Yabancı Dünyalar Rehberi-1 >> Güneş Sistemi dışındaki en sıra dışı 10 gezegen

NASA Güneş benzeri bir yıldızın çevresinde bulunan ilk yabancı dünyanın 20. yılını kutlamak için dünya çapındaki 60 astronoma favori gezegenlerini sordu ve 2000 gezegen arasında öne çıkan en sıra dışı 20 gezegeni listeledi.

Bunların bir kısmı kayalık dünyalar, diğerleri ise sıcak veya soğuk gaz devleri. Bazıları ise hemen aşağıda göreceğiniz gibi çok ama çok garip gökcisimleri. Ancak hepsi de Evren’deki yerimizi keşfederken bize ufuk açıcı bilgiler sağladı. İnsanoğlunun keşfettiği en ilginç 10 öte gezegeni birlikte görelim.

1. Dünya’ya en çok benzeyen gezegen

Kepler-186f, yıldızına yüzeyinde sıvı su olacak kadar yakın olan dünyalar arasında keşfettiğimiz ilk kayalık gezegen. Bu nedenle de Kepler uzay teleskopunun keşifleri içinde Dünya’ya en çok benzeyen gökcismi.

Oysa güneşe suyun donmayacağı kadar yakın ve buharlaşmayacağı kadar uzak olan bu dünyanın yüzeyini elimizdeki teleskoplarla görmemiz imkansız. Ancak, 2018’de fırlatılacak olan James Webb uzay teleskopu ile Kepler-186f’ye yakından bakacak ve belki de gezegende hayat olduğunu keşfedeceğiz.

Kepler-186f güneş çevresindeki bir turunu 130 günde atıyor ve yörüngesi yaşanabilir kuşağın dış kenarında bulunduğu için Dünya’nın aldığı ışığın sadece üçte birini alıyor. Öyle ki alacakaranlık Mars’a benzeyen Kepler-186f’in yüzeyinde öğle güneşi Dünyamızda akşamüstü vakti kadar parlak oluyor. Kepler-186f bizden 500 ışık yılı uzaktaki Kuğu takımyıldızında yer alıyor.

İlgili yazı: Dünya’ya en çok benzeyen gezegen bulundu

 

2. Buharlaşan gezegen Osiris

HD 209458 b Osiris’in bilim adamlarına ilginç gelen iki özelliği var. Öncelikle güneşin önünden geçerken yaptığı gölge sayesinde keşfedilen ilk gezegen ve bu da Kepler teleskopunun en sevdiği öte gezegen keşif yöntemi. İkinci olarak Güneş Sistemi dışındaki gezegenler arasında atmosferinde karbon ve oksijen tespit edilen ilk gezegen.

İnsan vücudu karbondan yapıldığı ve oksijen soluduğu için böyle bir gezegen bulmak size de ilginç gelebilir, ama ölü gezegen Osiris’in süper sıcak yüzeyinde hayat olması imkansız. Osiris güneşe o kadar yakın ki atmosferi resmen buharlaşıyor ve güneş rüzgarı tarafından tıpkı kuyrukluyıldız kuyruğu gibi uzayarak uzaya üfleniyor.

Osiris milyarlarca yıllık eski bir gaz devinin son kalıntısı. Osiris’in atası olan gaz devi güneşe çok yakın olduğu için kalın atmosferinin büyük kısmını kaybetti ve geriye ölü gezegenin ince bir atmosferle sarılı olan çıplak çekirdeği kaldı.

İlgili yazı: Uzayda uzaylı göstergesi Dyson Küresi mi var?

 

3. En küçük gezegen sistemi

Listemize üçüncü sıradan giren Kepler-11 ise tek bir gezegen değil, bilinen en küçük gezegen sistemi. Bu yüzden de listemiz için sistemdeki bütün gezegenleri hesaba katmak zorunda kalıyoruz: Kepler-11’in hepsi de Güneş’e Merkür’den, yani ortalama 57 milyon km’den yakın olan ve bu kadar yakın olmasına rağmen kararlı yörüngelerde dönen 5 gezegeni var.

