Dünyadaki En Ölümcül 5 Toksin Nedir?
1978 yılında Bulgar gazeteci Georgi Markov, Bond filmlerine benzeyen bir planla zehirlenerek öldürüldü. Yapılan araştırmalar Sovyetler Birliği’nden iltica eden gazetecinin dünyanın en tehlikeli 5 toksininden biriyle zehirlendiğini gösterdi. Gerçi bir maddenin ne kadar zehirli olduğu yaşınıza ve bünyenize bağlıdır. Arılara alerjikseniz basit bir arı sokması bile zehirleyebilir. Biz de zehirlenerek suikasta kurban gidenlerden ormanda yanlış mantarı yiyenlere ve hatta botoks yaptırmaya kadar birçok alanda dünyadaki en ölümcül 5 toksin türünü görelim.
1. KGB seven toksin risin
7 Ekim 1978’de Bulgar gazeteci Georgi Markov (BBC için çalışan eski bir komünist) Londra’daki Waterloo Köprüsünde yürüyordu ve sağ baldırında bir iğne acısı hissetti. Arkasına baktığında yerden şemsiyesini alan bir adam gördü. Markov’un akşama ateşi çıktı ve dört gün sonra hayatını kaybetti. Ölüm nedeni zehirlenmeydi. KGB Markov’u enjektör gibi çalışan ve kurbanın vücuduna üstüne Risin sürülmüş platin bilye enjekte eden özel bir tetikli şemsiye ucuyla öldürmüştü.
Braking Bad dizisinde Heisenberg’ün de kullandığı risin dünyadaki en öldürücü toksinlerden biridir ve hayvanlardan değil, bitkilerden gelir: Keneotu tohumundan… Sadece 500 mikrogramlık risin (tel ataşın 10 binde beşi ağırlığında) yetişkin bir erkeği öldürmeye yeterlidir. Oysa risin dünyadaki en ölümcül zehir değildir. Dünyada 1970’lerdeki bir KGB suikastında kullanılacak kadar egzotik olmayan çok daha sıradan ama öldürücü toksinler var.
İlgili yazı: Fizikte Tanrı Var mı? İnce Ayar Argümanı
Toksin ve zehrin farkı nedir?
Toksinlerin insanları nasıl zehirlediğine geçmeden önce zehir (poison), toksin ve yılan zehri (venom) arasındaki farkı görelim. Bir kere hepsi günlük dilde zehirdir ama tıp bunları birbirinden ayırıyor. Türkçede zehri genellikle doğal zehirler ve toksini de kimyasal atıklar gibi yapay ya da inorganik zehirler niyetine kullanıyoruz ama tam tersi geçerli: Kimyasal tepkimeler ya da diğer etkinliklerle organlara moleküler ölçekte zarar veren ve belirli dozda alındığında ölüm veya sakatlanmaya yol açan bütün maddelere zehir deriz (poison).
Toksinler doğadaki canlılar tarafından üretilir (bakteriler, bitkiler vb.). Toksinle yılan, akrep, arı zehri (venom) arasındaki fark ise bunların sıvı olarak vücuda enjekte edilmesidir. Örneğin akreplerin kuyruğunda beş boğum vardır ve her biri ayrı zehir kesesidir. Akrep her sokuşta vücuda bir kese boşaltır. Bırakın 5 kez sokulmayı 2-3 kez sokulmak bile insanlar için tehlikelidir. Ayrıca bazı insanlar arılara alerjiktir. Bu durumda basit arı sokması neredeyse engerek zehri kadar tehlikeli olabilir.
İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?
