Uranüs Halkaları Neden Plak Gibi Çizgili?
Leicester Üniversitesi araştırmacıları Uranüs halkalarının sıcaklığını ölçtü ve -196 derecede donmuş olduğunu ortaya çıkardı. Uranüs halkalarının termal kamerayla çeken bilim insanları, büyük bir sürpriz yaşayarak halkaların plak gibi ince çizgili, boşluklu ve süper soğuk olduğunu saptadı. Peki Uranüs halkaları neden plak gibi çizgili ve ultra soğuk?
Uranüs halkaları sürpriz yaptı
Bundan önceki yazılarda size Jüpiter ve Satürn halkalarını anlatmıştım. Ancak, Güneş Sistemi’ndeki en şaşırtıcı halkaların Uranüs halkaları olduğu anlaşıldı. Öncelikle Jüpiter’in 5 ve oynak manyetik alanlı Neptün’ün de 4 halkası var. Ancak, 13 bileşenli Uranüs halkaları Güneş Sistemi’nin en büyük ikinci halka sistemi olarak Satürn’ün hemen arkasından geliyor.
Yine de bir gezegenin 4, 5 veya 13 halkaya sahip olmasının pek önemi olmadığını düşünebilirsiniz. Gerçekten de halkaların nasıl oluştuğunu merak etmiyorsak sayılar önemli değil. Öte yandan, Uranüs’ün 13 halkası bunları termal kamerayla gözlemleyen astronomları çok şaşırttı.
Leicester Üniversitesi ekibi, Uranüs halkalarını Şili’deki Atacama Büyük Milimetre Altı Çanak Anten Dizisi ile 1-3 mm dalga boyunda ve Çok Büyük Teleskop dizisinin VISIR aygıtıyla da 18,7 mikrometrelik yakın kızılötesi dalga boyunda görüntüledi. Böylece -196 derecede donmuş olan halkaların, bugüne dek çekilen en yüksek çözünürlüklü termal görüntüsünü elde etmiş oldu.
İlgili yazı: NASA Neden Uzaya Atom Saati Gönderiyor?
Uranüs halkaları neler söylüyor?
Öncelikle Jüpiter gibi bütün gaz devleri ve Neptün gibi buz devlerinin halkaları olabileceğini gösteriyor. Oysa halk arasında az sayıda kişi Satürn dışındaki gezegenlerin de halkaları olduğunu biliyor. Bunun nedeni de diğer gezegenlerin halkalarının çıplak gözle görülmemesi. Bunları amatör teleskoplarla bile görmek mümkün olmadığı için halka konusu gizli kalıyor.
Nitekim Uranüs halkaları da teleskoplarda en çok kullanılan görünür ışık ve yakın kızılötesi dalga boylarında ışığı pek yansıtmıyor. Öyle ki Uranüs halkaları ancak 1977 yılında keşfedildi. Karşılaştırma açısından Jüpiter halkalarını 1979 ve Neptün halkalarını da 1984’te saptadık.
Bu da bizi yazının ana fikrine getiriyor: Güneş Sistemi’ni keşfetmeye devam ediyoruz ve gezegenler bize sürpriz yapmaya devam ediyor. Örneğin Uranüs, Güneş’e daha yakın olmasına rağmen Neptün’den daha soğuk ve halkaların sıcaklığı da -196 derece, yani azotun buharlaşma sıcaklığında.
Peki ultra soğuk halkalar ile Uranüs’ün soğuk olması arasında bir bağ var mı? Leicester Üniversitesi bunu araştırıyor. Bunun için özellikle Epsilon Halkasına odaklanıyor ki astronom Leigh Fletcher konuyu şöyle açıklıyor: “Halkaların tıpkı plak izleri gibi boşluklu ince çizgilerden oluştuğunu görünce çok şaşırdık; çünkü halkaları bu kadar incelterek birbirinden ayıran bir mekanizma bilmiyoruz.”
İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili
Uranüs halkalarından soğuk
Uranüs halkaları -196 derece sıcaklıkta; yani Satürn uydusu Titan’ın yüzeyinden 10 derece daha soğuk. Ancak, -226 derecelik sıcaklığıyla Uranüs, Güneş Sistemi’nin en soğuk gezegeni olarak kendi halkalarından bile daha soğuk! Öyle ki çok uzaktaki Cüce Gezegen Plüton bile sadece 3 derece daha soğuk oluyor. Bütün bunların bir sebebi olmalı.
Peki çizgili olmaları ne demek?
Güneş Sistemi’nin en yeni sorusu bu: Satürn ile diğer gezegenlerin halkaları toz taneciklerinden başlayarak kamyon boyundaki kayalara ve buz parçalarına kadar uzanıyor ki halkaların kendini ufaladığını düşündüğümüzde bu gayet normal bir sonuç.