Bunun esprisi ne derseniz Kepler-11, Samanyolu’nda Güneş’e Dünya’dan yakın olan ve yıldıza paralel dairesel yörüngelerde dönen başka güneş sistemleri olduğunu gösteriyor. Bu da uzayda Güneş Sistemi’ne benzeyen ve hayat barındıran yıldız sistemleri bulabileceğimize işaret ediyor.

Üstelik Kepler-11’in yıldızı Güneş benzeri bir sarı cüce. Ancak, Kepler 11’in bütün gezegenleri Dünya’dan büyük ve içlerinden en büyükleri de Neptün boyundaki mini gaz devleri. Bilim adamları, Dünya’dan birkaç kat büyük olan bu gezegenlerin kayalık süper dünyalar olduğunu düşünüyor. Kepler 11 uzayda dünya benzeri kayalık gezegenlerin yaygın olabileceği açısından bize umut veriyor.

 

 

4. İki güneşli “Tatooıne” gezegeni

Yıldız Savaşları’ndaki iki güneşli Tatooine’i anımsatan ve Dünya’dan 200 ışık yılı uzakta yer alan Kepler-16b, iki yıldızın çevresinde döndüğü bilinen ilk gezegen olarak kayıtlara geçti. Ancak Tatooine’in tersine bu kayalık bir gezegen değil, Satürn boyunda soğuk bir gaz devi ve bu nedenle de bildiğimiz anlamda hayat barındırması mümkün değil.

Öte yandan, Kepler-16b iki yıldızın çevresinde dönen ve yüzeyinde hayat barındıran dünyalar bulabileceğimiz yönünde önemli bir kanıt oluşturuyor. Çünkü hayata elverişli Dünyamız gibi kayalık bir gezegen olan Tatooine’in keşfi, bu tür öte gezegenlerin hem de iki yıldızın çevresinde dönen gezegenlerin sandığımızdan yaygın olduğunu gösteriyor.

Tatooine gezegeninin Güneş’ten küçük iki yıldızı var: Biri Güneş kütlesinin yüzde 69’una sahip olan soluk bir yıldız, diğeri de Güneş kütlesinin sadece yüzde 20’sine sahip olan bir kırmızı cüce. Kepler-16b yoldaş yıldızların çevresinde 229 günde bir dönüyor ve bu açıdan 225 günlük yörüngede dönen Venüs’e benziyor. İki güneşe yakınlığına rağmen soğuk olmasının sebebi de yıldızların küçük ve soluk olması.

İlgili yazı: Gerçek Yıldız Savaşları gezegeni

 

5. Sıcak Jüpiter

51 Pegasi b güneşe benzeyen bir gezegenin çevresinde dönen ilk gezegen keşfi olarak tarihe geçti ve böylece yeni bir araştırma dalına kapı araladı. Jüpiter’in yarısı kütleye sahip 51 Pegasi b aynı zamanda Sıcak Jüpiter sınıfına giriyor. Dünya’dan 150 kat daha büyük kütleye sahip olan gezegen güneşe o kadar yakın ki yıldızın çevresinde saniyede 136 km gibi müthiş bir hızla dönüyor (Dünya’dan 4,5 kat hızlı).

Yıldıza yakınlığı sebebiyle 1 yılın sadece 4 gün sürdüğü gezegenin yüzey sıcaklığı 1000 dereceye erişiyor ve güneşe bakan yüzünde aşırı ısınan gazlar, gece yüzünde sesten hızlı esen süpersonik fırtınalar yaratıyor. 51 Pegasi b o kadar sıcak ki Jüpiter’in yarısı kadar hafif olmasına rağmen sıcaktan genleşen atmosferi nedeniyle şişerek Jüpiter’den daha geniş bir çapa erişiyor.

Bir diğer özelliği ise Dünya’ya sadece 50 ışık yılı uzakta olması; yani 50 yıl içinde inşa edebileceğimiz otomatik Von Neumann sondaları ışık hızının yüzde 70’iyle giderek Sıcak Jüpiter’e 2100 yılından önce erişebilir. Kısacası bu torunlarımızın keşfedebileceği kadar yakın bir gezegen. Yaşlılık tedavisine yetişirseniz sizin de görebileceğiniz bir gezegen.

