Jüpiter Çevresinde 12 Yeni Uydu Bulundu

Astronomlar Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni olan gaz devi Jüpiter çevresinde 12 yeni uydu buldu. Yeni keşiflerle birlikte uydu sayısı 79’a yükselen Jüpiter, Güneş Sistemi’nde en çok uyduya sahip olan gezegen unvanını koruyor. Peki bu uydulardan biri neden ters dönüyor ve Jüpiter’in oluşumuyla ilgili bize neler söylüyor?

4,55 milyar yıllık hikaye

Jüpiter, Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni ve bunda şaşacak bir şey yok. Jüpiter bizim yıldız sistemimizde ilk oluşan gezegen olduğu için diğer bütün gezegenlerden önce üstüne dev gaz ve toz bulutları çekti. Böylece en kısa sürede cüssesini artırarak en büyük gaz devine dönüştü.

Bu bağlamda Carnegie Bilim Enstitüsü ekibinin Jüpiter çevresinde 12 yeni uydu bularak toplam ay sayısını 79’a yükseltmiş olması da normal: En büyük gezegenin, en güçlü yerçekimiyle en çok sayıda uyduya sahip olması beklenen bir durum.

Şaşırtıcı olan ise uydulardan birinin ters yönde dönüyor olması. Daha doğrusu 9 uydunun Jüpiter’in tersine döndüğü bir yörüngede, Valetudo uydusunun Jüpiter ile aynı yönde dönüyor olması. İşte bu, Jüpiter’in nasıl oluştuğu ve bugünkü haline geldiği hakkında bize fikir verebilir.

Neden şaşırtıcı?

Şimdi diyeceksiniz ki “Ama hocam, bu uyduların en küçük olanları aslında Jüpiter’in yerçekimine sonradan kapılmış olan asteroitler. İçlerinden birinin ters dönmesi neden garip olsun?” Eh, 9 dış uydu ters yönde dönerken Valetudo uydusu iç aylar gibi düz yönde dönüyorsa bunu açıklamamız gerekiyor.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Yeni uydu keşifleri

Carnegie Bilim Enstitüsü ekibi 10 yeni uyduyu Mart 2017’de buldu. Haziranda ise Jüpiter’in yeni uydular repertuarına 2 uydu daha ekledi. Aslında Şili’deki 4 metrelik Blanco teleskopunu kullanırken amaçları yeni uydu bulmak değildi.

Bunun yerine, Güneş’ten ortalama 5,9 milyar km uzakta olan cüce gezegen Plüton’un ötesinde küçük ve yeni cisimler arıyorlardı. Tıpkı Plüton’un yanından duramayıp geçen Yeni Ufuklar uzay sondasının 2019 yılında ulaşacağı MU69 uzay kayası gibi.

İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?

 

Neden uydu arıyorlar?

Dış Güneş Sistemi’ndeki buzlu cisimler sıcak Güneş’ten uzakta dönüyor. Bu nedenle başta su buzu olmak üzere, Güneş Sistemi’nin doğumundan kalan birçok orijinal uçucu madde içeriyor. Astrofizikçiler bu asteroitlerle kuyrukluyıldızları inceleyerek gezegenlerin nasıl oluştuğunu ve Dünya okyanuslarını oluşturan suyun nereden geldiğini anlamaya çalışıyor.

Ancak, dış güneş sisteminde yer alan Kuiper Kuşağı’ndaki asteroitlerin çarpık yörüngeleri, aynı zamanda Plüton’dan çok uzakta dönen, karanlık ve soğuk bir dokuzuncu gezegenin; yani gerçek dokuzuncu gezegenin varlığına işaret ediyor olabilir.

Carnegie Bilim Enstitüsü astronomları asıl bu gezegeni bulmak için uzayı tarıyorlar. Jüpiter uydularını da bu sırada yan ürün olarak buldular.

Peki nasıl buldular?

