Göz Kırpan Yıldızın Sırrı Çözüldü
Astronomlar uzayda 500 milyon güneş gücünde parlayan ve ışıldak gibi göz kırpan sinyal kaynağının sırrını çözdüklerini açıkladı. Harvard Üniversitesi düzenli olarak tekrarlanan güçlü radyo sinyallerinin süper lazerlerle çalışan güneş yelkenli uzay gemilerinin izi olduğunu sürmüştü. Peki 500 milyon güneş gücünde parlayan şey nedir?
Hızlı radyo patlamaları (FRB)
Lazer yelkenli uzay gemisi yazımıza da konu olan ve gökyüzünde birçok noktada gördüğümüz radyo sinyallerini çanak antenli radyo teleskoplarla alıyoruz. Bunları hızlı radyo patlamaları (FRB) olarak adlandırıyoruz. Öyle ki bu tür kısa süreli radyo sinyalleri yayan gökcisimlerine yakından bakabilseydik ışıldak gibi parladıklarını görürdük.
Ancak FRB’lere neyin yol açtığını şimdiye dek çözemedik. Bunları kutuplarından uzaya ışık hızının yüzde 90’ı ile süper sıcak gaz jetleri püskürten kara delikler veya nötron yıldızları üretiyor olabilir. Hatta yakından bakınca FRB’leri radyo sinyali olarak değil de göz kırpan gama ışını patlamaları halinde görebiliriz.
Tabii FRB kaynakları dünyamızdan çok uzakta yer alıyor. Hem evrenin genişlemesi hem de aradaki mesafenin artması sebebiyle gama ışınları enerji kaybediyor ve bize süper enerjik ışık ışınları değil de radyo sinyalleri olarak ulaşıyor. Bu sinyaller sadece 5 milisaniye sürüyor ve hızlı radyo patlamaları olarak adlandırılıyor.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
Kaynağı nedir?
FRB’lere neyin yol açtığını bugüne dek çözemedik. Hatta Harvard Üniversitesi göz kırpan bu sinyallerin, 500 milyon güneş gücündeki lazer ışınlarının itiş gücüyle uçan yıldızlararası uzay gemilerinin izi olduğunu öne sürdü. Bu lazerler muazzam enerji üretiyor ve uzaktan radyo dalgaları olarak algılanıyordu.
Elbette bilim insanları uçan dairelere inanmıyor. Harvard ekibinin niyeti de bilimsel olarak açıklanabilecek doğal gök olaylarını tespit etmek ve bunları dünya dışı gelişmiş uygarlıkların varlığına işaret edebilecek olası sinyallerden ayırmaktı. Böylece daha sağlıklı bilimsel gözlemler yapacaktık.
Şimdi ise Hollandalı astronomlar FRB’lerin doğal açıklamasını bulduklarını düşünüyorlar; ama bu sırrı çözmeleri kolay olmadı. Ne de olsa FRB’ler evrenimizin en kafa karıştırıcı bilimsel gizemlerinden biri olarak tanınıyor.
Özellikle de FRB 121102 kod adlı gökcisminden kaynaklanan ve düzenli olarak tekrarlanan 5-8 Ghz bant aralığındaki radyo sinyallerinin çok enerjik bir ortamda üretilmesi gerekiyor. Sonuçta 3 milyar ışık yılı uzaktaki bir cüce galakside yer alan bu güçlü radyo kaynağının merkezde çok daha güçlü olması şart.
İlgili yazı: Evrende Zamanın Akışı Yavaşlıyor mu?
Yoksa kara delik mi?
FRB 121102 ilk kez Kasım 2012’de gözlemlendi; ama astronomların yerini belirlemesi 4 yıl aldı. Aslında bugüne kadar yüzlerce farklı FRB sinyali gördük, fakat bunlar başka gökcisimlerinden kaynaklanıyor. Üstelik FRB 121102 haricindeki sinyaller tek seferlik kısa süreli olaylar. Oysa FRB 121102 sinyalleri sürekli tekrarlanıyor ve bu da onu daha gizemli kılıyor.
Neden derseniz: Tek seferlik FRB’lerin süpernova patlamasıyla kara delik veya nötron yıldızına dönüşen bir yıldızından veya çarpışan nötron yıldızlarından kaynaklandığını düşünmek daha kolay. Tek sorun bir daha tekrarlanmadıkları için bu açıklamayı ispat edemiyor olmamız.
Ancak, sinyallerin şiddeti süpernova kalıntısı kara delik ve nötron yıldızlarından kaynaklandıklarını gösteriyor. Buradaki asıl sorun ise galakside istatistiksel olarak bu kadar çok çarpışan nötron yıldızı bulunmaması. İkincisi de enerji patlamasının nötron yıldızı çarpışmalarından daha kısa süreli olması.
Yine de oyunbozan gökcismi FRB 121102’yi keşfedene kadar bu senaryoya inandık. Ancak, FRB 121102 o kadar şiddetli sinyaller yayıyor ki yakından bakınca 500 milyon güneş gücünde parlaması gerekiyor. İşte bunu kara delik veya nötron yıldızıyla açıklamak çok zor (aktif süper kütleli kara deliklerden daha zayıf ve yıldız kütleli kara deliklerden daha güçlü sinyaller).
Üstelik sinyaller tekrarlanıyor
FRB 121102’nin en büyük özelliği ise düzenli aralıklarla tekrarlanan sinyaller gönderiyor olması. Harvard Üniversitesi işte bu yüzden radyo sinyallerini dünya dışı uygarlıkların üretebileceğini söyledi.
