Curiosity Mars’ta Organik Moleküller Buldu
NASA dün açıkladı: Mars duayeni tekerlekli robot gezgini Curiosity, kızıl gezegen toprağında kompleks organik moleküller buldu. Bilim insanlarının eski Mars canlılarının izi olabileceğini düşündüğü moleküller, 3 milyar yıl öncesinden kalma kurumuş bir göl yatağında bulundu. Peki Mars’ta Dünya’dan önce hayat var mıydı, yoksa bu moleküller inorganik kimyanın ürünü mü? Birlikte görelim.
Sulak Mars, donuk Mars
Bilim insanları Mars’ta hayat olup olmadığı konusunda ikiye ayrılmış durumdalar: Bir grup gezegenbilimci, Mars’ın 4 milyar yıl önce büyük bir okyanusla kaplı olduğunu ve dolayısıyla hayata elverişli olduğunu düşünüyor. Buna Islak Mars teorisi deniyor.
Hatta eski Mars atmosferinde Dünya’dan önce yüksek oranda serbest oksijen olmasından yola çıkarak hayatın da Dünya’dan önce Mars’ta ortaya çıkmış olabileceğini düşünüyorlar. Ancak, Dünya’ya ulaşan Mars göktaşlarındaki mikroskobik gözeneklerin bakteri fosili olduğu iddiasını reddediyorlar. Bu izlerin inorganik süreçlerle oluşan normal izler olduğunu düşünüyorlar. Her durumda Mars’ta bugünde hayat olabilir diyorlar.
Diğer grup ise Mars’ın 4 milyar yıl önce buzullarla kaplı olan, belki bazen kar da yağan; ama özünde kurak ve soğuk bir çöl olduğu kanısında. Buna göre Mars yüzeyinde hiçbir zaman sıvı su akmadı. Okyanus tabanı ve göl yatağı sanılan izler de aslında eski buzul izleri. Bu grup, Mars’ta hiçbir zaman hayat oluşmadığını düşünüyor ve Donuk Mars teorisini savunuyor. Peki kim haklı?
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem
Curiosity 2012’de Mars’a gitti
Mars’ta hayat arayışı mehter takımı yürüyüşü gibi iki ileri, bir geri gidiyor. Ne zaman bilim insanları hayata işaret edebilecek izler bulduk dese diğer araştırmacılar “Hayır, bunlar inorganik kimya ürünü” diye itiraz ediyor.
Tabii temkinli davranmak iyi bir şey: Kesin kanıt olmadan senaryo yazarsak Mars’ta hayat olmadığı halde var sanıp kendimizi kandırırız. Dolayısıyla bizim de “NASA’nın Curiosity robot gezgini Mars’ta kompleks organik moleküller buldu” haberini sakin kafayla değerlendirmemiz gerekiyor.
Öncelikle meraklı kedi Curiosity Mars’ta hayat aramak için tasarlanmadı. Bu robot gezginin (rover) Mars’ta bakteri tespit etmek için kullanacağı bir deney aygıtı yok. Curiosity sadece kimyasal analiz yapabiliyor; yani 1 trilyon bakterinin üzerinden geçip gitse bile bunları göremez.
Ancak, Curiosity son 6 yılda yaptığı araştırmalarda kızıl gezegenin birçok açıdan hayata elverişli olduğunu buldu. Örneğin Mars toprağında zehirli perklorat saptadı. Oysa insanlar için zehirli olan bu madde ekstremofil bakteriler için çok faydalı ve onların toprak altında, Güneş’in zararlı morötesi ışınlarından korunarak yaşamasına izin veriyor.
İlgili yazı: Gerçek Adem: İlk insan ne zaman yaşadı?
Curiosity’nin Mars’a inişi
Mars’ta büyük keşif
Dahası Curiosity Mars’a yanlışlıkla mikrop bulaştırdı ve bunlar morötesi ışınlar öldürmeden önce Mars yüzeyinde birkaç saat yaşadılar. Hele toprağın birkaç cm altına sızabilseler, bugün Mars’ta Ege Bölgesi büyüklüğünde bir alana yayılmış olacaklardı.
