Kırmızı et fiyatları yıllardır el yakıyor ve Ramazan öncesinde kasapta 1 kg bonfile fiyatı 86 TL’yi aştı. Üstelik kırmızı et damar tıkanıklığına yol açıyor ve bu sorunu kökten çözmenin tek yolu var: Biyoprinterda sağlıklı sentetik et basarak kilosunu 20 liraya satmak. Peki sentetik et mutfaklara ne zaman gelecek?

İki türlü sentetik et var

Birini zaten biliyorsunuz: Burger King’de satın alabileceğiniz ve Meksika fasulyesinden yapılan Bean Burger ile türevleri. Bunlar baharatla birlikte et tadı veren sebze köftesi sınıfına giriyor.

Hani eskiden Türkiye’de gerçekten çiğ etten yapılan çiğ köfte satılırdı; ama hastalık ve parazite yol açtığı için tüketimi değil ama satışı yasaklandı. Şimdi de büfelerde ince bulgur ve baharattan yapılan etsiz çiğ köfte satılıyor. Oysa Amerika’da bu teknik endüstriyel boyutlara taşındı.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Vejetaryen hamburger

Hamburger severlerin ülkesi Amerika’da kurulan Impossible Foods şirketi tümüyle bitkisel bileşenlerden üretilen; ama baharat katkısıyla birlikte hem görünüşü hem de tadı ete benzeyen sentetik köfteler üretiyor. Bunları da İmkansız Hamburger adıyla restoranlarda satıyor.

Sonuçta gerçek et öncelikle hayvanlara zararlı (hayvanı kesiyorsunuz) ve tabii ki insana da zararlı (kırmızı et damar tıkanıklığına yol açabiliyor ve cep yakıyor); ancak et yiyenler açısından çok lezzetli! Bilim insanları işte bu sorunu çözmek için kök hücreden klonlanan sentetik et basıyor.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Router Modem

 

Gerçek sentetik et nedir?

Sığırdan alınan ve laboratuarda çoğaltılan kas hücrelerinin biyoprinterla basılmasıyla elde edilen ete sentetik et diyoruz.

Bunun için önce kök hücreler alınıyor ve kas hücresine dönüştürülüyor. Ardından kas hücreleri özel bir besleyici sıvı ve büyüme faktörleriyle birlikte biyoprintera yükleniyor (printera mürekkep takar gibi). Sonra da deney kabında sentetik et formunda basılıyor ki bu teknoloji 4 yaşına girdi bile:

2013 yılında, Hollanda’daki Maastricht Üniversitesi’nden Profesör Mark Post ile ekibi, Londra’da bir basın toplantısı düzenledi ve üniversitede bastıkları eti kameraların önünde yedi. Amaçları sentetik etin doğal etten daha sağlıklı olduğunu göstermekti.

İlgili yazı: VPN Engellemeyi Aşmanın En kolay 5 Yolu

 

Neden daha sağlıklı?

Günümüzde çevre kirliliği, yapay beslenme ve katkılı hayvan yemi gibi sebeplerle kolesterolü artırdığı söylenen doğal (?) kırmızı etin tersine, sentetik et laboratuar ortamında üretiliyor. Bu yüzden de binlerce yıl önceki av eti kadar sağlıklı oluyor.

Ayrıca veganların en önemli kuralını da uyuyor; yani sentetik et üretmek için sinir hücresi olan hiçbir canlıyı öldürmüyorsunuz. Sadece canlı hayvandan alınan hücreleri klonluyorsunuz.

İlgili yazı: Renk Körlüğünü Düzelten Gözlük

 

Küresel ısınmayı önlüyor

Aslında biyoprinter ile kırmızı et, beyaz et ve balık eti basmak; hatta buğday unu ile mısır tanesi bile basmak teorik olarak mümkün! Ancak, neden klasik tarım ve hayvancılığı bırakıp sentetik gıdalar basmak zorunda kalacağız derseniz bunun sebebi nüfus artışı:

Dünya nüfusu hızla artarken küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliği hızlanıyor ve çevre kirliliği artıyor. Bu nedenle toprak tarım değerini yitirmeye başlıyor, rekolte azalıyor ve tarlalar çölleşiyor. Ayrıca ani dolu yağışı ve kuraklık gibi sebeplerle ekin kaybı oluyor.

