Alzheimer Hastalığının Gelişini 25 Yıl Önceden Bileceğiz
Bilim insanları Alzheimer hastalığını 25 yıl önceden tespit etmenin bir yolunu buldular. Peki önleyici tedaviye erken başlamaya izin veren ve gelecekte kesin tedavi geliştirmeyi hızlandıracak olan bu gelişme nedir? Anneannemi Alzheimer’dan kaybetmiş olarak söylüyorum ki hastalığa ne kadar önceden tanı koyarsanız hastaların yaşam kalitesini o kadar uzun süre artırıyorsunuz. Alzheimer, bunamanın çok ağır bir formuna yol açıyor ve hem bireyler hem de ailelerinin yaşamını zorlaştırıyor. Peki Alzheimer beyinde nasıl ortaya çıkıyor ve ilerliyor? Dahası bu hastalığı iyileştiremesek de önceden tanı koymak için ne yapabiliriz? Alzheimer’i teşhis etmek için hangi teknolojileri kullanabiliriz?
Alzheimer hastalığına 25 yıl erken tanı
Son araştırmalara göre beyindeki bir grup nöron bilişsel gerileme başlamadan 25 yıl önce değişmeye başlıyor. Bu bağlamda Alzheimer’ın asıl göstergesi de beyindeki tau proteinlerinin birikmesidir. Tau proteinleri sağlıklı beyin dokularının gelişmesini sağlıyor. Oysa Alzheimer hastalarında aşırı tau proteini birikimi sinir hücrelerine zarar veriyor. Öyle ki beyin sıvısında serbestçe yüzen proteinlerin sayısı artarken bilişsel gerileme artıyor. Tau proteinleri, beyin kabuğundaki nöronlar arasında, süpürülmemiş bir yerdeki toz yumakları gibi toksik düğümler oluşturuyor.
Bu düğümler nöronları birbirine bağlayan aksonlarla dentritleri kopararak hücrelerin ölümüne yol açıyor. Proteinler aynı zamanda nöronları sıkı sıkıya sararak adeta boğuyor. Öte yandan tau proteinlerinin sadece Alzheimer’dan sorumlu olduğunu söylemek yanlış olur: Bunlar genelde yaşlı beyinlerdeki bunamanın göstergesidir ama iyice kontrolden çıkmış halinin Alzheimer’a neden olduğunu görüyoruz. Gerçi bunama görülen hastalar üzerinde yapılan önceki araştırmalarda, bu proteinlerin uzun süreli belleğe kalıcı anılar aktaran hipokampus bölgesinde yaygın olduğunu bulmuştuk.
Oysa Alzheimer’dan yaşamını yitiren kişilerle sağlıklı beyinleri karşılaştıran bilim insanları, Alzheimerlı beyinlerde daha az sinir hücresi olduğunu, dolayısıyla beyinlerin aşırı küçüldüğünü saptadılar. Her durumda Alzheimer hastaların tau proteini birikimi hiç durmuyor ve bu da sonunda ölüme yol açıyor. İşte önleyici tedavi burada devreye giriyor: Hastalığı ilerledikten sonra durdurmak imkansız olabilir. Buna karşın önleyici tedavi hastalığın yayılmasını önleyebilir ki bu da Alzheimer’ı 25 yıl önceden tanılamayı sağlayan yeni yöntemle mümkün olacak. Peki bunu nasıl yapacağız?
İlgili yazı: Kodlama İçin En Gerekli 16 Programlama Dili
Doku küçülmesi Alzheimer göstergesi
Alzheimer hastalığında hipokampus dışında protein yumaklarının biriktiği ilk yerlerden biri Latince locus coeruleus değimiz bölgedir. Bu bölge beynin arkadan omuriliğe bağlandığı beyin sapındadır. Neden bilmiyoruz ama işte 25 yıl önce tau proteinleri burada birikmeye başlıyor. Üstelik locus coeruleus beynin neredeyse tamamına bağlanıyor. Örneğin yaşadıklarınızı anımsamaktan tutun da cinsel açıdan tahrik olmaya dek birçok bilişsel süreci düzenleyen norepinefrin (noradrenalin) hormonunu beynin bu tür davranışlarını düzenleyen bölgelerine taşıyor. Bunlar Alzheimer hastalarının zorlandığı davranışlardır.
