En Büyük Galaksiler Ne Kadar Büyük?

Peki ya en küçük cüce galaksiler ne kadar küçük? Uzun yıllar Samanyolu 100 bin ışık yılı genişliğinde dedik. Oysa son ölçümler galaksi diskinin uçtan uca 150 bin ışık yılı genişliğinde olduğunu gösteriyor; ama asıl soru bebek galaksilerin nasıl büyüyüp dev galaksilere dönüştüğü. Bunu görelim.

Galaksiler ve büyüme sancıları

Evren’de boy boy ve şekil şekil galaksi var; ama temelde büyük galaksiler küçük galaksileri yutuyor. Nitekim Samanyolu da küçük bir galaksi olarak doğdu; fakat son 5 milyar yılda komşu galaksilerle çarpışarak büyüdü.

Bu tür çarpışmalar ilk etapta şekilsiz galaksiler doğuruyor. Çarpışan galaksilerin merkezindeki kara delikler birleşirken, galaksilerin sarmal kollarındaki yıldızlar da yere sıçrayan su gibi uzaya dağılıyor. Ancak, galaksileri saran karanlık madde ve merkezdeki süper kütleli kara deliğin yerçekimi sonunda tüm yıldızları kendine çekerek daha büyük bir sarmal galaksi oluşturuyor.

Büyük galaksiler arasındaki çarpışmalar daha nadir görülüyor; ama aynı zamanda Evren’deki en büyük uzay manzaralarına yol açıyor. Temsili resimlerde görüldüğü gibi, Samanyolu galaksimiz de 3 milyar yıl sonra Andromeda ile çarpışacak ve 1 milyar yıl içinde ortaya dev gibi bir galaksi çıkacak.

İlgili yazı: Evren Bir Simülasyon mu?

 

Yumurta galaksiler

Galaksiler şekil şekil dediğimize göre temel sınıflandırmayı da verelim: Evren’de 3 temel galaksi türü var. Bunlar sarmal, çubuklu sarmal ve eliptik galaksiler. Elbette çeşitli sebeplerle şekilsiz olan cüce ve normal boy galaksiler de bulunuyor.

Hatta bu sayfadaki galaksi tablosunda olduğu gibi, Minkowsky Cismi dediğimiz bazı şekilsiz yıldız grupları öyle dağınık ki bunları hiçbir sınıfa sokamıyoruz. Ne galaksiye, ne bulutsuya ne de cüce galaksiye benziyorlar.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Eliptik galaksilerin kökeni

Doğrusu galaksi oluşumunu henüz tam olarak anlamış değiliz. Örneğin, eliptik galaksilerin çok eski ve yaşlı galaksiler olduğunu tahmin ediyoruz. Samanyolu gibi genç galaksiler ise yeni galaksilerle çarpışarak büyürken enerji ve açısal momentum kazanıyor.

Bu yüzden kendi çevresinde dönüyor ve yıldızların büyük kısmı, merkezkaç kuvvetinin etkisiyle merkezdeki süper kütleli kara deliğin çevresinde yassılaşarak bir galaksi diski oluşturuyor. Öte yandan, yaşlı galaksiler yakındaki bütün galaksilerle çoktan birleşmiş oluyor ve uzayda yalnız kalıyor.

Bu süreçte açısal momentum kaybına uğrayarak dönmesi yavaşlayan süper dev galaksiler yumurta şeklini alıyor. Tabii galaksi çarpışmaları sona erince gaz sıkışması azaldığı için eliptik galaksilerde yeni yıldız oluşumu da büyük ölçüde duruyor.

İlgili yazı: Samanyolu Galaksisi Saniyede 630 km hızla Nereye Gidiyor?

 

Eliptik galaksilerde hayat zor

Yeni yıldız oluşturmayı 5 milyar yıl önce sonlandırmış olan bu galaksilerin hayata elverişli olduğunu sanmıyoruz; ama Evren’de Dünya dışı uygarlıklar varsa ilk uzaylıları eliptik galaksiler milyarlarca yıl önce doğurmuş olmalı.

Eliptik galaksilerde hayat olasılığının azalma nedenine gelince: Dünya’da Evrim 4 milyar yıllık mutasyon sürecinde hayvanlar ve karmaşık bitkileri sadece 500 milyon yıl önce ortaya çıkardı. Ayrıca Güneşimiz de yakında olgunluk çağına giriyor ve bu nedenle parlaklıklığıyla sıcaklığı yüzde 10 artacak.

