Amerika’da Yüzyılın Güneş Tutulması Bugün
Bugün Amerika’da yüzyılın en büyük tam güneş tutulması yaşanacak. En büyük derken, yaklaşık 100 yıl sonra, Amerika’da Güneş’in anakara üzerinde kesintisiz bir çizgi halinde kararacağı ilk tutulma bu. Peki güneş tutulması nedir ve tutulma sırasında gözlerimizi korumak için ne yapmalıyız?
Büyük Amerika Tutulması
Ay Güneş’le Dünya arasına girdiğinde ve Ay’ın yerden bakınca görünen çapı Güneş’ten büyük olduğunda tam güneş tutulması yaşanıyor. Bu sırada Ay diski, Güneş’in önünü tamamen örtüyor. Aslında bulutların Güneş’i kapatması gibi bir durum oluşuyor ve Ay’ın gölgesi yeryüzüne düşüyor.
Dünya kendi çevresinde ve Ay da Dünya çevresinde döndüğü için güneş tutulması ekvatorda saatte 1600 km hızla yeryüzünde yol alıyor. Bu da resimdeki gibi tam tutulmanın ince bir hat üzerinde gerçekleşmesini sağlıyor. Bu hattın dışında ise halkalı veya parçalı güneş tutulması gözlemleniyor.
Öyle ki parçalı tutulmalar Ay’ın gölgesinin kısmen düştüğü binlerce kilometre genişliğindeki bir alanda izleniyor. Amerikalıların buna büyük tutulma demesinin sebebi ise 1918 yılından bu yana Amerika anakarasında kesintisiz izlenecek ilk güneş tutulması olması.
Saros serisi
Bu tutulma aslında 11 Ağustos 1999’da başlayan tutulma serisinin bir devamı (bu yüzden 17 Ağustos depremini sıcaklara ve güneş tutulmasına bağlayanlar oldu ama alakası yok). Saros serisindeki en uzun tutulma ise 500 yıl sonra, 25 Haziran 2522’de gerçekleşecek ve 7 dakika 12 saniye sürecek.
İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt
Nereden görünecek?
1,0306 kadirindeki tutulma ABD üzerinde ince bir koridorda gözlemlenecek. Maksimum tutulum süresi 2 dakika 41 saniye 6 salise olarak hesaplardı ve bunu Illinois, Carbondale’in hemen güneyindeki Shawnee Ulusal Ormanı’nda izleyebileceksiniz.
Güneş tutulmasının en geniş arazide gözlemleneceği yer ise Kentucky’nin Cerulean beldesi ki bu da Kentucky Princeton ile Hopkinsville arasında kalıyor.
Büyük Amerika Tutulması 7 Mart 1970’den bu yana ABD’de görülen ilk tam güneş tutulması. Kısmi tutulma ise Kuzey Amerika, Güney Amerika’nın kuzeyi, Batı Avrupa (İrlanda’ya kadar) ve kısmen Afrika’dan görülecek.
Bu tutulma 1918’den beri ABD’nin Büyük Okyanus kıyısından Atlantik kıyısına uzanan ilk tutulma olarak kayıtlara geçecek. Ayrıca tam tutulmanın tümüyle ABD anakarasında kalması 1776’dan beri görülmedi ki o sırada ABD bağımsızlığını ilan edeli iki yıl olmuş, ama henüz hükümran devlet olarak tanınmamıştı.
Tutulum yolu
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem
Güneş tutulması nasıl oluşuyor?
Tutulmanın gerçekleşmesi için Ay’ın yeni ay evresinde ve Güneş’le Dünya’nın da kavuşum halinde olması gerekiyor. Kısacası Ay’ın yörünge düzleminin Dünya’nın Güneş çevresindeki yörünge düzlemiyle çakışması gerek. Yoksa Ay’ın gölgesi Dünya’ya düşmez.
Öte yandan bir sorun var: Ay’ın ekseni Dünya’nın eksenine göre 5 derece eğik. Bu yüzden her yıl aynı yerde düzenli güneş tutulması yaşanmıyor. Karmaşık yörünge etkileşimleri yüzünden tutulmalar farklı yerlerde düzensiz aralıklarla görülüyor (21. yüzyıl güneş tutulmalarını haritalarda görebilirsiniz).
Özetle yılda 2 ila 5 güneş tutulması yaşanıyor ve bunlardan maksimum ikisi tam tutulma oluyor. Bu sebeplerle Dünya’daki belirli bir yerde tam güneş tutulması görülmesi son derece nadir bir olay.
İlgili yazı: Türkler Jüpiter Benzeri Öte Gezegen Keşfetti
Tutulma türleri
Astronomide 4 tür tutulma var: Tam tutulma, halkalı tutulma, hibrit tutulma ve parçalı tutulma. Tam tutulmada Ay diski, Güneş’in önünü tümüyle kapatıyor. Bu sırada Ay, Güneş’in parlak ışıkyuvarını kesiyor ve güneş tacı (corona) çıplak gözle görülebiliyor. Hava büyük ölçüde karardığı için yıldızlar seçilebiliyor.
