Başka Galakside Binlerce Öte Gezegen Keşfettik
Astrofizikçiler 3,8 milyar ışık yılı uzaktaki başka bir galakside binlerce öte gezegen keşfetti. Bunun için de Einstein’ın görelilik teorisinde geçen yerçekimi mercek etkisini kullandı. Mercek etkisi, net göremeyeceğimiz kadar uzak galaksilere zum yapmayı sağlıyor. Peki bu gezegenler neye benziyor?
Galaksi dışındaki gezegenler
Oklahoma Üniversitesi ekibi Samanyolu galaksisinin dışında binlerce yeni gezegen bulduğu zaman, aslında bilimsel düşüncenin prensiplerini işletmiş oldu: Fizikçi Richard Feynman’ın dediği gibi, “Teoriniz ne kadar güzel olursa olsun deneyle örtüşmüyorsa yanlıştır.”
Biz de Güneş Sistemi ve Samanyolu’ndaki diğer yıldızların çevresinde binlerce öte gezegen olduğunu biliyoruz. Bunu yüzlerce yıldır düşünüyorduk ve modern kozmoloji teorisi de güneş sistemi dışında trilyonlarca gezegen olduğunu öngörüyordu.
Ancak, bilimsel teoriler deney ve gözlemlerle test edilebilen öngörülerde bulunmak; yani yanlışlanabilir olmak zorunda. Öyle ki Kepler uzay teleskopu ve diğer gelişkin yer teleskoplarıyla son 20 yılda keşfedilen binlerce gezegen sayesinde bilimsel teorilerimizi de doğrulamış olduk.
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem
En öte gezegenler
Elbette Samanyolu’nda binlerce gezegen bulduğumuza ve galaksimizde istatistiksel olarak trilyonlarca gezegen olduğuna göre, diğer galaksilerde de sayısız gezegen bulunduğunu varsaymamız çok normal.
Öte yandan, başka bir galakside öte gezegen keşfedene kadar teorilerimiz varsayımdan ibaret kalacaktı. İşte Oklahoma Üniversitesi’nin galaksimizin dışındaki öte gezegenleri mercek etkisiyle gözlemlemesi bu yüzden önemli.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
Mercek etkisi nedir?
Einstein’ın görelilik teorisine göre yıldızlar, yıldız kümeleri, galaksiler, galaksi kümeleri ve kara delikler gibi büyük kütleli ya da süper yoğun gökcisimleri civardaki uzayı büküyor. Bu da uzayda yol alan ışığın yolunun uzamasına neden oluyor. Buna mercek etkisi diyoruz.
Nasıl ki miyop gözlüklerinin merceği ışığı bükerek gözümüze odaklıyor ve dünyayı daha net görüyoruz, aynı şekilde uzayı büken yerçekimi mercek etkisiyle de uzak galaksilere zum yapabiliyor ve içindeki gökcisimlerini daha net görebiliyoruz.
3,8 milyar ışık yılı uzakta
Yerçekimi merceğini kendi galaksimizde öte gezegen aramakta kullanıyoruz: Özellikle de büyük yıldız kümelerinin toplu yerçekimi alanı, arkadan gelen ışığı bükünce arka plandaki uzak yıldızları görmemizi sağlıyor.
İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?
Bu kez kuasar kullandık
Kuasarın ne olduğuna geçmeden önce, galaksi dışındaki öte gezegenleri nasıl bulduğumuzu anlatalım: Astrofizikçilerin öte gezegen keşfettiği galaksi bizden 3,8 milyar ışık yılı uzakta yer alıyor. Bu galaksinin arkasında ise bizden 6 milyar ışık yılı uzakta olan RXJ 1131–1231 kod adlı parlak bir kuasar bulunuyor.
Sonuç olarak 3,8 milyar ışık yılı uzaktaki galaksinin yerçekimi arkadaki kuasarın ışığını büktü. Ancak, bu sadece kuasarı daha net ve parlak görmemizi sağlamadı. Aynı zamanda kuasar görüntüsünü benekler (mikro lens efektleri) halinde bükerek aradaki galakside bulunan gezegenleri de ele verdi.
İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili
Peki kuasar nedir?
Merkezinde aşırı aktif süper kütleli kara delik bulunan galaksilere kuasar diyoruz. Bu tür kara delikler evrenin gençliğinde oluşan ilk galaksilerin merkezinde yer alıyor ve büyük miktarda gaz yutuyor. Yutamadığı gazı da ışık hızının yüzde 90’ı ile kutuplarından uzaya püskürtüyor.
Biz de süper sıcak ve parlak gaz jetlerine tam karşıdan baktığımız zaman, bunları gökte yüzlerce milyar yıldız içeren koca bir galaksiden çok daha parlak birer nokta olarak görüyoruz (gökyüzünde devamlı parlayan çok uzak bir süpernova gibi). İşte buna kuasar diyoruz.