İlgili yazı: Herkes nerede?

 

6. Sonradan olma dünya

Sonradan görme zenginler varsa sonradan olma dünyalar da olabilir, ama sonradan olma gezegen ne demek derseniz hemen söyleyelim: CoRoT-7b kayalık bir gezegen olmasına karşın hayatına Satürn boyundaki bir gaz devi olarak başladı. Dünya’dan 480 ışık yılı uzaktaki Tekboynuz takımyıldızında yer alan CoRoT-7b sadece 1,5 milyar yıl yaşında, Dünya’dan 3 kat genç ve yıldızına o kadar yakın ki güneşin çevresinde 20 saatte dönüyor.

1 yılı bir Dünya gününden kısa olan CoRoT-7b’in kütlesi Dünya’nın 4,8 katı. Güneşe çok yakın olduğu için sıcaktan buharlaşan eski bir gaz devinin kayalık kalıntısı olan bu kavruk gezegenin çapı da Dünyamızın sadece yüzde 70’i. Güneşe 2,5 milyon km uzakta dönen (Ay mesafesinin 6,5 katı) CoRoT-7b’nin yüzey sıcaklığı ise 1980 derece. Öyle ki kabuğu tümüyle erimiş durumda ve gezegen derin lav denizleriyle kaplı bulunuyor.

1980 santigratta demir bile eriyor. Bu nedenle sonradan olma gezegenin hızla buharlaşan atmosferini yalnızca birkaç yüz milyon yıl içinde kaybetmiş olmasına şaşırmamak lazım. Aslında Dünyamız da ilk oluştuğunda Neptün gibi bir mini gaz deviydi, ama Güneş’e 150 milyon km uzakta olduğu için hızla ısındı ve hidrojen atmosferini kaybederek hayata elverişli bir kayalık gezegene dönüştü.

 

 

7. Su dünyası

Kevin Costner’ın kariyerini bitiren film olarak da tanınan Su Dünya’sını hatırlıyor musunuz? 🙂 Filmde kutuplardaki buzlar küresel ısınma nedeniyle eriyor ve gezegenimiz tümüyle sularla kaplanıyordu. Elbette yerkabuğunun üzerinde dağları örtecek kadar su yok. Ancak uzayda gerçek su dünyaları var ve Kepler-22b de bu dünyalardan biri. 🙂

Dünya’dan sadece 2,4 kat büyük olan bu gezegen, her şeye rağmen Neptün gibi bir mini gaz devi olacak kadar büyük kütleye sahip değil. Ancak yüzeyinde büyük miktarda su tutacak kadar kütleli bir süper dünya. Tümüyle sularla kaplı olan Kepler-22b’nin 100 km derinliğinde okyanusları var ve deniz tabanında basınç o kadar artıyor ki “sıcak buz” oluşuyor.

Deniz tabanında sıkışan su kütlesinin sıcaklığı suyun kaynama derecesi olan 100 santigradı aşıyor. Ancak, yüksek basınç altında sıkışan su molekülleri kımıldayamaz hale gelerek buz kristalleri oluşturuyor. Bu nedenle su dünyasının derinliklerinde ince bir sıcak buz katmanı bulunuyor.

 

 

8. Lav gezegeni

Kepler uzay teleskopu Güneş Sistemi’nin dışında o kadar çok gezegen keşfetti ki bunların çoğu ilk keşifler kategorisine girdi. Kepler-10b de Kepler’in keşfettiği ilk kayalık öte gezegen. Tabii sadece teknik olarak kayalık diyoruz, çünkü bu gezegenin kayalık bir yüzeyi yok ve yüzeyinde dev bir lav okyanusu olduğu düşünülüyor.

Kepler-10b Dünya’nın sadece 1,4 katı büyüklüğünde ve şimdilik Güneş Sistemi dışında keşfedilen en küçük kayalık gezegen olarak tanınıyor. Güneşe Merkür’den 20 kat yakın olan ve 2,8 milyon km mesafede dönen dünyada yüzey sıcaklığı yerkabuğunu eritecek kadar artıyor. Yıldız Savaşları’ndaki Mustafar’a benzeyen lav gezegeni yıldızın çevresinde 20 saatte dönüyor.

