İki Yılda Plüton ve Uydusunda Neler Keşfettik?
Yeni Ufuklar sondası Temmuz 2015’te Plüton’a ulaştı; ama 2006’da yola çıktığı zaman orada ne bulacağımızı bilmiyorduk. Nitekim Plüton 2006’da cüce gezegen olarak yeniden sınıflandırıldığında teleskopla zor görülen bulanık bir yuvarlaktan ibaretti. Peki son iki yılda Plüton hakkında neler öğrendik?
2006’dan önce 2015’ten sonra
11 yıl önce Plüton hakkında sadece iki şey biliyorduk: Çapı ve kimyasal bileşimi; yani genel olarak hangi elementlerden oluştuğu: Sonuçta Plüton bizden ortalama 5,9 milyar km uzakta yer alıyor ve Yeni Ufuklar dışında bu gökcismini görmenin tek yolu teleskop kullanmak. Teleskoplar da fazla bir şey göstermiyor.
Ancak, NASA’nın Yeni Ufuklar uzay sondası 14 Temmuz 2015’te Plüton’a ulaştığında yepyeni bilgiler sağladı ve cüce gezegen Plüton boyundan beklenmeyecek kadar ilginç bir dünya çıktı. İşte Plüton’da son iki yılda yaptığımız en şaşırtıcı buluşların listesi.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
1. Plüton’un kalbi
İlk sırada Plüton’un tam kalbinde yer alan yürek şekilli Sputnik buzulu geliyor. Sputnik ovası Güneş Sistemi’nin en büyük tek parça buzul katmanlarından biri ve su buzundan değil de yavaş hareket eden donmuş azottan oluşuyor.
Ancak, işin en ilginç yanı, azot buzunun tıpkı Dünya’nın derinliklerindeki manto tabakası gibi taşınım süreçlerine tabi olması: Plüton çok büyük ölçüde buzdan oluşmasına karşın çekirdeği kayalık ve kayalık çekirdekte cüce gezegeni içten içe ısıtan radyoaktif elementler bulunuyor.
Uranyum 235 gibi radyoaktif izotoplar bozunarak daha dengeli olan kurşuna dönüşürken çevreye büyük miktarda ısı yayıyor. Bu da yüzey sıcaklığı -230 derece olan Plüton’daki donmuş azotu alttan ısıtarak macun kıvamında yüzeye taşıyor.
Yüzeye çıkan azot tekrar donuyor ve bu süreçte Sputnik ovasını oluşturuyor. Ardından, Plüton’un derinliklerine tekrar batarak ısınıyor ve buzlu su kıvamına dönüşüyor. Gezegenbilimciler bütün bu süreci taşınım (konveksiyon) olarak adlandırıyor.
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem
2. Metan kaplı buz dağları
Doğrusunu isterseniz kimse yüzey sıcaklığı -230 derece olan uzak ve donmuş bir dünyada aktif volkanlar bulmayı beklemiyordu; ama Sputnik ovası bize Plüton’un ateşli bir gezegen olmasa da son derece aktif bir buz dünyası olduğunu gösterdi.
Ancak, Plüton’da aktif volkanlar olduğundan pek emin değiliz. Buna rağmen Sputnik ovasının kenarlarında donmuş metan buzuyla kaplı dev dağlar keşfettik. Bunlar göklere dev bir ejderhanın kemikleri gibi fırlamış olan dikey buz dilimlerinden oluşuyor.
Nitekim Wright Mons gibi bazı oluşumların uzaya su veya azot buzu püskürten buz volkanları olabileceğini düşünüyoruz. Her ne kadar Yeni Ufuklar Plüton’da püsküren volkan görmese de olası volkanlar uzaya su buzu, amonyak, metan ve donmuş azottan oluşan bir karışım püskürtüyor olabilir.
İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi
3. Dünya’dan kalın atmosferi var
Gerçekten de yerçekimi zayıf olan buzlu Plüton’un kayalık Dünyamızdan daha kalın ve sisli bir atmosferi var.
Aslında Plüton atmosferi -163 derece ile yüzeyden 67 derece daha sıcak ve bu yüzden dıştaki sis katmanıyla birlikte kalınlığı 200 km’yi buluyor. Soğuk atmosfer yoğuşarak Plüton’un zayıf yerçekimiyle tutabileceği bir hale geliyor.
Plüton atmosferi metan, karbonmonoksit ile azottan oluşuyor ve tıpkı Titan’da olduğu gibi yüzeyini uzaydan gizleyen kalın bir tholin sis tabakası içeriyor. Tholin molekülleri Plüton’un rengini de belirliyor.