Sorun şu ki Uranüs halkaları çizgiler arasındaki boşlukta toz tanecikleri içeriyor; ama halkaların içinde hiç toz kuşağı yer almıyor. Dahası Voyager 2 tarafından 1986 yılında ilk kez detaylı gözlemlenen Uranüs halkaları, sadece golf topu boyunda ve daha büyük parçalar içeriyor.
Kısacası tozlu Jüpiter ve Neptün halkalarının tersine, Uranüs halkaları elekten geçmiş gibi görünüyor. Peki 97 bin 700 km’lik en dış yarıçapla Uranüs gezegeninden yaklaşık 3,8 kat geniş olan bu halkaları nasıl elekten geçmiş olabilir? Uzaylı komplo teorileri ile yetinmek istemiyorsak bunu bilimsel olarak açıklamalıyız.
İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?
Uranüs halkaları nasıl oluştu?
California Üniversitesi, Berkeley yerleşkesinden Edward Molter, “Halkalarda daha küçük parçalar göremiyoruz diyor. Plak çizgisi şeklindeki ince halkaların arasındaki boşlukları dolduran küçük tozları süpüren veya büyük parçalar halinde yapıştırıp halkalara ekleyen bir şey olmalı.” Bu sorunun yanıtı Uranüs halkalarının nasıl oluştuğunda yatıyor:
1) Tıpkı Jüpiter halkalarını oluşturan süreçte olduğu gibi, bazı asteroitler Uranüs’ün yerçekimine kapılmış ve gezegene çok yaklaşınca gelgit etkisiyle parçalanmış olabilir veya 2) Uranüs aylarına çarpan asteroitler uzaya toz bulutu çıkarmış ve bu da halkaların arasında birikmiş olabilir. 3) Daha tutucu tahminlere göreyse Uranüs halkaları, gezegenin 4,55 milyar yıl önceki oluşumundan kalan döküntüler ya da Uranüs’ü resmen yan deviren geçmişteki o dev çarpışmanın kalıntısı olabilir.
Her durumda Satürn halkalarının en fazla 100 milyon yıl önce oluşmuş olabileceğini gösteren kanıtlar, Uranüs halkalarının da geçici olabileceğine işaret ediyor. Oysa bütün bu teoriler içinde en akla yakını, gelgit etkisiyle parçalanan asteroitleri öne çıkaran birinci seçenek; çünkü ancak bu, halkaların ince toz boşluklarıyla birlikte süper ince plak çizgilerine benziyor olmasını açıklayabilir.
Başka bir sürpriz daha var
Hawaii’deki Keck gözlemevinin 2004’te yakın kızılötesi bandında yaptığı gözlemlerde, Uranüs halkalarının kimyasal bileşiminin diğer gezegen halkalarından farklı olduğu da ortaya çıktı. Halkaların termal kamerada bile soluk olması neredeyse kömür karası olduğunu gösteriyor. Astronomik ölçülere göre süper ince olan halkaların en büyüğü olan Epsilon halkası bile sadece 20-100 km genişliğinde bulunuyor.
İlgili yazı: Sıcak Dalgaları ile 1,5 milyar İnsan Evsiz Kalacak
Uranüs halkaları gizemi çözülecek
NASA’nın (görevinin bir parçası olarak) Amerika’daki çok sayıda şirkete teknoloji transferi yapmak ve para kazandırmak amacıyla Arap saçına döndürdüğü James Webb uzay teleskopu projesi nihayet tamamlanırsa Uranüs halkaları gizemini 2021 yılında çözebileceğiz. Ancak öğrendiğimiz bir şey var: Satürn mantığına göre halkalar en fazla 600 milyon yaşında olabilir.
Süre uzadığı için maliyeti sürekli artan ve bütçe eksikliğinden dolayı fırlatılması her yıl ertelenen James Webb teleskopu 2021’de uzaya çıkınca (?) Dünya’nın en güçlü kızılötesi teleskopu olacak ve Uranüs halkalarını görülmemiş detayda görüntüleyecek. Biz de o zaman bu soruların yanıtını bulacağız.
Peki Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’e nasıl gideceğiz? Bunun yanıtını Mini Füzyon Roketi ile 3 Ayda Mars’a Gidin yazısında bulabilirsiniz. Komşu yıldız sistemlerine göç etmek için neler yapabileceğimizi Uzay Yolcuları filmi ne kadar gerçekçi ve Helyum 3 füzyon roketleri başlıklarında inceleyebilirsiniz. Jüpiter’in Dünya gezegenini dolaylı olarak nasıl yarattığını ise Göçmen Gezegen’de görebilirsiniz. Türkiye’yi Cumaya dek etkileyecek sıcak dalgasına karşı dikkatli olun.