Bununla da yetinmeyen Curiosity, Mars toprağının birkaç cm altında su buzuna rastladı ve krater tabanındaki kurumuş göl yatağını örten tortulların içinde aktif organik moleküller tespit etti. Bu da Mars’ta hayat olabileceği tartışmasını alevlendirdi.
Ancak mehter takımı gibi iki ileri, bir geri dedik ya; Mars kraterlerinin yamaçlarında akarsu bulunduğu haberi yanlış çıktı ve ben de blogda ilgili yazıyı güncelledim: Akarsu izi sanılan derin olukları Mars yüzeyinde buharlaşan karbondioksit buzunun oluşturduğu ortaya çıktı; yani Mars’ta dere akmıyor.
Bununla birlikte Curiosity ve Mars yörüngesinde dönen Maven gibi uydular, Mars kabuğunun altında tahminlerden daha büyük akiferlerin; yani doğal su sarnıçlarının olduğunu ortaya çıkardı. Belki çamurlu su, belki tuzlu su ve belki de büyük ölçüde buzlu su içeriyorlar; ama anlaşılan Mars’ta dev su kaynakları var ve bu da insanların kızıl gezegene yerleşmesini kolaylaştıracak.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
Hayata dair en büyük kanıt
NASA, dün yaptığı açıklamada, Curiosity’nin Mars’ta hayata dair en güçlü kanıtı bulduğunu duyurdu: Kurumuş göl yataklarını kaplayan tortul katmanlarda bulunan kompleks organik moleküller, Mars’ta 4 milyar yıl önce bakteri seviyesinde hayat olabileceğini gösteriyor.
NASA Goddard Uzay Uçuşları Merkezi’nden biyokimyacı Jennifer Eigenbrode konuyu şöyle açıklıyor: “Dünya’daki mikroorganizmaların çok farklı organik moleküllerle beslendiğini biliyoruz ve bu tür moleküller onlar için çok değerli bir besin kaynağı oluşturuyor. Mars’taki organik maddeyi bakterilerin ürettiğine dair bir kanıtımız yok; ama Curiosity Mars’ta resmen organik çamura battı. Bu durum Mars’ta hayat olduğu anlamına gelmez; ancak gezegenin hayata elverişli olabileceğini gösterir.”
Meraklı kedi 19 km yol aldı
Otomobil büyüklüğündeki robot gezgin Curiosity, nükleer jeneratörleri sayesinde Mars’ta 6 yıl içinde yaklaşık 19,3 km yol yaptı ve Gale kraterine ulaştı. Zaten yukarıda sıralanan keşifleri de bu kraterde yaptı. Özellikle de göl yatağında bulunan ve kurumuş çamurdan oluşan eski kiltaşı katmanlarında kompleks organik moleküller buldu.
İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili
Nasıl test ediyor?
Resimde görüldüğü gibi, Curiosity’nin robot test tüpleri ve kepçe olarak kullandığı bir robot kolu bulunuyor. Böylece topraktan aldığı sondaj örneklerini, bünyesinde bulunan mini ocakla 500 ila 820 dereceye kadar ısıtıyor. Ardından, çıkan gazları kütle tayfölçerle analiz ederek toprakta ne tür moleküller olduğuna ve bunların oranına bakıyor (Curisoity SAM deney seti kütle tayfölçeri, gaz renkölçeri ve ayarlanabilir lazer tayfölçerinden oluşuyor).
Kirsten Siebach, organik molekül keşfinin önemini şöyle izah ediyor: “Bizim için organik maddenin 3 milyar yıldan uzun süre boyunca korunmuş olması müthiş bir gösterge. Mars’ta eskiden hayat varsa, eski yaşama ilişkin fosillerin günümüze kalabileceğini görüyoruz ve günümüze kalabiliyorlarsa gerçekten var olabilirler. Kiltaşı organik molekülleri korumaya çok uygun bir malzeme.”
Siebach diyor ki “Bu moleküller hayatın bir parçası olabilir veya farklı moleküllerden oluşan canlıların gıdası olabilir. Eskiden var olan göl sularından geriye kalan taşlaşmış çamurda bol miktarda organik molekül bulunması, Mars’ta hayatın sandığımızdan çok daha farklı ortamlar ve çok daha geniş arazilerde var olabileceğine işaret ediyor.”
