Kara Delik Resmi Çeken Dünya Boyunda Teleskop
Astronomlar Nisan başında Dünya boyunda teleskop ile galaksimizin merkezindeki süper kütleli kara deliğin resmini çektiler. Amaç kara deliklerin şekline bakmak ve Einstein’ın yerçekimini açıklayan görelilik teorisini test etmek. Peki uzayı büken kara deliklerin resmini çekince ne gördüler?
Kara delikleri görmenin en zor yanı karanlık olmaları. Kara deliklerin içinde ne olduğunu bilmiyoruz ve dışarıya ışık saçmıyorlar. Ayrıca süper kütleli kara delikler bile galaksilerle karşılaştırıldığında o kadar küçük kalıyor ki bunları görmek için Dünya boyunda teleskop gerekiyor.
Örneğin, galaksimizin merkezinde yer alan ve 4,4 milyon Güneş kütlesinde olan Sagittarius A* adlı süper kütleli kara deliği görmek için 12 bin km çapında bir teleskopa ihtiyacımız var.
Süper kütleli kara deliğe sarmallar çizerek düşen ve bu sırada çizgili plak gibi disk şeklini alan gazların aslında kara delikten daha büyük olan parlak bir disk oluşturduğunu hesaba katsak bile bu böyle.
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Router Modem
Keskin gözler
Elimizde Dünya büyüklüğünde bir teleskop olmadan kara deliğin kenarı ile kendisini saran parlak diski birbirinden ayırt etmemiz imkansız; çünkü pasif kara delikler zaten karanlık oluyor, aktif kara delikler ise parlak gaz diskinin ardında gizleniyor ve ışık gözümüzü alınca kara deliği de seçemiyoruz.
Bugüne dek kara delikleri sahip olduğu güçlü yerçekimiyle uzayı bükmesine bakarak; yani dolaylı yollardan tespit ettik. Örneğin, kara deliklerin arkadan gelen yıldız ışığını bükmesine (mercek etkisi) ve uzaya parlak gaz jetleri püskürtmesine baktık. Ayrıca çarpışan kara deliklerin neden olduğu kütleçekim dalgalarını saptadık.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
Kara delik resmi çekiyoruz
Ancak, astronomlar Nisan başında farklı bir şey yaptı ve Dünya boyunda bir teleskop sayesinde galaksimizin merkezindeki kara deliğin fotoğrafını çekmeye çalıştı; ama nasıl? İnsan uygarlığı nasıl olur da Dünya boyunda teleskop inşa edebilir? Böyle bir teleskop varsa nerede ve neden biz görmüyoruz?
Bunun sebebi Dünya boyundaki teleskopun aslında her yerde olması ve bunu Olay Ufku Teleskopu (EHT) olarak adlandırıyoruz:
Kara deliğin kenarına (yüzeyine) olay ufku diyoruz. Olay ufkuna giren cisimlerin kara delikten kaçması için ışıktan hızlı gitmesi gerekiyor. Bu da imkansız ve dolayısıyla olay ufku kara deliklerin siyah yuvarlak dairesine (aslında küresine) verdiğimiz isim.
İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi
Olay Ufku Teleskopu
Korkmayın, kapak resminde gördüğünüz gibi Dünya’nın yanında yer alan ve teleskop olarak kullandığımız yapay bir gezegen yok. 🙂 Olay Ufku Teleskopu hemen aşağıdaki resimde gördüğünüz gibi, Dünya çapında çalışan ve birbirine internetten bağlanarak dev bir sanal teleskop oluşturan tek tek gözlemevlerinden meydana geliyor.
Nisan ayının ilk haftasında 8 teleskop birlikte çalışarak büyük miktarda veri topladı ve galaksimizin merkezi ile M87 galaksisinin ortasında yer alan süper kütleli kara deliklere baktı. Aslında bunlar ışıkla değil radyo dalgalarıyla çalışan çanak antenli radyo teleskoplar; ama kara deliğin yapay olarak renklendirilen resimlerini çekebiliyorlar.
Başak takımyıldızı yönünde yaklaşık 52 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan dev bir eliptik galaksi olan M87, yaşlı galaksilere bakarak Evren’in nasıl oluştuğunu anlamamızı sağlıyor. Samanyolu galaksisi ise bize en yakın süper kütleli kara deliğe sahip olduğu için dikkatimizi çekiyor.
İlgili yazı: Renk Körlüğünü Düzelten Gözlük
Birleşik teleskop nasıl çalışıyor?
Resimdeki teleskopların bir kısmında gece iken diğerlerinde gündüz oluyor. Bu da Dünya’nın arkasında kalan teleskoplarla önünde bulunan teleskopların bir arada çalışması anlamına geliyor. Özünde çanak anteni Dünya kadar geniş olan dev bir sanal teleskop kullanıyoruz.
Kara delik ve birikim diski
Süper kütleli kara delikler genellikle kendi çevresinde hızla dönen gaz ve toz disklerinden oluşan birikim disklerinin ortasında bulunuyor.
Bu nokta önemli; çünkü birikim diskini salondaki lambanın altında parlayan eski bir plak diskine benzetecek olursak ilginç bir şey görüyoruz. Diskin lambaya bakan tarafı cilalı gibi parlıyor. Aynı şey birikim diski için de geçerli; ama küçük bir farkla:
Birikim diskleri kara delik çevresinde saat veya saatin ters yönünde dönüyor ve bunların sadece Dünya’ya bakan tarafı parlıyor. Aslında disk hep parlak; ama biz, gezegenimize bakan tarafını daha parlak görüyoruz.
Bu yüzden birikim diski gecenin içinde dönen deniz feneri ışığı veya kendi çevresinde dönen polis ışıldağı gibi davranıyor ve sadece baktığı yeri aydınlatıyor.