2. En kötü toksin botulinum
İnsanlar için en öldürücü toksin botulinumdur ve siz onunla botoks yaptırıyorsunuz! Kültürel ve evrimsel yatkınlıklar sebebiyle kadınların dış görünüşüne dünyanın en ölümcül zehrini kullanacak kadar önem veriyor olmasına şaşırabiliriz ama erkeklerin de botoks yaptırdığını biliyoruz. Espri bir yana Botulinum o kadar öldürücü ki yapay zekanın insan türünü yok edebileceğine dikkat çeken Elon Musk, gelecekte insan kanında dolaşarak bizleri tedavi edecek olan mikroskobik robotların botulinum toksiniyle bütün insanları öldürebileceğini söylemiştir. 😮
Oysa botulinum zehirlenmesi distopyalara öteleyebileceğiniz bir tehlike değildir. Bugün bile gıda zehirlenmesi olarak karşınıza çıkar. Hiç botulizm hastalığını duydunuz mu? Bulanık görme ve çift görme, ağız kuruluğu, konuşma ve yutkunmada zorluk çekme, kalp atımında azalma, tansiyon düşüklüğü, nefes alıp vermede zorluk, diğer kasların zayıflığı, ağrılı şişmeler, ciltte beklenmedik renk değişiklikleri, terleme bozuklukları, karın ağrısı, bulantı, kusma ve kabızlık gibi belirtileri vardır ama bulantının birçok sebebi olabilir, yani muhtemelen botulizme yakalanmadınız.
Nasıl bulaşır derseniz: Botulinum toksini, konserve mısır, biber, yeşil fasulye, çorba, pancar, kuşkonmaz, mantar, olgun zeytin, ıspanak, ton balığı, tavuk-tavuk ciğeri, ciğer kafa, hafif öğle yemeği etleri, jambon, sosis, doldurulmuş patlıcan, ıstakoz, tütsülenmiş ve tuzlanmış balık gibi gıdalarla bulaşır.
Özetle bayat veya yetersiz işlenmiş gıdalar, ev yapımı konservelerde görülür. Bayat gıdalardaki Clostridium botulinum bakterileri bu zehri salgılar. Kuluçka süreleri 4 saat ila 8 gün olup zehirlenme belirtileri 18-36 saatte ortaya çıkar. Gıdaların 80 derecede 10 dakika ısıtılması zehri etkisiz hale getirir ama siz yine de bayat gıdaları tüketmeyin. 😊 Peki bu toksin ne kadar öldürücü?
İlgili yazı: Evrenin Kenarı Nerede ve Nasıl Gideriz?
Ölümcül dozu hesaplamak
Bir toksinin öldürücülüğünü LD50 (ölümcül doz 50) yöntemiyle ölçeriz. Bu da her 1 kg vücut ağırlığına karşılık miligram cinsinden toksin oranı olarak insanların yarısını öldürmeye yeterli doz demektir. Toksinlerin dozunu insanlar üzerinde test edemeyeceğimiz için maalesef kobay fareler kullanıyoruz. Botulinum dünyanın en öldürücü toksinidir; çünkü kilogram başına milyarda bir gram, yani bir kum tanesi kadarı Botulinum 9600 kişiyi öldürmeye yeterlidir.
Üstelik bunu üreten bakteriler dünya çapında suya toprağa yayılmıştır. Peki türümüz neden hâlâ hayatta derseniz bunun nedeni bakterilerin sadece hayvanlar ve insanlara bulaştığı zaman toksin üretmeye başlamasıdır. Bunlar vücutta 7 ölümcül toksin üretirler ki botulinum dahil içlerinden dördü insanlar için öldürücüdür. Bu bakteriler daha çok oksijensiz ortamlarda çoğalır ve bayat konserveleri çok sever. Her yıl 300 milyon kişiden 30’unda botulizme bağlı gıda zehirlenmesi görülebilir.
Bebekler neden bal yemez?
Bakteri sporları balda bulunabilir (bakın mutlaka bulunur demiyorum, yazdıklarımı doktor tavsiyesi olarak almayın). Üstelik bakteri sporlarının bulaştığı balı yerseniz vücudunuzda çoğalmak için kandaki oksijenden korunabilecekleri bir ortam bulurlar. Yetişkinler ve çocukların bünyesi sporları bakteri halinde çoğalmadan önce elimine edebilir ama bebeklerin bünyesi bunu yapamaz. İşte bu yüzden doktorlar 12 aydan küçük bebeklere bal yedirmezler.
İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili
Bu toksin neden zehirli?
Bizim botulinum toksini dediğimiz şey bakteri sporlarının atık ürünleridir. Botulinum, asetilkolin denilen bir nörotransmitteri (sinir hücrelerinin mesajlaşmasını sağlayan bir kimyasal madde) bloke eder. Bu molekül kaslarınızın kasılmasını kontrol eder ve bloke edilmesi felç geçirmeniz demektir.
Üstelik akciğerleri saran kasları da bloke ettiği için birkaç gün içinde panzehir alınmazsa kişinin boğularak ölmesine neden olur. Yine de bilim insanları Clostridium botulinum bakterilerinin besinlerine musallat olacak olası rakip bakterileri öldürmek için bu toksini ürettiğini düşünüyor. Bakterilerin bulaştığı insanların ölmesi de bakteri için insanları korumaya yönelik evrimsel baskı oluşturmuyor; çünkü cesette rahatlıkla çoğalıp çevreye yayılabilirler. Peki sırada ne toksini var?
İlgili yazı: 5 Soruda Paralel Evrenler
3. Klasik toksin siyanür
Eskiden Amerika’da insanlar siyanürle idam edilirdi. Türkiye’de ise başta Kaz Dağları olmak üzere aslında yurttaşın malı olan birçok doğa harikasına musallat olan altın ve diğer madencilik şirketleri de madenleri topraktan ayırmak için siyanür havuzları kullanıyor. Doğrusu siyanür yerine zehirli olmayan başka kimyasallar da kullanabilirler ama 1) Siyanür daha ucuz ve etkili, 2) Türkiye’de altın oranı düşük. Az altını çıkarmak için siyanür kullanmak da daha ekonomik. Vahşi kapitalizme örnek olsun.
Siyanür dünyadaki en hızlı etki eden toksinlerden biri olup yüz felcine yol açabilir ama insanlar sigara bağımlılığınız yüzünden siyanür içeren sigaraları tüketiyor. Bunun dışında siyanür yanmış plastik kokusunda, bademde (zaten acıbadem gibi kokar), elma ve kayısı çekirdeğinde bulunuyor. Siyanürün en yaygın formu sodyum siyanür olup bunun kg başına 6,4 miligramı insan öldürmeye yeterlidir. Yine de botulinumdan 6 milyon kat daha az toksiktir! Siyanür Roma imparatoru deli Neron’dan Agatha Christie polisiye romanlarına dek birçok alanda çok popüler bir toksindir. Peki nedir?
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
Siyanürün öldürücülüğü
Öncelikle Dünya atmosferi oksijenlenmeden önce yaşayan siyan bakterilerin çoğaldığı aşırı ortamlarda bulunur. Bugün de bu bakterileri okyanuslar, tatlı sular, ıslak toprak, nemli kayalar, çıplak kayalar ve kuru toprak, hatta Antarktika’nın soğuk kurak kayalarında bulabilirsiniz (Ne yapar, nasıl yaşar, en az 2,7 milyar yıldır nasıl çoğalırlar derseniz sizi Mor Dünya Hipotezine alalım). Bakterilerin kullandığı siyanür üç elektronla azot atomuna bağlanan karbon atomundan oluşan bir moleküldür.
Siyanürü (C≡N) hızlı bir katil yapan şey hücrelerinizin enerji santralleri olan ve solunum yapmanızı sağlayan mitokondri organcıklarını çalıştıran proteinlere bağlanmasıdır. Kısacası siyanür zehirlenmesi boğularak ölmektir ama hücresel düzeyde nefes alamamaktan can kaybı olur. Havayı ciğerlerinize çekseniz de solunum yapamazsınız. Dahası elma çekirdekleri midedeki sindirim asitleriyle temas ettiğinden siyanür salan bir kimyasal içerir. Bu meyvenin doğal böcek öldürücüsüdür.