Halkalı tutulmada Ay yine Güneş’in önünden geçiyor; ama Ay’ın görünür büyüklüğü Güneş’ten küçük kalıyor. Kısacası Ay Güneş’le iç içe geçiyor ve Güneş parlak bir halka halinde Ay’ın oluşturduğu siyah daireyi sarıyor (tıpkı insan gözbebeği gibi).
Sonuçta Ay’ın çapı Güneş diski çapının 400’de biri; ama tesadüf eseri, Ay’ın Dünya’ya uzaklığı da Güneş’in uzaklığının 400’de biri. Zaten, Ay’ın görünür büyüklüğü Güneş diskiyle aynı büyüklükte olduğu için yeryüzünde zaman zaman güneş tutulması izleyebiliyoruz. Ta ki uzak gelecekte Ay Dünya’dan yeterince uzaklaşıncaya kadar.
Öte yandan, Hibrit tutulma ile parçalı tutulma arasında önemli bir fark var: Hibrit tutulmada bir yerde tam tutulma gözlemlenirken, bunun dışında kalan alanda halkalı tutulma görülüyor. Bu da nadir bir olay. Genellikle tam tutulmanın çevresinde Ay’ın Güneş’i kısmen örttüğü parçalı tutulma görülüyor.
Parçalı tutulmada ise Güneş’in taçküresi pek görülmüyor; çünkü bunun için parçalı tutulmanın Güneş diskinin en az üçte ikisini kapatmış olması gerekiyor.
İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi
Gözlerinizi koruyun
Nasıl ki normal şartlar altında Güneş’e uzun süre çıplak gözle bakamıyorsunuz güneş tutulmasına da çıplak gözle bakmamanız gerekiyor. Bunun 2 sebebi var: 1) Güneş tümüyle Ay’ın arkasında kalmadan önce kenarından gözüküyor ve bu sırada göze zarar verecek kadar parlak oluyor.
2) Gözbebeği kısmi tutulma başladığında hava karardığı için karanlık odada görmeye çalışır gibi büyüyor ve Güneşimiz Ay’ın arkasından aniden çıktığında retina tabakası büyük zarar görebiliyor.
Sonuç olarak gözbebeği havadaki ortam ışığına göre büyüyüp küçülüyor, Güneş’in parlaklığına göre değil! Özellikle çocuklar ve deneyimsiz gözlemciler bu tuzağa düşüp geçici körlük yaşayabiliyor.
İlgili yazı: 5 Soruda Paralel Evrenler
Kesinlikle güneş gözlüğü kullanmayın!
En iyi güneş gözlüğü bile sizi Güneş’e doğrudan bakarken koruyamaz. Bunun için özel güneş tutulması gözlükleri kullanmanız gerekiyor. Bunlar da bakkaldan 5 liraya alacağınız gözlükler değil. Paraya kıyıp profesyonel koruyucu gözlük almazsanız gözleriniz zarar görebilir.
Sakın Güneş’e görüntüyü büyüten ve ışığı odaklayan bir teleskop veya dürbünle bakmayın! Direk kör olabilirsiniz. Aslında, güneş diskini izlemenin en güvenli yöntemi projeksiyon teknikleri:
Bunun için dürbünün altına 1 mm çapında delik açılmış bir kağıt koyun ve Güneş dairesini dürbünün arkasındaki beyaz kağıda düşürün. Hatta kamerayla bu projeksiyonun fotoğrafını çekebilirsiniz. Web sitelerindeki Güneş fotoğrafları genellikle bu tür dolaylı yöntemlerle çekiliyor.
İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi
Elmas Yüzük, 2006 Türkiye
29 Mart 2006’da Türkiye’de halkalı güneş tutulması görüldü. Güneş Ay’ın arkasından çıkarken, siyah Ay diskinin kenarında tektaş yüzük gibi parlamaya neden oldu. Buna literatürde elmas yüzük deniyor. Türkiye Ulusal Gözlemevi halkalı tutulmanın fotoğrafını çekti.
Tam ve halkalı tutulmaların bir yararı da güneş püskürtülerinin Güneş diskinin kenarından görülmesine izin vermesi. Sonuçta Güneş’in parlaklığı azalınca güneş yüzeyindeki detaylar açığa çıkıyor.
İlgili yazı: 18 Ayda Nasıl 24 Kilo Verdim?
Baily Boncukları
Büyük Amerika Tutulması sırasında kısa bir süre için Baily boncukları da görülebilir. Ay diski Güneş diskini tümüyle kapatmadan önce, güneş ışınları engebeli Ay arazisinin disk kenarında yer alan krater çöküntülerinin arasından geçiyor. Ay diski Güneş’i tümüyle örtmeden hemen önce elmas yüzük efekti de görülüyor.
Böylece güneş tutulmasının temellerini birlikte gördük. Peki Ay tutulmasını, gelgit etkisini, Ay’ın nasıl oluştuğunu ve insanların Ay’a nasıl yerleşeceğini merak ediyor musunuz?
Bunları da Ay hakkında en şaşırtıcı gerçekler ve Ay’a gitmedik komplo teorilerini çürüten 12 kanıt yazılarında okuyabilirsiniz. Tabii güneş tutulmasıyla Ay’ın evrelerinin aynı zamanda yuvarlak Dünya kanıtı olduğunu akılda tutarak.