Ancak bunu bilmek yetmez
Kara deliğin güçlü yerçekiminin hem arkadan gelen yıldız ışığını hem de birikim diskinin yaydığı ışığı olay ufkunun kenarında büktüğüne dikkat etmemiz gerekiyor (sayfanın en altına bakın). Biz de Dünya boyunda teleskop ile kara deliğin kenarının fotoğrafını çekmeye çalışıyoruz.
İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi
Kara delik göze nasıl görünür?
Çevreden sürekli gaz ve toz yutan aktif bir kara deliğe uzaktan bakınca ne göreceğinizi merak ediyorsanız kırmızı halkalı resme göz atabalirsiniz (Christopher Nolan’ın 2014 tarihli ünlü Yıldızlararası bilimkurgu filmindeki süper kütleli kara delik Gargantua buna benzer şekilde resmedilmişti).
Işık halkalarını vurgulamamızın bir nedeni daha var: Kara delik uzayı bükünce birikim diskinin arkada kalan soluk halkasını önden kısmen gösteriyor. Bütün bu etkiler birleştiği zaman da süper kütleli kara deliğin disko topu gibi döndüğünü veya kendi çevresinde dönmeden uzayda yol aldığını görüyoruz.
İşte bu yüzden kara deliğin kenarını kara deliğin büktüğü ışık halkalarından ve onu saran parlak gaz diskinden ayırt etmemiz önemli. Ancak bunu yaparak fotoğrafını çekebilir ve nasıl döndüğünü anlamış oluruz. Bunu da sadece Dünya boyunda bir teleskop kullanarak yapabiliriz.
İlgili yazı: 18 Ayda Nasıl 24 Kilo Verdim?
Resmini çekmeye ne gerek var?
İçine düşenin bir daha geri çıkamadığı kara delikleri merak ediyor musunuz? Bilim insanları çok merak ediyor ve bu sebeple resmini çekmek istiyor. Ayrıca M87 galaksisi yaşlı ve eliptik bir galaksi olduğu halde; merkezindeki aktif kara delik uzaya neredeyse ışık hızında giden gaz jetleri püskürtüyor!
Bizim çok daha genç ve aktif olan Samanyolu galaksisinin merkezindeki süper kütleli kara delik ise oldukça uslu ve hiç böyle gaz jetleri püskürtmüyor.
Gerçi Sagittarius A* kara deliği gaz jetleri püskürtmediği için uzaydaki radyasyon düşük düzeyde kalıyor ve bu da 4 milyar yıl önce Dünya’da hayatın ortaya çıkmasını kolaylaştırmış bulunuyor. Ancak, bu iki galaksinin neden birbirinden bu kadar farklı olduğunu da bilmek istiyoruz (biri yaşlı diğeri genç ve biri eliptik, diğeri çubuklu sarmal olan iki değişik galaksi; ama neden?).
İlgili yazı: AIDS’e Kesin Çare >> Amerikalı doktorlar HIV virüsünü insan DNA’sından sildi
Görelilik teorisini test edeceğiz
Kendi etrafında dönmeyen kara deliklerin kuantum fiziğindeki belirsizlik ilkesinin izin verdiği ölçüde kusursuza yakın bir küre olması gerekiyor.
Kendi çevresinde dönen kara delikler ise dönme hızına bağlı olarak yumurta şeklinde olmak zorunda ve Einstein’ın görelilik teorisini kullanarak bunların ne kadar basık olacağını hesaplamak mümkün (kara deliğin uzayı bükmesine bağlı olarak).
İlgili yazı: James Webb Uzay Teleskopu Evrende Neler Keşfedecek?
Teleskopla bakacağız
Nisan başında çekilen Saggittarius A* süper kütleli kara delik fotoğraflarının analiz edilmesi zaman alacak. Belki de fotoğraflar net çıkmadığı için 2018’de yeni fotoğraflar çekeceğiz. Ancak, bu resimlere bakarak galaksimizin merkezindeki kara deliğin şeklini görmüş olacağız.
Eğer kara delik Einstein’ın öngördüğü gibi yuvarlak çıkmazsa görelilik teorisinin yanlış olduğu anlaşılacak. O zaman da yeni bir yerçekimi kuramı geliştirmemiz gerekecek. Gerçi bu Düz Dünya teorisini savunanların pek işine yaramayacak:
İlgili yazı: Lockheed Martin Mars İstasyonu Kuracak
Dünya yuvarlaktır
Düz Dünya teorisini çürüten 12 kanıt yazımızda Dünya’nın neden yuvarlak olduğunu göstermiş ve gezegenlerin düz olduğunu kanıtlamak için de önce göreliliğe alternatif olan yepyeni bir yerçekimi teorisi geliştirmek gerekir demiştik.
Dünya boyunda teleskop yeni bir yerçekimi teorisi geliştirmemizi sağlayabilir; ama tüm gezegenler zaten yuvarlak olduğu için bu komplo teorisi savunucularının işine yaramayacak.
Yine de bundan çıkan önemli bir ders var. Görelilik gibi binlerce kez test edilip onaylanan bir teoriyi ısrarla sınamaya devam eden astronomlar, bilimsel düşüncenin nasıl işlediği konusunda bize önemli bir ders veriyorlar: Kendinize güvenmeyin, teorilerinizi her zaman deney ve gözlemlerle test edin.
Kanıtlanmış teorileri bile test ederek yanlış olduklarını göstermeye çalışın. Gerçek dediğimiz şey aklımızdan geçen şey değil, karşımızda duran şeydir ve fiziksel olarak kimse kesin gerçeği bilemeyeceği için, söylenenlere körü körüne inanmak yerine her şeyi test etmemiz gerekir. Bilimle kalın. 🙂