Neyse ki elma çekirdeklerini genellikle yemeyiz hem bir-iki elma çekirdeğinden bir şey olmaz ama siz yine de bir kase dolusu elma çekirdeği yemeyin olur mu? Zaten neden yiyesiniz ki? En güzeli ise meyveden kazayla zehirlenildiği zaman siyanür panzehrinin kolay bulunacak olmasıdır: B12 vitamini… Yanlış okumadınız, eczaneden alacağınız B12 vitamini siyanürü hücrelerinizden sünger gibi emer (B12 vitaminin bir parçası siyanür içerir) ve bu toksini idrar yaparak atarsınız.
Yine de zehirlenme durumunda mutlaka doktora danışın. İnsan sağlığı kocakarı ilaçlarına veya kafadan hareket etmeye gelmez. Şimdi bu zehrin öldürücülüğünü göstermek için Bulgar kurbana geri dönelim.
İlgili yazı: Zamanda Yolculuk Etmenin 9 Sıra Dışı Yolu
Mülteci öldüren toksin
KGB’nin favori toksini risin Doğu Afrika’da yetişen kene otu (Hint yağı bitkisi) çekirdeklerinde bulunur. Ancak, bu bitki sıcak olan her yerde yetişir. İnsanlar zehir üretmek için bitkinin çekirdeklerini alır ve zeytinyağı elde etmek için zeytin çekirdeği sıkar gibi sıkarlar. Hint yağında risin vardır ama ısıtınca zararsız hale gelir. Böylece insanlar Hint yağını bağırsak sökücü olarak kullanabilirler ama mecbur olmadıkça kullanmak istemezsiniz.
Öte yandan ham risini soluyarak, enjeksiyon yoluyla veya yiyerek vücuda alırsanız hücrelere geçer ve hücrelerin yaşaması için gereken proteinleri üreten ribozom organcıklarını kapatır. Protein üretimi durursa hücre ölür. Tek bir risin molekülü dakikada 1500 ribozomu kapatarak hücreleri öldürür. Zehirlenme etkileri birkaç saatte görülmeye başlar ama bu yavaş işleyen toksin olup 1-3 günde öldürür.
Suikastçılar ve katiller geç öldüren risini sever; çünkü aradan zaman geçince ölen kişiyi katile bağlamak zorlaşır (en azından katilin kaçacak vakti olur). Markov’un bacağında bulunan küçük platin bilyecik sadece 1/5 miligram toksin taşıyabilirdi ama bu kurbanı öldürmeye yeterliydi. Ayrıca vücuda nasıl alındığı da önemli. 8 çiğ kene otu çekirdeği yemek veya kana 1 mikrogram vermek yeterlidir.
Risin panzehirleri daha yeni geliştiriliyor. En güzeli ise birkaç günde öldürdüğü için risini etkisiz hale getirip yeni hücreleri öldürmesini önlemek için yeterli zaman olması. Dahası hekimler kanserli hücreleri öldürmek için risin kullanmayı düşünüyor. Önemli olan bunu sağlık hücreleri öldürmeden yapmak. Sonuçta protein zinciri duran kanser hücreleri başka türlü ne kadar dirençli olursa olsun mutlaka ölür.
İlgili yazı: İnsanlar 10 Trilyon Yıl Sonra Nasıl Yaşayacak?
4. Sinirlere saldıran toksin striknin
Uzun ömrünüzde bir gün kargabüken ağacına denk gelirseniz (evet öyle bir şey var) güneş görmüş vampir gibi kaçıp uzaklaşın oradan. Striknin ağacı denilen bu bitki Hindistan ve Güneydoğu Asya’da yetişir.
Ağacın kabuğundan brüsin toksini elde edilir ama bu toksinin asıl öldürücü formu ağacın yuvarlak yeşilimsi turuncu renkli meyvelerinde striknin alkoloidi olarak bulunur. Güvercinler ve fareler üzerinde yapılan deneyler strikninin öldürücü dozunu ağızdan alındığında kg başına 3 ila 14 miligram olarak veriyor; yani risin kadar öldürücü bir toksindir.
