Otonom Araç Sektörü 4 Trilyon Dolar Olacak
Otonom araç sektör büyüklüğü 2050’de 4 trilyon dolar olacak. Peki sürücüsüz araçlar trafik kazalarını ne kadar azaltacak ve taksi, kamyon, otobüs sürücüleri ile özel şoförler ne zaman işsiz kalacak?
Ağır trafik bilançosu
Emniyet Genel Müdürlüğü’nün açıklamasına göre 2017 yılında Türkiye’deki trafik kazalarında 3530 kişi hayatını kaybetti ve 303 bin 663 kişi yaralandı. Üstelik buna hastanede yaşanan can kayıpları dahil değil.
2017’de Türkiye genelinde günde ortalama 1024 kaza oldu ve günde 9 kişi hayatını kaybetti. Öte yandan Tesla, Waymo ve Uber gibi otopilot özellikli araç üreticileri ile geliştiricileri, yapay zekayla donatılan otonom araçların trafik kazalarını yüzde 99 azaltacağını söylüyor.
Öyle ki Türkiye’de tümüyle kendi başına giden sürücüsüz araçlar kullanılsaydı, geçen yıl sadece 36 kişi trafik kazalarında yaşamını yitirecek ve ülke çapında günde 1 kaza yaşanacaktı. Peki yapay zeka kullanan otonom araçlar o kadar güvenli mi? Sürücüsüz araçlar hiç mi kaza yapmıyor?
Bu yazıda 1) otonom araçların, özellikle de sürücüsüz hususi araçların ne zaman trafiğe çıkacağını, 2) trafik kazası riskini gerçekte ne kadar azalttığını ve 3) otonom araçların taksi sürücüleri, kamyon sürücüleri ve özel şoförleri ne zaman işsiz bırakacağını göreceğiz.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
Yüzde 99 efsanesi
Öncelikle bugün otonom araçlar trafik kazalarını yüzde 99 azaltacak diye bir şey yok. Bir kere bunlar o kadar zeki değiller, ikincisi sürücüsüz araçların kullandığı lidar (lazer radar) ve sensör teknolojileri kendi kaza riskini yaratıyor.
Nitekim Tesla araçlar bile ölümle sonuçlanan kazalara karışabiliyor. Kazanın asıl sorumlusunun Tesla veya kanunen koltuk başında oturması gereken sürücü olup olmadığı ise hararetle tartışılıyor.
Gerçekte robotlar, sürücülerin araç kullanırken yaptığı rutin hareketlerin yüzde 99’unu insanlardan daha iyi yapıyor. Üstelik yorulmadan ve hemen hiç hata yapmadan ki buna dönüş yaparken sinyal vermek de dahil.
Ancak, ne zaman sinyal vereceklerini hesap etmek ve özellikle de ters yönden gelen bir Türk sürücüye karşı direksiyonu kırmak gibi beklenmedik hareketleri yapmayı, yaratıcı olmayı beceremiyorlar.
Yüzde 1’in gücü
Hani dijital dönüşümde yüzde 1’in gücü diyoruz ya, trafik canavarına da yüzde 1’ün gücü diyebiliriz. Örneğin, İstanbul’da trafik kurallarına uyarak araç kullanırsanız kaza yaparsanız; çünkü karşı tarafın trafik kurallarını her an çiğneyebileceğini de hesaba katmanız gerekir. İşte otonom araçlar can güvenliği ve tüketici güveni oluşturacak o kritik yüzde 1’lik dilimdeki sürüş hareketlerini yapamıyor.
İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?
Peki ne zaman yapacak?
Blade Runner 2049 filmindeki sürücüsüz araçlar ne zaman trafiğe çıkacak? Otomobiller, kamyonlar ve otobüsler ne zaman sürücülere gerek olmadan yüzde 100 tek başına kendini idare edebilecek? Yakın zamana kadar bu sorunun yanıtı belirsizdi. Fütüristlerin, hatta sektörün pek bilgisi yoktu ve tahminler 10, 20, 50 yıl arasında değişiyordu.
Sonra gerçekler ortaya çıktı
23 Mart 2018 yılında, Tesla şirketi otopilot özelliği devrede olan bir Model X otomobilin yol kenarındaki bariyerlere çarptığını ve alev aldığını duyurdu. 38 yaşındaki sürücü hastanede hayatını kaybetti.
Tesla’ya göre sürücü aracın sesli ve görsel tehlike uyarılarını görmezden gelmişti. Çarpışmadan önce sürücünün elleri direksiyonda değildi. Üstelik beton refüjü 150 metre uzaktan görebiliyordu ve elleri direksiyonda olsaydı direksiyonu kırmak için 5 saniyesi vardı.