Doğrusu meraktan: Araştırmacılar teleskoplarını Kuiper Kuşağı ve ötesine çevirirken boş zamanlarını Jüpiter’i inceleyerek değerlendirmeye karar verdiler. Gerçi uzunlukları 1-2 km arasında değişen bu 12 yeni uydunun yörüngesini kesin olarak belirleyip Uluslararası Astronomi Birliği’nden onay olmaları bir yıl aldı. Ancak asıl sürprizi Valetudo uydusu yaptı.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Herkes gider Mersin’e

Valetudo döner tersine: Yeni uyduların ikisi Jüpiter’in iç yörüngesinde yer alıyor ve onunla aynı yönde dönüyor. Jüpiter’den 25 milyon km uzaktaki en dış yörüngelerde bulunan diğer 9 uydu ters yönde deviniyor. Daha uzakta yer alan en garip uydu Valetudo ise Jüpiter’le aynı yönde; ama dokuz uydunun tersine dönüyor ve biz de bu yüzden feci kaza kokusu alıyoruz:

Yeni uyduları keşfeden ekibin lideri olan Scott Sheppard, bunun çok kararsız bir durum olduğunu söylüyor: “Otoyolda ters şeritten basıp gelen bir araç varmış gibi. Her an bir kaza, Jüpiter uyduları arasında yeni bir çarpışma yaşanabilir.”

Ancak Valetudo yalnız değil

Valetudo, Jüpiter yörüngesinde trafik kurallarını ihlal eden tek uydu değil. Bir de Carpo var. O da Valetudo gibi komşu uyduların tersine dönüyor. Buna karşın, Valetudo bugüne dek Jüpiter yörüngesinde keşfedilen en küçük ve en dış uydu. Bu sebeple Jüpiter’e en uzak uydu olabilir.

İlgili yazı: Sentetik et mutfaklara ne zaman gelecek?

 

Çarpışan uydular

Sanılanın aksine, Jüpiter gibi bir gezegenin uzay kayalarını çekip uydu olarak yakalaması kolay değil; çünkü yerçekimi çok güçlü. Ya kayaları kendine doğru çekiyor ve bunlar tıpkı 94 yılında Shoemaker-Levy 9 kuyrukluyıldızının yaptığı gibi parçalanarak Jüpiter’e çarpıyor veya hızını alamayıp gezegen yerçekiminin sapan taşı etkisiyle uzayın derinliklerine savruluyor.

Bu durumda 1 km’lik boyuyla mini Valetudo da Jüpiter yörüngesinde milyonlarca yıl önce çarpışmış olan iki uydudan birinin kalıntısı olabilir. Ancak, bunu söylemekle yetinmeyelim ve Jüpiter yörüngesinde uydu bulmanın da zor olduğunu belirtelim.

Ne de olsa en büyük uyduları yaklaşık 400 ila 30 yıl önce kolayca bulduk ve bu nedenle Jüpiter halkalarının içinde ya da dışında gizlenen diğer küçük, belirsiz uyduları bulma şansımız çok azaldı. Bu işin samanlıkta iğne aramaya benzemesinin bir sebebi de Jüpiter’in çok parlak olması ve yansıttığı ışığın teleskopların gözünü alması.

Şili marifeti

Neyse ki Şili’de bulunan 4 metrelik Blanco teleskopu, kendi sınıfında en büyük aynalı teleskop olarak bu küçük uyduları bulabildi. Özellikle de teleskopun gölgelikli geniş açılı kamerası, astronomların Jüpiter yörüngesinde geniş bir alanı kısa sürede taramasına izin verdi.

