insanları, kloroflorokarbon moleküllerinin özellikle de çok sağlam olduğu için ozon tabakasına zarar verdiğini buldular.

İlgili yazı: 5 Soruda Paralel Evrenler

 

Rüyanın sonu

Kloroflorokarbonlar yeryüzünde kimyasal açıdan atıl ve zararsızdı. Ancak, Dünya atmosferi 100 km yüksekliğe erişiyordu ve kimsenin aklına atmosferin üst katlarını kontrol etmek gelmemişti. Kimse yerden 20-30 km yüksekte başlayan stratosfer tabakasında CFC’lerin ozon tabakasına zarar verip vermediğini test etmemişti.

Böylece en önemli tehlikeyi gözden kaçırdılar: CFC’ler üç oksijen molekülünden oluşan ve aslında insanlar için soluması zehirli olmakla birlikte, Güneş’in zararlı UV ışınlarını kesen ozon tabakasını yok ediyordu.

İşte bilim insanları bunu Dünya’da değil de atmosferinde ozon olmayan Venüs’ü teleskopla incelerken keşfettiler!

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

Öyleyse Venüs’e gidelim

Venüs atmosferi büyük ölçüde küresel ısınmaya yol açan sera gazı karbondioksitten oluşuyor. Ancak, asit yağmurlarına yol açan hidroklorik-hidroflorik-sülfürik asit bileşiklerinin yanı sıra az miktarda azot, su buharı ve karbonmonoksit de içeriyor. Kısacası Venüs’ün sıcak ve yakıcı havasını solumak istemezsiniz.

Bu da 70’lerde Venüs’ü inceleyen bilim insanlarının kafasını karıştırdı: Atmosferde karbondioksit olmasına ve karbondioksit moleküllerinde iki oksijen atomu bulunmasına karşın, Venüs havasında üç oksijen atomlu ozon molekülü yoktu.

İlgili yazı: Piramitleri Uzaylılar Yaptı Teorisini Çürüten 14 Kanıt

 

Nasıl oluyor da oluyor?

Bunu anlamak için Güneş’in morötesi ışınlarının son derece enerjik olduğuna ve bu ışınları oluşturan yüksek frekanslı fotonların atmosferdeki ozon moleküllerini parçaladığına dikkat edelim.

Tabii Dünya’daki ozon moleküllerini (O₃) kıran ışınların, Venüs’teki karbondioksit moleküllerini de (CO₂) kırmasını bekleriz. Hatta karbondioksitten kopan oksijen atomlarının da aralarında birleşip Venüs’ün kendi ozon tabakasını oluşturmasını bekleriz.

İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

 

Oysa Venüs’te ozon tabakası yok

Bu durum uzun süre merak uyandırdı; ama Michael McElroy 1974 yılında Venüs’ün sırrını çözmeyi başardı: Morötesi ışınlar CO₂ kadar hidroklorik asit (HCL) moleküllerini de kırıyor.

Kısacası CO₂ parçalanarak karbonmonoksit (CO) gazı ve 1 serbest oksijen molekülü (O) açığa çıkarıyor. Öte yandan HCL de kırılarak bir klor atomuyla bir serbest hidrojen atomu salıyor (H ve CL). Tam formülü yazarsak: CO₂ + UV ışınları –> CO + O ve HCL + UV ışınları –> H + CL.

Bundan sonrası çok basit: Önce Venüs atmosferindeki iki serbest oksijen atomu birleşerek moleküler oksijen üretiyor (O₂). Kendine eş bulup da moleküler oksijen üretemeyen tekil oksijen atomları ise serbest hidrojenle birleşerek hidroksit (HO) üretiyor: 0 + O₂ + H –> O₂ + HO.

Ardından, hidroksit moleküler oksijenle birleşerek tekrar karbondioksit üretiyor: HO + O₂ –> CO₂. Özetle Venüs gezegeni morötesi ışınların atmosferde yok ettiği karbondioksiti kimyasal süreçlerle tekrar tekrar tazeliyor.