Özetle 750 milyon yıl sonra bu kez de doğal küresel ısınma nedeniyle Dünya’nın okyanusları buharlaşacak ve gezegenimiz cehennem gibi sıcak ve kuru olan asitli Venüs’e dönecek. 1 milyar yıl sonra ise Dünya’da hayat tümüyle yok olacak. Eliptik galaksilerde eskiden yaşama elverişli olan ilk gezegenler de benzer süreçlerle ölmüş olmalı.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Cüce galaksiler

Son ölçümlere göre Samanyolu’nun kütlesi 600-750 milyar Güneş kütlesine eşit.¹ Bize en yakın ve en tanınmış uydu galaksiler olan Büyük ve Küçük Macellan Bulutu’nda ise sırasıyla 10 milyar ve 75 milyon Güneş kütlesine denk sayıda yıldız var.

Bununla birlikte cüce galaksilerin yeterince güçlü yerçekimine sahip olmadıkları halde birleşerek nasıl süper kütleli kara delikler ürettiğini ve bunların daha çok galaksiyi kendine çekerek büyük galaksileri nasıl oluşturduğunu tam olarak bilmiyoruz.

Büyük olasılıkla cüce galaksilerin içindeki yıldızlardan çok daha fazla kütleye sahip olan karanlık madde cüce galaksileri birbirine çekerek birleşmelerini sağlıyor.

Bu bağlamda binlerce yaşlı eliptik galaksiden oluşan üst galaksi kümeleri Samanyolu’nu kendine çeken Büyük Çekici gibi üstün galaksi kümeleri doğuruyor. Dolayısıyla Evren’de yıldız ve gezegen doğuran galaksilerin nasıl oluştuğunu anlamak için büyüklü küçük düşünerek hepsini incelemek gerekiyor.

İlgili yazı: Interstellar filmi ne kadar gerçekçi?

 

En büyük galaksi

Gözlemlenebilir Evren’de bildiğimiz en büyük galaksi Abell 3827 galaksi kümesinin merkezindeki ESO 146-IG 005. Ancak, bunlara doğru dürüst isim vermeyen bilim insanlarına kızmayın. Evren’de en az 2 trilyon galaksi var. Bunlara bilgisayarla bile isim vermek yıllar alırdı.

Her durumda en büyük galaksi (daha doğrusu en büyük kütleli galaksi) yaklaşık 27 trilyon Güneş kütlesinde. Bu da en tutucu tahminle söz konusu galaksinin Samanyolu’ndan 36 kat büyük olması demek.

İlgili yazı: Karanlık Maddeden Oluşan Galaksi Dragonfly 44

 

En küçük galaksi

İşte bunu bulmak çok zor: Küçük galaksiler az sayıda yıldızdan oluşuyor ve pek parlak olmuyor. Bu yüzden uzaktaki cüce galaksileri göremiyoruz. Yine de karanlık madde galaksinin çevresindeki ışığı mercek etkisiyle bükerek ve şanslıysak civar galaksileri kendine doğru çekerek cüce galaksilerin yerini belli ediyor.

Bu noktada bilinen en küçük galaksi Segue 2 ve sadece 1000 yıldızdan oluşuyor. Samanyolu’ndaki orta boy bir küresel yıldız kümesi bile 1 milyon yıldız içerdiğine göre, belki de Segue 2’ye başka bir galaksiden kopmuş ve uzayda serseri gibi tek başına dolaşan eski yıldız kümesi demek daha doğru olur.

Ayrıca Evren’deki yıldızların çoğu küçük ve soluk kırmızı cüceler olduğu için Segue 2 Güneşimizden 1000 kat değil de sadece 800 kat parlak. Peki karanlık maddenin hem yeni galaksiler oluşturduğunu hem de çarpışan galaksilerin ölümüne yol açtığını biliyor muydunuz? 10 bin galaksinin katili karanlık madde yazısında okuyabilirsiniz.

Samanyolu ve Andromeda nasıl çarpışacak?

¹http://www.skyandtelescope.com/astronomy-news/new-mass-estimate-milky-way/