#TBT Curiosity 2015
Aslında hepimizin sevdiği meraklı kedi Curiosity, ta 2015 yılında kızıl gezegen kayalarında klor içeren organik moleküller buldu. Ancak, şüpheci bilim insanları bunu aygıt hatasına bağladılar. Son bulgular ise deneylerde sorun olmadığını gösterdi. Hollanda Utrecht Üniversitesi’nden Inge Loes Kate, “Nihayet Mars’ta uzun zamandır beklenen organik bileşik izlerini yüksek kesinlik oranında bulduk” diyor ve ekliyor: “Dahası bunları yüzey tabakasında buluyorsak derinlerde kim bilir neler var.”
İlgili yazı: Elektrikli Karanlık Madde ve Steril Nötrino
Örneğin Mars’ta metan ve hayat ilişkisi var
Dünya’da metan küresel ısınmayı hızlandırıyor. Oysa Mars soğuk bir gezegen ve Mars’ta metan olması, kızıl gezegeni insanlara elverişli olacak şekilde hızla ısıtmamıza izin veriyor. Özellikle de metan gazının karbondioksitten 28 kat daha etkili bir sera gazı olduğuna dikkat edersek metan sayesinde, Mars’ı dünyalaştırmanın tahmin ettiğimizden daha kolay olacağını görüyoruz.
Tek sorun Mars’ta çok az miktarda serbest metan olması. Bu durumda Mars atmosferinin yüzde 95,6 oranında karbondioksitten oluştuğunu hatırlayabilir ve gelecekte kızıl gezegeni karbondioksitle ısıtmanın daha kolay olacağını düşünebilirsiniz. Kesinlikle bunu yapacağız; ama Mars’ta hayat olasılığı ve dünyalaştırma açısından metan gazının etkisini asla görmezden gelemeyiz.
İlgili yazı: VASIMR roketiyle Mars’a 40 günde gidin
Metanın joker kartı
Mars toprağında ne kadar metan olduğunu bilmiyoruz; ama tam burada Mars’ı dünyalaştırmak için 4 pozitif etken devreye giriyor:
1) Metan az bulunsa da güçlü bir sera gazı. 2) Mars’a giden astronotlar uzay gemilerini çalıştırmak ve evleri ısıtmak için metan gazı kullanacak ve bunu Mars atmosferindeki karbondioksitten üretecekler. Kısacası Mars’ta bol miktarda karbondioksit olması metan üretimini kolaylaştıracak.
3) Ayrıca donmuş Mars toprağında muazzam miktarda metan su buzuna sıkışmış olabilir. Gerçi bu oranın yüzeyin hemen altında düşük olduğunu biliyoruz. Aksi takdirde, yazın buharlaşan yeraltı buzuyla birlikte atmosfere daha büyük oranda metan karışırdı; ama toprağın derinliklerinde tıpkı Dünya gezegeninde olduğu gibi dev metan cepleri olabilir.
Ve son olarak Mars’taki metanın kaynağı Mars bakterileri de olabilir! Bu durumda Mars’ta metan üretmek sandığımızdan çok daha kolay olacak ve elbette Mars’ta hayat bulmuş olacağız. 🙂
İlgili yazı: Mars için Yeni Nükleer Reaktör Kilopower
Hayaller Paris
Gerçekler Muş: Atmosferdeki metan gazı Mars’ta hayat olasılığını güçlendiriyor; ama kızıl gezegende uzaylı bakteriler aramak uzun ve zorlu bir süreç olacak:
Bir kere Mars hakkında bilinmeyen 3 gizem yazısında belirttiğim gibi, Mars’taki metanın kaynağını henüz tespit edemedik. Bildiğimiz tek şey, atmosferdeki metan oranının yazın 3 katına çıkarak milyonda 0,65 birime ulaştığı ve kışın azalarak milyonda 0,24 seviyesine gerilediği.