Ancak, bu listeye bakarak Dünya benzeri gezegenlerin uzayda az sayıda olduğunu sanmayın. Dünya benzeri gezegenler uzayda bol, ama elimizdeki teleskoplar bu gezegenleri görecek kadar yüksek çözünürlüklü değil. Kepler uzay teleskopu yalnızca gezegene çok yakın olduğu için keskin gölge yapan küçük gezegenleri ve yıldıza uzak olduğu halde büyük gölge yapan dev gezegenleri görebiliyor.

İlgili yazı: Ben uzaylıyı kokusundan tanırım

Öte yandan James Webb uzay teleskopu güneşe yaşanabilir uzaklıkta olan Dünya boyundaki gezegenleri görecek kadar güçlü olacak. Nitekim yeryüzündeki teleskopların yazılımlarını ve Kepler gözlem tekniklerini geliştirerek uzayda Dünya benzeri daha çok gezegen keşfetmeye başladık.

 

 

9. En yaşlı gezegen

Kepler uzay teleskopu en büyük, en ağır, en yakın, en uzak ve en sıcak derken bilinen Evren’in en yaşlı gezegenlerini de keşfetti. Kepler 444 yıldız sistemindeki gezegenler 11 milyar 200 milyon yaşında; yani bu gezegenlerden birinde zeki canlılar ortaya çıktıysa bu uygarlık bizden 6 milyar yıl yaşlı olabilir. 6 milyar yıl yaşındaki bir uygarlık neye benzer?

İlgili yazı: Büyük filtre > Dünya dışı uygarlıklar varsa neden merhaba demiyorlar?

5 kayalık gezegenden oluşan Kepler 444 sistemindeki en küçük gezegen Merkür ve en büyük gezegen de Venüs boyunda. Kepler 444’ün en önemli özelliği ise yerel güneşin Samanyolu Galaksisi’ndeki yıldızların çoğundan yaşlı olması. Ancak, 5 kayalık gezegende hayat olduğuna dair elimizde bir kanıt yok.

Sonuçta yıldıza çok yakın oldukları için bu gezegenlerde hayat olasılığı düşük. Kepler 444 yıldız sistemi Dünya’dan 117 ışık yılı uzakta bulunuyor.

 

 

10. Sauna gezegen

Güneşe Merkür’den 25 kat yakın olan 55 Cancri e yıldıza sadece 2,28 milyon km uzakta dönüyor ve bu da Dünya-Ay mesafesinin 6 katı. 55 Cancri e’nin en büyük talihsizliği ise gezegene gel-git kilidi atılmış olması; yani güneşe çok yakın olduğu için gezegenin kendi çevresinde dönme süresi yıldız çevresinde dönme süresine eşitlenmiş bulunuyor.

Tümüyle sularla kaplı olan bu gezegende 1 gün bir yıla eşit ve global okyanus da süper kritik halde bulunuyor; yani su katmanı hem sıvı hem buhar halinde. Bu garipliğin nedeni gezegenin güneşe suyun kaynayacağı kadar yakın olması. Aynı zamanda büyük kütlesi sayesinde su buharını uzaya kaçmadan tutmayı başarması. Sauna dünyanın kalın su tabakasının alt katmanları da kendi ağırlığı altında ezilerek okyanusun tümüyle buharlaşmasını önlüyor ve basınç etkisiyle suyu sıvı halde tutuyor.

 

 

Yüzey sıcaklığı 1726 derece olan 55 Cancri e, Dünya’dan 7,8 kat daha kütleli olan bir süper dünya ve kütlesi mini gaz devi Neptün’ün yüzde 48’ine eşit. Derin bir global okyanusa sahip olmasının sebebi de bu.

Evet, böylece bilinen en sıra dışı 10 gezegen listemizin sonuna geldik ve aşırı sıcak dünyalardan dev gezegenlere uzanan ilginç bir galeriyi gezdik. Serinin ikinci bölümünde ise diğer ilginç dünyaları ele alarak sıra dışı gezegenler geçidini tamamlayacağız.