İlgili yazı: AIDS’e Kesin Çare >> Amerikalı doktorlar HIV virüsünü insan DNA’sından sildi

 

Bu da ozon oluşmasını önlüyor

Özetleyecek olursak Venüs atmosferinde üç atomlu ozon üretmesi gereken bütün serbest oksijen atomları kısa sürede hidroksit ve karbondioksite bağlanıyor. Bu da Venüs’te ozon tabakası oluşmasını engelliyor.

Bilim insanlarının Venüs’te bu tür kimyasal reaksiyonlar gerçekleştiğini ve benzer reaksiyonların hidroklorik asitten üretilen klor gazıyla da gerçekleştiğini göstermesi uzun yıllar aldı. Peki bunun Dünya’daki ozon tabakasıyla ne alakası var?

Çok alakası var: Kimyacı Mario Molina ve Sherwood Rowland, 1974 yılında Dünya atmosferinin bol miktarda klor içerdiğini kanıtladılar. İyi de Dünya atmosferi zehirli değil ki! Bizim atmosferimizde kömür madenlerinde görülen ve işçiler için tehlikeli olan zehirli klor gazı yok.

Yanılıyorsunuz

Dünya atmosferi doğal olarak klor gazı içermiyor; ama teflon gibi ürünlerin imalatında kullanılan kloroflorokarbon gazları büyük miktarda klor içeriyordu ve bunlar atmosferin üst katlarına çıktığı zaman morötesi ışın bombardımanına uğruyordu.

İlgili yazı: 18 Ayda Nasıl 24 Kilo Verdim?

 

Klor ozondaki oksijeni çalıyor

Böylece Dünya atmosferindeki CFC’ler parçalanıyor ve klor gazı ortaya çıkıyordu. Klor gazı, ozon tabakasını oluşturan ve aslında birbirine zayıf bir şekilde bağlı olan üç oksijen atomunu birbirinden koparıyor, ardından atmosferdeki serbest oksijenle birleşiyordu.

Bu süreçte, bir yandan klor bazlı yeni bileşikler oluşurken diğer yandan da ozon tabakası deliniyordu! İşin kötüsü tek bir klor atomu bir oksijen atomuyla kalıcı olarak birleşene kadar tam 100 bin ozon molekülünü parçalıyordu!

Özetle güya zararsız olan CFC’ler biz insanları deri kanserinden ve tarladaki tahılları da zararlı mutasyonlardan koruyan ozon tabakasını yok ediyordu.

Öyle ki CFC’leri yıllar önce yasaklamasaydık bırakın kanseri, bugün açlıktan ölecektik; çünkü tarlada buğday vb. yetişmeyecekti. Tıpkı Interstellar filminde olduğu gibi, Dünya’da besin değeri olan bütün bitkiler ölecekti.

İlgili yazı: Neden Diyetle Kilo Veremiyorsunuz?

 

Interstellar gerçek olur mu?

Interstellar filmindeki kara delik ve solucandeliğinin ne kadar gerçekçi olduğunu önceki yazımda anlattım; ama şimdi filmdeki açlık senaryosunun da 30 yıl içinde kısmen gerçekleşebileceğini söyleyebilirim. Bunun nedeni ozon tabakasının yeniden delinmesi:

Ozon tabakası tekrar deliniyor

İngiltere, Lancaster Üniversitesi’nden Ryan Hossaini, ozon tabakasına zarar veren diklormetan (DCM) gazının son 10 yılda atmosferde iki katına çaktığını söyledi.² Böyle devam ederse ozon tabakasındaki deliğin kapanması en az 30 yıl gecikecek.

En kötü ihtimalle ise ozon tabakası daha fazla zarar görecek. Bu da Dünya’daki buğday, mısır ve pirinç gibi besin değeri taşıyan bitkilerin genetik hastalıklardan kırılmasına ve böylece kitlesel açlık görülmesine yol açacak.