Kısacası bu olayda otopilot değil, sürücü hatası vardı ve Tesla otopilotlar da yüzde 100 otonom olarak çalışacak şekilde değil, aracı sürücüyle birlikte kullanacak şekilde tasarlanmıştı. Bunun da iki sebebi var: 1) Yapay zeka her türlü yol koşulunda otonom olacak kadar zeki değil. 2) Bu yüzden trafik kanunları da yüzde 100 otonom araçlara izin vermiyor. Direksiyon başında sürücüyü şart koşuyor.
İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili
Öyleyse sorun ne?
Sorun Tesla’nın 2016 yılında ölümcül bir kazaya karışmış olması. Üstelik bu durumda aracın sensörlerinin kafasının karıştığı belirtiliyor. Araç, yarı otonom modda iken yola çıkan bir kamyonu görmüyor. Sensörlerin kafası karışıyor.
Öncelikle Tesla araçlar trafik tıkanınca otomatik olarak şerit değiştirebiliyor. Ancak, 2016’daki kazada Model S araç, kamyonun römork kasasının gün ışığında parlayan tamponu ile güneş ışığını birbirine karıştırıyor. Bu yüzden de direksiyonu kırmayı başaramıyor. Kazada 40 yaşındaki sürücü hayatını kaybediyor.
Kanun ne diyor?
2017 yılında yaşanan ve daha çok sürücü hatasına mal edilen kazayı inceleyen ABD Ulusal Taşımacılık Güvenlik Kurulu (NTSB) uzmanları, Tesla’nın kazada kısmen hatalı olduğunu belirttiler. Buna göre Tesla, yarı otonom otopilotun sürücülerle birlikte nasıl çalışacağını, kısacası insanların hataya meyilli olduğunu anlamamıştı.
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem
Otonom araçlara en az 20 yıl var
Tesla bütün bu kazalardan sonra otopilota yeni bir güvenlik özelliği ekledi. Artık sürücü elini direksiyondan 6 saniye boyunca çekerse otopilot devreden çıkıyor. O andan itibaren Tesla sıradan bir sürücülü araca dönüşüyor ve tüm sorumluluk insanlara ait oluyor.
Bu aslında yapay zekanın henüz bir aracı tek başına kullanacak kadar zeki olmadığının itirafı. Nitekim Tesla, 2017 yılındaki kazadan sonra, mevcut araçların değil ama ön siparişe açılan yeni araçların, yüzde 100 otopilot özelliğini devreden çıkardı.
Tesla CEO’su Elon Musk otopilotun henüz tam gelişmediğini ve sürücülerde can güvenliğini riske atacak yanlış bir beklenti oluşturmak istemediklerini söyledi. Bu olaydan kısa süre sonra eski Google, Tesla ve Uber kadrolarının kurduğu Aurora Innovation şirketi bir açıklama yaparak sektörün daha gerçekçi hedefler koymasını ve yanıltıcı reklamlar yapmamasını talep etti.
İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehber
Waymo bile çekingen
Düşünün ki Phoenix şehrinin bazı ilçelerinde bu yıl sonunda ABD’nin ilk ticari robot taksi hizmetini başlatmaya hazırlanan Waymo şirketinin CEO’su John Krafcik bile, özellikle yüzde 100 otonom olan hususi araçların satışına daha çok var dedi. Özetle robot taksiler Amerika’da 10 yılda yaygınlaşacak, ama kendi Kara Şimşek otomobiliniz için 20 yıl bekleyeceksiniz.
Açıkçası yapay zekanın araba kullanmayı öğrenmesi lazım. Nasıl ki Türkiye’de otomobil ehliyeti almak için 18 yaşında olmanız gerekiyor, yapay zekanın da yüzde 100 otonom araçlar kullanmak için Dünya çapında en az 10 yıl sürüş deneyimi olması gerekiyor.
Daha net bir ifadeyle otonom araçların istatistiksel olarak insanlardan daha güvenli olduğunu söyleyebilmek için 17,7 milyar km yol yapması lazım. Şehir içinde robot taksi gibi ticari araçların bile en az 10 yıl boyunca, günde 24 saat çalışıp toplam 3,2 milyon km yol yapması gerekiyor.
İlgili yazı: Evren Bir Simülasyon mu?
Kim o kadar bekler?
Doğrusu mecbur kalmadıkça kimse: Tesla ve Waymo bir an önce otonom araç işine girerek para kazanmak isteyeceklerdir. İnsanlar da otonom araç kullanmak için sabırsızlanacaktır. Bakmayın acar sürücülere, merak insanın doğasında var. En meraklı sürücü bile tıkanık İstanbul trafiğinde araç kullanmak istemez.
Nitekim Mayıs 2017’de Mcity tarafından yayınlanan bir makalede, otonom araç testlerinin zor yol koşulları ve trafik şartları için modüler olarak tasarlanabileceği belirtildi. Bu durumda 480 bin ila 160 milyon km’lik gerçek hayat sürüşünü 1600 test kilometresine indirgeyebiliriz.