Aslında metan gazının kaynağını dolaylı olarak biliyoruz: Örneğin, sıcak yaz mevsiminde yeraltındaki su buzunun çözüldüğünü fark ettik. Buna bağlı olarak da buza sıkışmış olan metan atomlarının serbest kalarak yüzeye püskürdüğünü gözlemledik. Bilmediğimiz nokta, metanın yeraltında su kaynaklarıyla nasıl etkileşime girdiği ki bu da yeraltındaki metan oranını belirleyecek:
İlgili yazı: Dünya’daki Hayatın kökeni Kızıl Gezegen Mars mı?
Metan hayat göstergesi olabilir mi?
Dünya’da metan gazını daha çok metan soluyan bakteriler üretiyor. Bu durumda Mars toprağının korunaklı, sulak ve nispeten sıcak alt kesimlerinde çok sayıda bakteri yaşıyor olabilir. Mars yüzeyinde sıvı su olmadığı için bugün kızıl gezegende hayat varsa yeraltında yaşıyor olmalı.
Nitekim NASA’nın California’daki Jet İtki Laboratuarı’nda araştırmalarını sürdüren Christopher Webster ve ekibi, metan gazının yeraltındaki Mars suyuyla etkileşime girdiği kanısında:
“Kimyada kafes bileşikleri, yani klatrat dediğimiz bir şey var. Bu moleküler kafesler metan atomlarını su buzunun; yani mikroskobik su kristallerinin içine hapsediyor olabilir. Tabii yüzeye yakın olan su buzu yazın çözülünce metan da serbest kalıyor.”
Üstelik Webster’a göre, metan 3 milyar yıl önce Mars’ın atmosferini kaybederek kurumaya başladığı dönemden kalmış olmak yerine, günümüzde oluşuyorsa Mars’ta hayat ihtimali de güçleniyor.
Bunu nasıl anlarız?
Çok dikkatli olarak: Örneğin Mars atmosferine karışan metan tahminlerden yüksek çıkarsa bu durum metanın organik kaynaklı olabileceğini gösterir. Sonuçta inorganik süreçlerle metan üretmeniz 1 milyar yıl sürebilir; ama bakteriler çok kısa sürede oldukça fazla metan üretecektir.
İlgili yazı: Dünyanın En Derin Mağarası Krubera
Doğrusu altı yıldır bekliyoruz
Uzayda hayat arayışında sabır bir Jedi’ın en büyük erdemidir ki Webster da artık kusura bakmayın diyor: “Mars yüzeyini tarayarak metanın püskürme sıklığını ölçmemiz yıllar aldı. Yeraltındaki metan oranını ölçerek bunu geçmişteki veya bugünkü hayata bağlamak ya da Mars’ta hayat olmadığını göstermek ise çok daha uzun sürecek. Bilim sabır ister.”
Mars’taki metan araştırmaları Curiosity keşiflerinden bağımsız yürüyor; ama Mars’ta hayat arayışında birlikte kullanılıyor. Ancak, elimizde Mars’ta hayat olasılığını güçlendiren bir kanıt daha var. O da oksijen kartı:
İlgili yazı: Elon Musk Mars’ta Sera Kent Kuracak
Mars’ta oksijen vardı
4 milyar yıl önce Mars atmosferinde büyük oranda serbest oksijen olduğunu biliyoruz. Ayrıca, asteroit çarpışmalarıyla uzaya fırlayıp milyonlarca yılda Dünya’ya ulaşan eski Mars göktaşlarında, bakteri fosiline benzeyen mikroskobik gözenekler bulduk.
Bu bağlamda, Dünya atmosferindeki oksijen miktarının 2,45 milyar yıl önce artmaya başladığını biliyoruz ve Dünya’daki oksijeni bakterilerin ürettiğini biliyoruz. Peki Mars’ta 4 milyar yıl önce oksijen varsa hayat da Dünya’dan önce Mars’ta ortaya çıkmış olabilir mi?
Bu teoriyi hemen okuyabilir ve hızınızı alamazsanız Mars’ı dünyalaştırmanın en iyi yolları yazısına da bakabilirsiniz. Uzun bayram tatiliniz güzel geçsin ve devamında yolunuz mutlu yarınlara açılsın.
Mars’ta hayat izleri
1Organic matter preserved in 3-billion-year-old mudstones at Gale crater, Mars
2Background levels of methane in Mars’ atmosphere show strong seasonal variations