Bunu önlemek için gen mühendisliğini kullanarak morötesi radyasyona dayanıklı yüzlerce sebze türü üretmemiz gerekiyor. Ancak, bu teknolojinin 30 yılda yaygınlaşması ve GDO’lu buğdayın tarlalarda ekilmeye başlaması iyimser bir hayalden ibaret.

Tıpkı CFC gibi, DCM’yi de en kısa sürede kullanımdan kaldırmamız gerekiyor. 1987 yılında imzalanan Montreal Protokolü’nde kloroflorokarbonların kullanımını yasaklamıştık. Şimdi yeni bir uluslararası anlaşma yapmanın zamanı geldi.

İlgili yazı: Yeşil Sahra 4000 Yıl Önce Neden Çöl Oldu?

 

Diklormetan nedir?

DCM veya kimyasal açılımıyla CH₂Cl₂ sanayide boya çıkarıcılarından yapıştırıcılara kadar birçok kimyasal üründe endüstriyel çözücü (solvent) olarak kullanılıyor. Aslında kimyacılar bunun ozona zarar verdiğini Montreal Protokolü zamanında da biliyordu.

Ancak, bu gazın atmosferdeki ömrü çok kısa ve ozon tabakası için CFC’ler kadar zararlı değil. Bu yüzden DCM’nin Montreal’de yasaklanmadı. Ancak, yapılan araştırmalar atmosferik DCM’nin 2004-2014 arasında iki katına çıktığını gösterdi.

İlgili yazı: Sentetik et mutfaklara ne zaman gelecek?

 

Rakamların arkasına saklanıyorlar

Sanayiciler zaman kazanmaya çalışıyor ve yeni kimyasallar geliştirmek için para harcamadan önce, zararlı maddeleri birkaç yıl daha kullanmak için diretiyorlar.

Örneğin, bazı raporlar DCM oranının 2004-2014 arasında iki katına çıktığını; yani yıllık artış oranının çok az olduğunu ve bu sebeple DCM’nin yasaklanmasına gerek olmadığını söylüyor. Diğerleri ise DCM’nin 2012-2014 arasında iki katına çıktığını ve acilen yasaklanması gerektiğini belirtiyor. Hatta DCM artışının 2016 yılında durduğunu ve yasaklamaya gerek olmadığını söyleyenler var.

İlgili yazı: Biyoprinter ile Biyolojik Işınlama Geliyor

 

Kim haklı?

Bilmiyoruz. Bildiğimiz tek şey ikinci seçenek doğruysa DCM’nin de CFC gibi hemen yasaklanması gerektiği. Bakın Venüs’ten yola çıkıp çevre kirliliği konusunda nerelere geldik: Ozon tabakasının delinmesini önlemezsek sonumuz Interstellar filmindeki gibi olabilir.

Peki dünyada kitlesel açlığa yol açabilecek daha büyük bir tehlike olduğunu biliyor musunuz? O da küresel ısınmaya yol açan karbondioksit gazı.

Küresel ısınma hem iklim değişikliğine yol açıyor hem de atmosferde artan karbondioksit bitkilerin besin değerini düşürüyor! Bu arada kaya gazı kaynaklı metan sızıntısı da artmaya başladı ve metan karbondioksitten 30 kat etkili bir sera gazı olduğu için küresel ısınma gittikçe hızlanıyor.

Bu yüzden Dünya gezegenini kurtarmak amacıyla acilen önlem almamız ve fosil yakıtlardan hızla vazgeçip güneş enerjisi, nükleer füzyon ve hidrojen yakıt hücresi gibi temiz enerji kaynaklarını kullanmaya başlamamız gerekiyor. Geleceğimiz aydınlık olsun.

¹Teflon and Perfluorooctanoic Acid (PFOA)
²The increasing threat to stratospheric ozone from dichloromethane