Aslında Waymo ve Tesla otonom araç sürüş verilerini birbiriyle paylaşırsa markalar arası toplam yol deneyimini kullanarak bu süreyi daha da azaltabiliriz. Ancak, sürüş deneyimi de otomotiv üreticilerinin en değerli ticari sırrı.
Sorunun cevabı
10 yıl içinde şehirlerarası yollarda otonom TIR ve kamyonlar, şehir içinde de robot taksi, belediye otobüsü vb. kullanıma girecek. İstanbul’da uzaktan kumandalı (yarı otonom) metro trenleri kullanıma girdi bile. Ancak, hususi otonom araçlar 2035’ten sonra gelecek. Taksi, otobüs, kamyon şoförleri 2027’de, özel sürücüler 2040’ta işsiz kalacak (başka işlere geçmeleri gerekecek).
İlgili yazı: Evrenin En Büyük Yıldızı UY Scuti mi?
Sektör büyüklüğü 54 milyar dolar
Otonom araç sektör büyüklüğü üzerine yapılan bir araştırmada5 sektörü büyüklüğünün 2019 yılında 54,23 milyar dolara ulaşacağı ve 2026 yılında 556,67 milyar dolar olacağı söylendi.
Bu da sürücüsüz kamyon, TIR, otomobil, taksi, tren, metro, otobüs, gemi, uçak ve yolcu dronları dahil; sektörün 2040 yılında 4 trilyon dolar büyüklüğe erişeceğini gösteriyor. Öyle ki sektör 2026’ya dek yılda yüzde 39,47 büyüyecek.
Tesla hariç 310 milyar dolar
Tesla’yı saymazsak, sektör şirketlerinin şimdiden 310 milyar dolar değerinde olduğunu görüyoruz. Waymo 175, Uber 120 ve GM Cruise 14,6 milyar dolar olarak değerlendiriliyor. Eski GM mühendisi, yeni Waymo danışmanı Burns, 2050’de sektörün 4 trilyon dolar değerinde olacağını söylüyor.
İlgili yazı: 18 Ayda Nasıl 24 Kilo Verdim?
Sürücüler ne kadar tasarruf edecek?
Amerikalılar yılda 4,83 trilyon km yol yapıyor ve hususi araçlar her kilometrede 0,9 dolara mal oluyor. Öte yandan otonom araçlar km başına sadece 12,5 sente mal oluyor; çünkü yakıt tasarrufu ve verimli sürüşte üstünler.
Kısacası Amerikalı sürücüler kendi otonom araçlarıyla yılda 5625 dolar tasarruf yapabilirler. Bu da sadece ABD ekonomisinin otonom araçlarla 2050’ye kadar 800 milyar dolar büyüyeceği anlamına geliyor.
Otonom araçlar bugün ne kadar zeki?
Aslında kendi aracınızın park kamerası ve sesli-görsel uyarı sistemleri de otonom araç kapsamına giriyor. Otopilotlu araçlar ise yoldaki tehlikeleri uyarmanın yanı sıra, acil durumda direksiyon kırıyor ve fren yapabiliyor.
İlgili yazı: Kara Delik Bombası: En Büyük Enerji Kaynağı
Ne kadar güvenli?
Bugünkü araçlardaki şerit değiştirme, kör nokta ve park uyarıları, yandan sürtme ve çarpmalara bağlı yaralanmaları en az 10 kat azaltmış bulunuyor. ABS ise arkadan çarpmaları yüzde 39 azaltıyor. Ancak, çok önemli bir nokta var: Dikkatsiz sürücüler.
Yarı otonom araç sorunu
Yüzde 100 otonom araçların gelecekte trafik kazalarını büyük ölçüde azaltacağını biliyoruz. Öte yandan, yarı otonom araçlar sürücüyü ileri teknoloji ile destekliyor. Bu da göz tembeli dikkatsiz sürücülerin sayısını artırıyor.
Sürücüler işi otopilota bırakınca daha çok kaza yapıyor. Dolayısıyla otonom araçlar bir yandan kazaları azaltırken öte yandan kaza potansiyelini artırıyor. Bu nedenle net kazanç beklenenden sınırlı oluyor.
İlgili yazı: Robot Taksiler 6 Boyutlu Haritayla Yolunu Nasıl Buluyor?
Kazada suç kime ait?
Robot taksi kaza yaparsa işiniz nispeten kolay: Kazada tazminat haklarınızın otobüs firmaları ve taksilere uygulanan mevzuatla sınırlı olacağını bilirsiniz.