Striknin bir nörotoksin olarak omuriliğe saldırır ve beynin omurilik üzerinden kasları kontrol etmesini sağlayan kimyasalları engeller. Bu da bir tür epilepsi krizine yol açar. Kaslar insanlar yorgunluktan tükenip solunum yetmezliğinden ölene kadar kasılır. Bu durum yaklaşık 30 dakika sürer.
İlgili yazı: Evren Bir Simülasyon mu?
5. Son toksin amanitin
Mantarları saymadan doğal zehir listesi yapılmaz. Ben de mantar mafyasını kızdırmak istemem. 😊 Gerçi binlerce mantar türünden sadece birkaçı zehirlidir ama bazıları botulizme taş çıkartacak kadar güçlü zehirler içerir. Bunların başında amatoksinler gelir ve mantar türlerinin en tehlikeli olanları amanitin denilen bu tür bir ölümcül toksin içerir.
Amanitinin ölümcül dozu kg başına 0,1 ila 0,2 miligramdır. Bu yüzden de strikninden 30 kat öldürücüdür. Peki nedir derseniz bunlar aminoasit halkalarıdır (ki aminoasitler vücudun yapıtaşı olan proteinlerin bileşenleridir). Ancak, bu aminoasitler proteinlerin vücudunuzda çalışmasını sağlayan enzimleri engeller. Özellikle de karaciğer ve böbreklere saldırır.
İşin kötüsü zehrin etkileri iş geri dönülmez noktaya gelene dek görülmez ki o da 6 ila 24 saattir. O saatten sonra karaciğerle böbrek yetmezliği görülür ve bu da kusmayla ishale yol açar. Ne yazık ki acil servisler bunu mide üşütmesi ya da hafif geçirilen corona virüsü nedenli Covid 19 enfeksiyonu sanabilir. Bu da doğru müdahaleyi geciktirerek ölümleri artırır.
Amanitin zehirlenmeleri genellikle Uzak Doğuluların başına gelir; çünkü Amerika’daki zehirli mantarlar Çin’deki zararsız mantarlara benzer. İnsanlar da bunları güvenli sanıp yer. Erken tanı durumunda aşırı dozda verilen devedikeni özütü kalıcı organ hasarını azaltabilir fakat panzehirden sonra böbrek veya karaciğer nakli de gelebilir. Oysa askerde intihar etmeye kalkan bir arkadaşımdan biliyorum; Minoset, Parol, Vermidon gibi ağrı kesiciler aşırı tüketilirse karaciğer yetmezliğine yol açabiliyor. Özetle kalıcı organ hasarına yol açan toksinler ömür boyu riskli oluyor. Dikkatli olun.
Toksin için sonsöz
Biz yine de olumlu düşünelim. Toksinler insanlı klinik deneylerden başarıyla geçtiği zaman ve güvenli dozda, doğru şekilde kullanıldığında kanseri iyileştirmeyi bile sağlayabilir. Peki hayat neden var? Yaşama izin veren kuantum su kimyasını şimdi görebilir, olası dünya dışı zekanın neye benzediğine bakabilir ve okyanuslar hakkında yanıtı bilmediğimiz 7 bilimsel soruya göz atabilirsiniz. Floresan hayvanların nasıl ışık saçtığını inceleyerek öte gezegenlerde yaşam aramanın 5 yolunu okuyabilirsiniz. Az bulutlu günlerde güneşin, denizin ve yaylaların tadını çıkarmaya devam ediniz.
En tehlikeli toksinler
1Ricin Toxicity: Clinical and Molecular Aspects
2Botulinum toxin: Bioweapon & magic drug
3Rituals can kill – A fatal case of brucine poisoning
4Cyanide Toxicity
5Amanita phalloides poisoning: Mechanisms of toxicity and treatment