İlgili yazı: Yazılımcılara Kuantum Bilgisayar Rehberi

 

Jüpiter felaketi

Astronomlar Valetudo dahil, dış yörüngelerdeki 9 uydunun milyonlarca yıl önce parçalanan büyük bir uydunun kalıntısı olduğunu düşünüyor. Nitekim yörünge açıları benzer olan uyduların tek bir cismin parçası olma ihtimali artıyor ve gelecekte kimyasal bileşimlerini öğrenerek birbirlerine ne kadar benzediklerini anlamak da mümkün olacak. Ancak mühim olan büyük uydunun nasıl parçalandığı:

Suç kısmen Valetudo’ya ait olabilir

Ne de olsa Azrail gibi ters yönde dönen bu uzay kayası, diğer 9 uyduyla birçok kez kafa kafaya çarpışmış ve bütün uyduların aşınarak ya da parçalanarak ufalmasına yol açmış olabilir. Her durumda, bu uyduların temel kimyasal bileşimi Dünya gezegenini oluşturan eski kaya parçalarına benziyor. Bu da Güneş Sistemi’nin nasıl oluştuğu hakkında bize fikir veriyor.

Öte yandan, Jüpiter’in 400 yıl önce Galileo tarafından keşfedilen en büyük 4 buzlu uydusu kendine özgü özelliklere sahip bulunuyor. İç güneş sistemindeki gezegenlerin tersine, bunlar büyük ölçüde su ve su buzundan oluşan uydular.

Örneğin, Europa’nın buz altı okyanusunda hayat olabilir. Dahası Güneş Sistemi’nin en büyük uydusu olan Ganymede’nin tam 4 adet buz altı okyanusu bulunuyor. Dünya’dan en az 2 kat daha fazla su içeren bu uydular, uzayda hayat aramak açısından heyecan verici; ama bize Dünya’nın kendi yeraltı okyanusunun oluşumuyla ilgili pek fikir vermiyor.

İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

 

Peki Valetudo nereden geldi?

Jüpiter çevresinde keşfedilen 12 yeni uydunun, en azından kısmen, gezegenin yerçekimine sonradan kapılan uzay kayaları olduğunu düşünebilirsiniz. Bu sebeple dış güneş sisteminden, yani Plüton’un ötesinden gelip Jüpiter yörüngesine girdiklerini düşünmek de mümkün.

Oysa buzdan çok metalik ve kayalık olan bu uydular, 4,5 milyar yıl önce büyük olasılıkla Dünya ve Mars yörüngesinde yer alıyordu. Ancak, bilmediğimiz sebeplerle yörüngeden çıkıp Güneş’ten uzaklaşarak Jüpiter’e ulaştılar.

İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili

 

Göçmen Jüpiter

Buna karşın Jüpiter’in oluştuktan kısa bir süre sonra geçici olarak Güneş’e göç ettiğini ve bu sırada yoluna çıkan ilk süper dünyaları yok ederek bunların kalıntılarından Merkür, Venüs, Dünya ve Mars’ın oluşmasını sağladığını biliyoruz.

Jüpiter bunu yaptı; çünkü çevresindeki uzay kayalarının büyük kısmını kendi üzerine çekti veya yerçekimiyle uzaya savurdu. Bu süreçte momentum kaybetti ve dönmesi yavaşladığı için Güneş’e yaklaştı. Ancak, Jüpiter’den hemen sonra oluşan Satürn onu eski yörüngesine geri çekti.

Belki de Jüpiter gezegeni Güneş’ten tekrar uzaklaşırken, yeni keşfedilen 12 uydunun bir kısmını da Dünya ile Mars arasındaki yörüngelerden koparıp yanında götürdü. Gördünüz mü; 12 yeni uydu gibi ilk bakışta sıradan gelen bir haber bile, Güneş Sistemi hakkında bize ne kadar ilginç şeyler öğretti?

Peki Türklerin de başka bir yıldızın çevresinde dönen Jüpiter benzeri bir gezegen keşfettiğini biliyor musunuz? Ya Kırmızı Leke’nin hem Jüpiter’i ısıtan dev bir soba gibi davrandığını, hem de eskiden 2,5 Dünya’yı içine alacak kadar büyükken şimdi gittikçe küçülerek yok olmaya yüz tuttuğunu? Beyninizi dokuzuncu gezegen teorisiyle yakacak keyifli bir akşam olsun.

Jüpiter’in en yeni uyduları

¹A dozen new moons of Jupiter discovered, including one “oddball”