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem
Sırrını nasıl çözdük?
2016 Martında, astronomlar FRB 121102’ye ait geçmiş gözlemlere baktılar ve arşivlerde 10 hızlı radyo patlaması kaydı buldular. Yetmedi, Aralık 2016’da bu kaynaktan gelen 6 yeni patlama gözlemlediler.
Ağustos 2017’de ise 15 farklı patlama tespit ederek nihayet 200 sinyale ulaştılar. Bu da Harvard’ın lazer yelkenli uzay gemisi varsayımını güçlendirdi.
Elbette astronomlar FRB 121102 sinyallerine doğal açıklama aramaya devam ettiler. Her durumda iki yüzden fazla sinyali analiz ederek bu göz kırpan kaynağın 3 milyar ışık yılı uzakta olduğunu saptadılar.
İlgili yazı: 10 Adımda kara deliğe düşen astronota ne olur?
Peki nedir?
Amsterdam Üniversitesi ve Hollanda Radyo Gökbilim Enstitüsü (ASTRON) araştırmacıları FRB 121102’nin bir nötron yıldızı olduğu kanısında. Şimdi diyeceksiniz ki ama hocam, hani bu açıklama yetersiz kalıyordu? Ayrıca 500 milyon güneş gücünde parlayan nötron yıldızı mı olur?
İlk bakışta haklısınız
Ancak, astronomlar sinyal gücünü açıklamak için bugüne dek dikkate alınmayan bir faktörü değerlendiler: Genç nötron yıldızını saran yoğun gaz ve toz bulutunu.
Amsterdam Üniversitesi’nde doktora çalışmalarını sürdüren Daniele Michilli, bu kez nötron yıldızının içinde bulunduğu süper enerjik ortamı hesaba kattıklarını söylüyor.
Süpernova patlamasıyla uzaya saçılan gaz ve toz bulutu genç nötron yıldızının ışığıyla ısınıyor. Aynı zamanda nötron yıldızının saçtığı ışınları bükerek polarize ediyor. Biz de dünyadan bakınca bu sinyalleri 500 milyon güneş gücünde parlayan bir gökcisminin yaydığını düşünüyoruz.
İlgili yazı: Büyük Keşif: Teknoloji İnsan İcadı Değil
Bu mümkün mü?
Evet, mümkün. Nitekim galaksimizde iki tür süper enerjik ortam var: 1) Galaksimizin merkezinde yer alan ve 4,4 milyon Güneş kütlesinde olan süper kütleli kara delik Sagittarius A* cismini saran süper sıcak gaz bulutu. 2) Süpernova patlamasının ardından yeni oluşan bebek nötron yıldızlarını saran ve süpernova sırasında uzaya üflenen enerjik gaz bulutları.
İkinci seçenekte, nötron yıldızının ışığı güçlü bir manyetik alanın içinden geçerken burgu makarna gibi bükülerek polarize oluyor. Buna Faraday rotasyonu diyoruz.
İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili
Peki manyetik alanın kaynağı ne?
Bu soruyu şöyle de sorabiliriz: Bilim insanları neden göz kırpan gökcisminin bir nötron yıldızı olduğunu düşünüyor? Kara delik olmadığını nereden biliyorlar?
Kısa cevabı, aktif kara deliklerin ışığı nötron yıldızlarından farklı bükmesi. Uzun cevabı ise yıldızların manyetik alanlarının fiziksel özeliklerine bağlı; ama korkmayın, o kadar da uzun bir yanıt değil. 🙂
İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?
Göz kırpan yıldız kalıntıları
Süpernovadan sonra yeni oluşan bebek nötron yıldızları çok güçlü manyetik alanlar üretiyor ve bunları manyetik yıldızlar (manyetar) olarak adlandırıyoruz. Manyetarların manyetik alan çizgileri zaman zaman saç gibi düğümleniyor ve bu düğümler koptuğunda süper sert yıldız kabuğunu çatlatan depremlere yol açıyor.
Yıldız depremleri büyük miktarda enerji üretiyor ve biz de bunları uzaktan hızlı radyo patlamaları (FRB’ler) olarak görüyoruz. Amsterdam ekibinin açıklamasının en güzel yanı ise hem tekrarlanan sinyaller üreten FRB 121102, hem de tek seferlik FRB’ler için geçerli olması. FRB 121102’nin tek farkı da genç bir manyetar olarak sık tekrarlanan sinyaller üretmesi.
İlgili yazı: Evren Bir Simülasyon mu?
İşin gerçeği
Astronomlar her şeye rağmen araştırmalarına devam ediyor ve bunun iki sebebi var: 1) Öncelikle FRB 121102’nin kara delik olma ihtimalini de test etmek zorundalar. Hatta iki olasılık da doğru olabilir. Belki de kara delik yörüngesinde dönen bir nötron yıldızı söz konusu!
2) Tek seferlik diğer radyo patlamalarını da kara delik ve nötron yıldızlarıyla açıklayabildiklerini göstermek zorundalar.
Peki ya bazı radyo sinyallerini gerçekten dünya dışı uygarlıklar gönderiyorsa? Gelecekte bir gün dünya dışı uygarlıklardan mesaj alırsak ne yaparız? Onu da uzaylılarla ilk temas yazısında okuyabilirsiniz. Yapay zeka ile vizyoner iş stratejileri eğitimi için geldiğim Antalya’dan selamlarımı iletiyorum.