Ancak, bir kuasarı yandan görürsek gaz jetinin ışığına denk gelmiyor ve sadece kuasardan gelen süper aktif radyo dalgalarını algılıyoruz. Dünya’nın bakış açısı yüzünden uzayda yandan gördüğümüz kuasarlara radyo galaksi diyoruz.
İlgili yazı: Yeşil Sahra 4000 Yıl Önce Neden Çöl Oldu?
Öte gezegenleri nasıl bulduk?
Öndeki galaksi arkadaki kuasarın ışığını özel bir şekilde büktü ve kendi içindeki gezegenleri ele verdi. Şimdi diyeceksiniz ki “Ama hocam, gezegenler yıldız gibi ışık saçmıyor ve çok küçükler. Nasıl olur da yerçekimi merceğine rağmen o kadar uzak bir galaksideki gezegenleri tek tek görebiliyoruz?”
Güzel bir soru ve haklısınız: Bu gezegenleri tek tek göremeyiz ve Instagram’da poz verir gibi fotoğrafını çekemeyiz. Ancak, mikro mercek etkisiyle yerini dolaylı olarak tespit edebiliriz!
İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi
Mikro yerçekimi merceği
Yazımızın başını hatırlayın: Bizden 3,8 milyar ışık yılı uzakta bulunan galaksideki yıldızlar ve yıldız kümelerinin de kendi zayıf mercek etkisi var. Kuasarla Dünya arasında yer alan bu galaksideki gezegen ve yıldızların mercek etkisi tabii ki arkadaki kuasara (aktif galaksiye) göre oldukça küçük çaplı kalıyor.
Buna karşın, arkada kalan kuasarın ışığını, tıpkı gözenekli banyo süngerindeki delikler gibi nokta nokta büküyor. Oklahoma Üniversitesi araştırmacıları da 3,8 milyar ışık yılı uzaktaki galakside yer alan öte gezegenleri bu şekilde saptadılar:
İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi
3 aşamada öte gezegen dedektifleri
1) Aradaki galaksi arkadaki kuasarın görüntüsünü büyüttü. Böylece aradaki galaksinin içindeki gezegenlerin mercek etkisini kuasar görüntüsünde daha net görebildik. 2) Yıldızların mercek etkisi kuasar görüntüsünü daha büyük benekler halinde büktü. Bu yıldızların önünden geçen gezegenler ise kuasar ışığını daha küçük benekler halinde büktü.
3) Bu noktada kendi galaksimizden de yararlandık: Galaksimizde bugüne dek bulunan öte gezegen sayısına bakınca görüyoruz ki her bir Güneş benzeri yıldız için uzayda 2000 gezegen bulunuyor. Bunların boyu uydumuz Ay büyüklüğündeki cüce gezegenler ile gaz devi Jüpiter arasında değişiyor.
Elbette galaksimizde hiçbir Güneş benzeri yıldızın çevresinde 2000 gezegen dönmüyor; ama Güneş gibi yıldızlar evrende en bol bulunan küçük kırmızı cüceler karşısında azınlık kalıyor. Bu yüzden Güneş benzeri yıldız başına irili ufaklı 2000 gezegen düşüyor.
Sonuçta
Bu istatistiksel verileri aradaki galaksinin büktüğü kuasar görüntüsünü bulandıran mikro mercek etkisi beneklerine uyguladık. Bu sayede yıldız lenslerini gezegen lenslerinden ayırt etmeyi başararak 3,8 milyar ışık yılı uzaktaki galakside binlerce gezegen olduğunu dolaylı yoldan kanıtlamış olduk.
İlgili yazı: 5 Soruda Paralel Evrenler
Haydut gezegenler
Ancak, bu gezegenler kendi yıldızının etrafında dönen uslu gökcisimleri değil: Bu öte gezegenler, aslında hiçbir yıldızın çevresinde dönmeden uzayda avare dolaşan haydut gezegenler. Neden böyle derseniz mikro yerçekimi merceği tekniğinin elimizi bağladığını söyleyebilirim.
Bir gezegen bir yıldızın çevresinde dönüyorsa o gezegenin mercek etkisi yıldızın oluşturduğu etkiden çok daha zayıf oluyor. Sadece gezegen arkadaki yıldızdan çok uzakta yer alıyorsa söz konusu gezegenin ait olduğu galaksinin arkasındaki kuasar görüntüsünde yarattığı mercek etkisini görebiliyoruz.
Kısacası bu teknik yalnızca yıldızlararası uzayda tek başına dolaşan haydut gezegenleri tespit etmemizi sağlıyor. Her durumda, Oklahoma Üniversitesi araştırmacıları başka bir galakside binlerce öte gezegen keşfettiler. Böylece biz de gezegen oluşum teorilerimizi kanıtlamış olduk.
Peki yerçekimi mercek etkisi yüzünden bir değil, tam 4 kez patlayan bir yıldız keşfettiğimizi biliyor musunuz? Onu da Dört Kez Patlayan Süpernova yazısında okuyabilirsiniz. Uzayda yolunuz açık olsun ve arayış merakınız hep canlı kalsın.
TEŞEKKÜRLER