Öyle ki Alzheimer ilerlerken locus coeruleus hem hacimsel hem de hücre sayısı olarak küçülmeye başlıyor. Bu da beyin ve merkezi sinir sistemindeki norepinefrin düzeyini düşürüyor. Nitekim bilim insanları 2017’de sağlıklı bireylerle düşük düzey bilişsel güçlüklerle karşılaşan kişilerin beyinlerini karşılaştırdıklarında ilginç bir keşif yaptılar. Demans başlangıcı olanlarda locus coeruleus yüzde 30 daha küçüktü. Alzheimer’ı orta derece ilerleyenlerin locus coeruleus’u ise yüzde 25 daha küçüktü.
Daha da önemlisi bu bölge kişiye Alzheimer tanısı koymadan önce küçülmeye başlıyordu! Bu da Alzheimer’a yakalanma riski yüksek olanlarda ilk bakılması gereken yerlerden birinin locus coeruleus olduğunu gösteriyordu. Biz de rutin kontroller sırasında beyin görüntüleme tekniklerini kullanabiliriz. Tıbbi görüntüleme cihazları yardımıyla kişilerde Alzheimer gelişimini 25 yıl önceden öngörebiliriz. Bu konuda sadece dokuların küçülmesine bakmak zorunda değiliz. Norepiefrin hormonuna da bakabiliriz:
İlgili yazı: Gerçek Adem: ilk insan ne zaman yaşadı?
Alzheimer’ı önlemek mümkün olacak
Bunun en iyi yollarından biri MR cihazlarını kullanmaktır. Locus coeruleus beynin çok küçük bir parçası olduğu için MR’da görmek zordur. Buna rağmen MR cihazı locus coeruleus’un ürettiği kimyasalları aydınlatır. Böylece onun yerini de gösterir. Diğer seçenek ise PET taramasıdır: Bu cihazla NAT, yani norepinefrin taşıyıcı kimyasalı içeren hücreleri aydınlatırız. Doğal olarak bu madde norepinefrin hormonunun olduğu bölgelerde bol bulunur. Demek ki PET’le bu kimyasal maddelere bakmak aslında locus coeruleus’u görüntülemektir. Tabii bunun dışında bir de insan kanı var:
Gerçi kaygılanmayın. Her ne kadar Mars’ta insan kanı plazmasıyla beton ev harcı yapmayı planlasak da bu kez insan plazmasını norepinefrin düzeyini ölçmekte kullanacağız. Nasıl derseniz… İnsan kanı plazmasında bu hormon ne kadar yüksekse beyindeki sağlıksız tau protein birikimi de o kadar az oluyor. Hormonun azalması doğrudan Alzheimer başlangıcına işaret ediyor. Nitekim araştırmacılar norepinefrin düzeyi ile Alzheimer’a bağlı demans arasında bağlantı buldular.1,2,3 Gerçi bu araştırmaların kesin sonuç vermesi mümkün değil ama onun da çözümü var.
Bir uzmana baktırmak gerek
Doktorlar hormon seviyesindeki azalmayı Alzheimer’a yorup beynin diğer bölgelerini de test edebilir. Özetle Alzheimer başlangıcını 25 yıl önceden öngörmek bireylerin ekonomik ve sosyal olarak hastalığa hazırlanmasını sağlayacaktır. Alzheimer hastalarına bakmak bireylerde kalıcı psikolojik rahatsızlıklara yol açacak kadar zordur. Bu yüzden sadece erken tanı bile yaşam kalitesinin artması demektir. Öte yandan erken teşhis hastalığı geciktiren veya önleyen tedavilerin önünü açacaktır. Bu da büyük kazançtır.
Siz de pozitron emisyon tomografisi (PET) cihazlarının çalışmasına bakabilir ve mRNA aşılarının işleyişini hemen görebilirsiniz. Protein katlamanın yeni pandemileri engelleyecek akıllı aşılar geliştirmeye nasıl izin verdiğine göz atarak İnsan DNA’sına yeni harfler ekleyerek genetik hastalıkların önüne geçmeyi araştırabilirsiniz. DNA tabanlı biyolojik bilgisayar ve robotların ve beyin-bilgisayar arayüzlerinin gelişine şimdiden tanık olabilirsiniz. Hızınızı alamayarak neuralink n1 telepatik beyin protezinin nasıl çalıştığını da okuyabilirsiniz. Havalar serinlerken bilimle ve sağlıcakla kalın.
BepiColombo Merkür’ün ilk fotoğrafını nasıl çekti?
1Correlation of Alzheimer Disease Neuropathologic Changes With Cognitive Status: A Review of the Literature
2Sex differences in the locus coeruleus-norepinephrine system and its regulation by stress
3Correlation between cognition and plasma noradrenaline level in Alzheimer’s disease: a potential new blood marker of disease evolution