İlgili yazı: Kontrollü Güç >> Telefon pil ömrünü uzatmak için en çarpıcı 5 yöntem
4. Hem de Dünya gibi mavi atmosfer
Bilim insanları Plüton’un mavi renkli bir atmosfere sahip olduğunu buldular. Öyleyse Güneş’e uzak olduğu için çok karanlık olduğunu, dondurucu bir soğuk yaydığını ve ciğer yakan zehirli gazlar içerdiğini saymazsak Plüton yeşil Dünyamıza çok benziyor!
Şaka bir yana Dünya’nın atmosferi mavi renkli; çünkü havadaki azot güneş ışığını dağıtıyor ve gökleri maviye bürüyor. Plüton’da ise tholin molekülleri aynı işi görüyor. Tholin molekülleri Plüton atmosferindeki metan ve azotun Güneş’in yaydığı morötesi ışınlarla tepkimeye girmesiyle oluşuyor.
Plüton yüzeyinde görebileceğiniz gibi, tholinler aslında kırmızı ve gri renkli moleküller; ama uzayda ışığı dağıttıkları için atmosferi maviye boyuyorlar.
İlgili yazı: 18 Ayda Nasıl 24 Kilo Verdim?
5. Plüton ve çılgın ayları
Yeni Ufuklar sondası Plüton’un beş uydusunu da gözlemledi. Bunlar Styx, Nix, Kerberos, Hydra ve elbette Plüton’a göre uydumuz Ay kadar büyük olan Charon. Plüton’un çılgın aylarını blogda ayrıca anlattım; ama Charon’un bizim için yeni sürprizler gizlediğini ekleyebilirim:
Öncelikle uydunun geri kalanıyla karşılaştırdığımız zaman kuzey kutbundaki karanlıklar diyarı Mordor’un koyu kırmızı renkte olduğunu görüyoruz. Bunun nedeni, Charon’un çok yakın olduğu için Plüton atmosferini çalıyor olması.
Birçok şey bakış açısına bağlı olduğundan, çalmak yerine, Plüton atmosferinin Charon’u lekelediğini de söyleyebilirsiniz. Aslında, kalın atmosferdeki metan molekülleri Charon’un yerçekimine kapılıp uydunun kuzey kutbuna yağarak koyu kırmızı bir leke oluşturuyor.
Elbette Charon’un her yerine metan yağıyor; ama sadece uydunun kuzey kutbu yıl boyunca metan buzunu yüzeyinde tutacak kadar soğuk oluyor ve metan morötesi ışınlarla tepkimeye girince koyu kırmızı tholin buzuna dönüşüyor.
İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi
6. Güneş Sistemi’nin en derin vadisi
Charon yüzeyinde 1800 km uzunluğunda ve 7,5 km derinliğinde dev bir vadi var. Bu vadi 4000 km uzunluğunda olan ve yer yer 200 km genişliğe ulaşan Valles Marineris kanyonu kadar büyük değil; ama Mars’taki vadiden 500 metre daha derin bir yarık.
Karşılaştırma yaparsak Amerika’daki Büyük Kanyon’dan 4 kat uzun ve 4 kat derin bir vadiden söz ediyoruz. Peki Dünya’dan 10 kat küçük bir uydunun (çapı yaklaşık 1200 km) nasıl bu kadar büyük bir vadisi olabilir?
Bunun sebebi Charon 4,5 milyar yıl önce oluştuktan sonra, uydunun sahip olduğu buz altı okyanusun birkaç yüz milyon içinde tümüyle donmuş olması. Tabii su donunca genleşiyor ve taze pişmiş kek gibi kabararak yüzeye çıkıyor.
Yerbilimciler Charon yüzeyindeki vadinin tıpkı kızarınca yarılan kek kabuğu gibi kabararak oluştuğunu düşünüyor. Nitekim Charon yüzeyi büyük ölçüde su buzundan oluşuyor.
İlgili yazı: 5 Soruda Paralel Evrenler
İşte Plüton’da geçen iki yılın özeti
Yeni Ufuklar Plüton’un yanından durup yörüngesine giremeyecek kadar hızlı gidiyordu; ama 2019 yılında, Plüton’dan daha uzak olan başka bir gökcisminin (MU69) yakınından geçerek fotoğrafını çekecek ve gelecek yazıda bunu anlatacağım.
Peki NASA’nın 2030’larda Titan’ın sıvı metan göllerine nükleer motorlu denizaltı, Venüs’e robot araştırma zeplini ve Europa okyanuslarından su örneği almak için de özel bir sonda göndereceğini biliyor musunuz? Dilerseniz hemen okuyarak Güneş Sistemi’nde yeni keşiflere çıkabilirsiniz.