Bunun yanında, hayvancılık insanların yol açtığı küresel ısınmanın ikinci ana nedeni olarak gösteriliyor. Üstelik Dünya’da o kadar aç varken, Amerika’daki mısır üretiminin yüzde 60’ı sığırları beslemek için yem olarak kullanılıyor.

Oysa sentetik et basarsak çevreyi kirleten ve hava şartlarının kaprisine bağlı olarak rekolte kaybına yol açan bu sektörlere gerek kalmayacak; tersine fabrikada doğal gıda kadar sağlıklı sentetik besin üreteceğiz; yani gerçekten sağlıklı hazır gıda üreteceğiz.

En yararlı teknoloji

Böylece tarla açmak için Brezilya’da Amazon ormanlarını yakmaya gerek kalmayacak ve en yoksul insanlar bile ucuza kaliteli et tüketebilecekler. Öte yandan, tarım ve hayvancılık sektöründe çalışan insanların büyük kısmı işsiz kalacak ve devletler yeni iş imkanları yaratmazsa bu insanlar sentetik ete haklı olarak şiddetle karşı çıkacaklar.

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

Ne zaman başlıyor?

Aslında sentetik et furyası başladı bile; ama çok farklı bir şekilde. Biz dünyayı değiştirecek kapsamlı bir sentetik et devrimi beklerken, sebzeden et taklidi yapan şirketlerin yöneticileriyle kök hücre klonlayarak sentetik et basmak isteyen şirketlerin genel müdürleri birbirine girdi.

Örneğin, Impossible Foods CEO’su Pat Brown diyor ki “Biyoprinterda et basmak dünyanın en saçma fikirlerinden biridir. Öncelikle bu iş sığır yetiştirmek kadar pahalıdır. Ayrıca seri üretim yapamazsınız. Bunu yapabilseydik çoktan kalp hastası insanlara sağlıklı kalpler basardık.”

İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

 

Oysa bu iş sanıldığı kadar zor değil

1) Bugün zaten laboratuarda yapay kalp basıyoruz. 2) Sentetik et basmak organ basmaktan çok daha basit. 3) Seri üretime geçince sentetik et fiyatları çok ucuzlayacak. 4) Biyoprinterlar 4D printer sınıfına girer ve gelecekte dünyanın en hızlı, en ucuz üretimi biyoprinterlarla yapılacak. İnşaat sektöründe bile.

Yine de bu itirazların özellikle Pat Brown’dan gelmesi şaşırtıcı; çünkü o Stanford’da araştırmalarını sürdüren ve işini bilen bir biyokimya profesörü. Aynı zamanda araştırmacıların yazdığı bilimsel makaleleri yayınlayan hakemli Kamu Bilim Kitaplığı’nın (PLoS) kurucu ortaklarından biri.

İlgili yazı: Dünya’daki hayatın kökeni Mars mı?

 

Belki de şaşırmamak lazım

Impossible Foods kurucusu Pat Brown, kök hücreden klonlanan sentetik et sektörünü rakip olarak görüyor olabilir. Nitekim Memphis Meats şirketi kök hücrelerden klonlanan ve biyoprinterda basılan 200 gram sentetik eti 11 dolara mal ettiklerini söyledi. Tabii bu sadece test maliyeti. Gerçek satış fiyatı ise çok daha yüksek olurdu.

Sentetik tavuk

Öte yandan Memphis Meats ilk beyaz eti biyoprinterla bu yıl bastı (resimde görebilirsiniz) ve 2021 yılında seri üretime geçerek sentetik tavuk eti satmaya başlayacağını duyurdu. Peki bu öngörü ne kadar gerçekçi?