Yine de bir kişi hayatını kaybederse en azından onun için robotların ne kadar ceza alacağının pek bir önemi olmuyor. Peki robot taksiler, otonom araçlar bir trafik kazasında ne kadar sorumlu olacaklar? Volvo, Google ve Mercedes otonom moddaki tüm kazalardan biz sorumluyuz dediler.
Elbette her şirket böyle bir garanti vermez, ama bütün üreticilerin otonom araç kazalarından kısmen sorumlu tutulmasını bekliyoruz. Burada ürün standartlarının sıkılaştıracağını ve üreticilerin toplu davalara maruz kalacağını söyleyebiliriz (Takata’ya tehlikeli hava yastıkları yüzünden açılan toplu davada olduğu gibi).
İlgili yazı: Dron Taksi ve Otomotiv Sektörünün Geleceği
Hukuki kolaylık
Bu noktada insan sürücülerle otonom araçları (robot sürücüleri, robot arabaları) yasal olarak aynı kefeye koyarsak trafik kazalarına bağlı sigorta ve tazminat davaları ile adli davaları büyük ölçüde kolaylaştırabiliriz. Böylece mahkemeler de hızlı karar alabilir.
Öte yandan robot taksileri insanlar kadar kolay sorumlu tutmak da kolay değil: Bir kere kim suçlu?Otomobil üreticisi mi, yazılım firması mı, yan sanayi tedarikçisi mi, karayolları mı, arabadaki dikkatsiz sürücü veya yaramaz çocuk mu, kurumlardaki belirli kişiler mi?
Kasko ve trafik kaza sigortası
Sigortacılık devi Allianz da bu konuya el attı ve dedi ki gelecekte araçlarını otonom moda alan sürücülerin haklarını korumak için araç sahiplerinin ürün sorumluluk sigortası yaptırması gerekecektir.
İlgili yazı: Ehang Uçan Taksi Yolcu Taşımaya Başladı
Peki yapay zeka?
Bir kazada otopilot yapay zekasının kodunu yazan yazılımcıyı veya yazılımın sahibi olan şirketi sorumlu tutmak kolay; ama bu pratikte imkansız olabilir. Bugün otopilot yapay zekası, araç sürmeyi derin öğrenme ile öğreniyor. Bu makine öğrenimi yöntemi, YZ’nin bir işi yapmayı çok hızlı öğrenmesini sağlıyor.
Öte yandan hiçbir yasal ve mali sorumluluğa izin vermiyor. Derin öğrenme yazılımları milyonlarca ara karar aşamasından sonra doğru karara vararak işi en doğru şekilde yapıyor. Oysa o karara nasıl vardığını hatırlamıyor.
Bu detayları tıpkı insan vücudunun istemsiz hareketleri ve göz kırpma reflekslerinde olduğu gibi hiç aklında tutmuyor. Dolayısıyla robot taksi kaza yapsa ve hatalı olsa bile düşünürken neyi yanlış yaptığını asla bilemeyeceğiz.
Bu da hem insan gibi araç kullanan, hem insan gibi düşünen, hem de insan gibi hesap veren bir yapay zeka geliştirene kadar otonom araç üreticilerinin her kazada otomatik olarak sorumlu tutulabileceğini gösteriyor.
Hiç adil değil
Bu insanlar için avantajlı olabilir ama şirketler için adil değil. Yine de etik, vicdanlı ve sağduyulu yapay zeka geliştirene kadar otonom araçlar bu şekilde yargılanacak. Toparlayacak olursak otonom araçlar trafik kazalarını hemen azaltacak ve 10 ila 20 yıl içinde ölümlü kazaları en az yüzde 99 azatmış olacak.
İlgili yazı: Elon Musk Elektrikli TIR Üretecek: Tesla Semi
Geleceğe bakış
Robotlaşma yüzünden şoförler 2027 ve cerrahlar 2053’te işsiz kalacak. Çözüm insanların yaratıcı zeka gerektiren stratejik işlere kaymasında. Bunun için de kodlamayı öğrenmek yetmez. Kodlama için en gerekli 16 programlama dili yazısında anlattığım gibi algoritmalı düşünmeyi de öğrenmemiz gerekiyor.
Sonuçta geleceğin en parlak mesleklerinden sayılan veri bilimcilik bile yapay zekaya algoritma öğreten Datarobot ile risk altında. Çare iç dünyamızı, aklımızı geliştirmekte. Pastırma sıcaklarına gireceğimiz yeni haftada fırsatı olanların güneyde tatil yapmasını öneriyor ve sizlere muhteşem bir hafta diliyorum.
VR otonom araba
12017 Türkiye trafik kazaları bilançosu
2Dynamic risk assessment in autonomous vehicles motion plannin (pdf)
3Hazard Analysis and Risk Assessment for an Automated Unmanned Protective Vehicle (pdf)
4Tesla Autopilot ‘partly to blame’ for crash
5Autonomous Vehicle Market