İlgili yazı: 5 Soruda Paralel Evrenler

 

Şirketler yatırımcı arıyor

Profesör Brown Impossible Foods şirketini 2011 yılında 200 milyon dolarla kurdu ve 6 yıldır sebzeden üretilen sentetik köfte çeşitleri satıyor. Memphis Meats ise daha 2015’te kuruldu ve şimdilik sadece 3 milyon dolar yatırım aldı.

Hayvancılığı bırakmak neden zor?

Dünyadaki insanların büyük kısmı tarımla hayvancılık sektöründe çalışıyor ve kimse bu dev oy potansiyelinin işsiz kalmasını istemez. İş insanları da sentetik ete geçilince işsiz kalacak olan insanlara sıfırdan yatırımla yepyeni iş imkanları yaratmak istemez (kâr görmeden elini cebine atmaz).

İkincisi kök hücre tedavisi ile sentetik et basma teknolojisi insanların çok daha sağlıklı ve uzun ömürlü olmasını sağlayacak. Bunun geç emekliliğe bağlı istihdam sorunlarıyla toplumsal düzeni bozması söz konusu. Tabii ilaç ve sigortacılık sektörü de hastalıkların kesin tedavi edilmesine pek sıcak bakmayabilir.

Dolayısıyla sentetik et basmak hem politikacıları, hem iş insanlarını hem de sokaktaki adamı ürkütecek gibi görünüyor. Bununla birlikte çevre kirliliği, doğal kaynakların tükenmesi ve küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliği de insan türünü yok etme tehlikesi taşıyor.

Kısacası nüfus artışına bağlı açlık tehlikesini önlemek için artık biyoprinterda sentetik gıda basmak şa. Özellikle de marketlerde satılan hazır ve işlenmiş gıdaların ne kadar sağlıksız olduğunu düşündüğümüz zaman bunu görüyoruz: Obezite, diyabet, damar tıkanıklığı ve kanser vakalarını azaltmak için sağlıklı beslenmemiz gerekiyor.

İlgili yazı: Sentetik DNA İle Çelikten Güçlü İpek Üretiyoruz

 

Sentetik deri

Demek ki kök hücre teknolojisi sağlık sektöründe, tarım ve havyacılıkta ve hazır gıda sektöründe yıkıcı bir dönüşüm başlatacak. Ancak bu daha başlangıç ve sırada moda endüstrisiyle kozmetik sektörü var.

Nitekim hayvan deri hücrelerini klonlayarak laboratuarda timsah, gergedan, kaplan, tilki, fok ve dana derisi basmayı planlayan Modern Meadow şirketi bir süre önce 53 milyon dolar gibi ciddi bir yatırım aldı. Bu şirket başarıya ulaşırsa kadınlar gönül rahatlığıyla kürk ceket giyebilecekler; çünkü bunun için hayvan beslemeye veya ava çıkmaya gerek kalmayacak.

Ayrıca biyoprinterda basılan sentetik deri av hayvanı derisinden ucuza gelecek ve müşterinin ekonomik ya da idealist sebeplerle plastik türevi sentetik deri kullanma ihtiyacı ortadan kalkacak. Plastik türevlerinin çevre kirliliği ve küresel ısınmaya yol açan petrolden üretildiğine dikkat edersek sentetik etin enerji sektörünün çıkarlarını da baltalayabileceğini görebiliriz.

İlgili yazı: Vücutta kemik büyütme devri başlıyor ve kırık ameliyatları tarih oluyor

 

Peki sentetik etçiler buna ne diyor?

Şimdiye kadar hep sentetik eti eleştirenlerin sözlerini dile getirdik. Peki sentetik et işine girmek isteyen şirketler ne diyor? Dünyaya bir faydaları olacak mı? Biraz da bunu görelim:

Memphis Meats’e para yatıran sosyal etki yatırımcısı Seth Bannon, kendi blog yazısında Pat Brown’a katılmadığını söyledi ve yakın gelecekte tam boy dana eti basmak için (30 kg) sadece birkaç haftanın yeterli olacağını belirtti. Öte yandan sıfırdan sığır yetiştirmek tüm yem ve sağlık masraflarıyla birlikte 2,5 yıl alıyor.

Buna ek olarak 2011 yılında Oxford Üniversitesi’nde yapılan bir analiz¹, kök hücre klonlamasıyla sentetik et basmanın hem fabrikada daha az yer kapladığını, hem de çok daha az enerji tüketerek hayvancılık bazında küresel ısınmayı yüzde 96 oranında azalttığını gösteriyor!

İlgili yazı: Kök Hücrelerle Körlük Tedavisi Ne Zaman Geliyor

 

Maliyetler hızla düşüyor

Ticari ürün olarak yarım kilo et basmak 2013 yılında 1 milyon dolara mal oluyordu. 2017’de ise fiyatı 9000 dolara düştü. Bununla birlikte fiyatın marketlerde sentetik et satacak kadar ucuzlaması zaman alacak.

Nitekim bugüne kadar et basmak için sığır fetüsünden alınan özel bir kök hücre serumu gerekiyordu. Ancak, sentetik et için gerekli büyüme faktörlerini içeren bu serumu ana karnındaki canlı fetüsten almak talihsiz ceninin ölmesiyle sonuçlanıyordu.

Buna karşın Memphis Meats geçenlerde yaptığı açıklamada artık bu pahalı seruma gerek olmadığını ve biyoprinterda kas hücrelerini çoğaltmak için daha ucuz bir besleyici sıvı kullanmaya başladıklarını duyurdu.

Böylece sentetik et üretiminde hayvanların ölmesinin önüne geçildi. Buna karşın gerçekler acıdır: Dünya’da kök hücre maliyetleri düşmedikçe sentetik et üretimi ucuzlamayacak (tabii sadece 5 yılda bunu başaracak dahi profesörün çalışmalarını ayrıca yazacağım).

İlgili yazı: Kök Hücre ile Kalp Kası Tedavisi Başladı

 

Sonuç olarak

Sentetik etin marketlere bir şekilde ulaşması için 5-10 yıl beklemek gerekiyor ve bunun için ilk yapmamız gereken şey gerçek üretim maliyetlerini hesaplamak: Sentetik et gerçekten sığır yetiştirmekten ucuza gelecek mi? Bu o kadar yeni bir sektör ki kimsenin kesin bir fikri yok; ama şu kesin: Sentetik bonfile kasapta satılan bonfileden çok daha ucuz olacak.

Peki veganlar sentetik et tüketecekler mi? Bir kısım vegan düz mantık yürüterek sentetik et yiyebilir; ama geri kalanlar prensiplerine sadık kalarak sebze yemeye devam edecektir.

Ayrıca et yiyenleri de ikna etmek zor olabilir. Ne de olsa biyoprinterda sakatat, işkembe, kelle-paça basmak şimdilik söz konusu değil ve organ klonlama teknolojisinin yaygınlaşarak hayvancılığı hemen her alanda ortadan kaldırmasına uzun yıllar var (En basitinden; kök hücre almak için az da olsa hayvan beslemek gerekiyor 😉 ).

İlgili yazı: Kök Hücreyle Lösemi ve Diyabet Tedavisi

 

Oysa bu daha başlangıç

Sonuçta kök hücre klonlaması sadece sentetik etle sınırlı değil. Örneğin doktorlar laboratuarda insan kalbi basmaya hazırlanıyor. George Church gibi sentetik biyoloji dahileri, ekmek mayasının genetiğini değiştirip parfüm üreten maya geliştirerek kozmetik sektöründe devrim yapmak istiyor.

Bununla yetinmeyen araştırmacılar GDO’lu ipekböceklerinden yararlanarak çelikten güçlü sentetik ipek üretmeye hazırlanıyor. Gen makası CRISPR kullanan bilim insanları ise kök hücre tedavisiyle görme kaybını gidermeyi, kanseri önlemeyi, AIDS’i tedavi etmeyi ve Tip-1 diyabet gibi riskli kökünü kazımayı amaçlıyor.

Peki bütün bu mucize tedaviler hastanelere ne zaman gelecek? Onu da sentetik tasarım bebekler yazımda okuyabilirsiniz.

Sentetik et nasıl basılıyor?

¹Lab-grown meat would ‘cut emissions and save energy