Nihayet Oldu >> Mars Yörünge Keşif Uydusu Mars’ta Akarsu Olduğuna Dair İpuçları Buldu
Mars’ta su olduğu artık tartışma konusu değil. Mars’ta milyarlarca yıl önce akarsular, göller ve büyük bir kuzey okyanusu olduğu da biliniyor. Mars toprağının hemen altında su olduğunu meraklı kedi Curiosity geçen yıl keşfetti ve Kızıl Gezegen’in kutuplarında su buzu olduğunu biliyoruz. Dünya’nın yarısı büyüklüğündeki bu gezegenin eski çağlarda Dünya benzeri hayata elverişli olduğunu düşünüyoruz.
Ancak Amerika’nın uçan gözü Mars Yörünge Keşif Uydusu, Mars’ta şu anda akarsular olduğuna dair önemli ipuçları keşfetmiş bulunuyor. Mars’ta akarsular gezegenin düşük basınçlı seyrek atmosferinde hızla buharlaşmadan önce ancak kısa bir süre akıyor. Yine de kurak gezegenin yüzeyinde nehirler olabileceğini keşfetmek Mars’ta hayat aramak açısından heyecan veriyor.
Mars’ta eskiden sular akıyorsa…
…Şimdi de akıyor mu? Milyon dolarlık soru bu. Çünkü insanoğlu Dünya’dan başka gezegenlerde hayat olup olmadığını merak ediyor. Daha doğrusu ötedünyalar olarak adlandırılan Güneş Sistemimizin dışındaki gezegenlerde “Dünya benzeri” hayat olup olmadığını merak ediyor.
Mars eskiden Dünya benzeri hayata elverişli olduğuna göre, hayat bizden önce kapı komşumuz Mars’ta gelişmiş olabileceğine göre, hatta Mars’ta ortaya çıkıp Dünya’ya göktaşlarıyla taşınmış ve gezegenimizi “döllemiş” olabileceğine göre, Kızıl Gezegen’de bugün de akarsular olması büyük bir keşif olurdu. Bu keşif bize Dünya benzeri hayatın evrende, en azından galaksimizde gayet yaygın olabileceğini gösterirdi.
Kısacası Mars’ta şimdi hayat olmasa bile, Kızıl Gezegen’in bugün Dünya benzeri yaşama sınırlı ölçüde elverişli olması, ötedünyalarda Dünya’dakine benzer analog ötecanlılar yaşadığını güçlendiren bir kanıt olurdu. Mars Orbiter uydusu, Mars yörüngesinden çektiği fotoğraflarda, Kızıl Gezegen’de akarsular aktığına dair güçlü kanıtlar elde etmiş bulunuyor. Bu da uzayda ötecanlılar (uzaylılar) ve öteuygarlıklar, yani dünya dışı zeki canlılar (ET) bulma umutlarını güçlendiriyor.
Mars’ta dere yatakları
Elbette kesin bir kanıt yok ve söz konusu uzayda hayat aramak olduğunda ne kadar dikkatli olsak azdır. Ancak astronomlar Mars’ta “sürekli tekrarlanan bayır çizgilerini” (RSL) büyük bir merakla inceliyorlar. Peki bunun akarsularla ne ilgisi var? Çok ilgisi var! Bu çizgilerin yüzeyde buharlaşmadan önce geçici bir süre akan Mars akarsularının “nehir yatağı” olduğu düşünülüyor.
Yörüngeden çekilen fotoğraflarda görebileceğiniz gibi, bunlar Mars kraterlerinin kenarlarındaki yamaçlardan krater tabanına uzanan salkım saçak koyu çizgiler. Bilim adamları çizgilerin koyu renkli olmasını suyun buharlaşmasına bağlıyor. Bu çizgilerden aşağı doğru dönem dönem su akıyorsa, akarsular buharlaştıktan sonra geriye döküntüler, yani suyla aşağı taşınan mineraller ve tortullar kalmış olacaktır. Popüler teoriye göre koyu renkli çizgileri tortullar oluşturuyor. Mars akarsularının yeraltı pınarları kuruyana kadar, yaz mevsiminde iki ay boyunca aktığı düşünülüyor.
Mars’ın gözyaşları
Nitekim jeologlar kuruyan dere yataklarının dibinin donmuş demir sülfat çözeltisiyle kaplı olduğunu düşünüyor. Bunun sebebi, Mars yüzeyinde göller olmadığı için yeraltı suyunun Dünya okyanusları gibi tuzlu olması (tuz ve diğer mineraller yeraltı suyuna karışıyor). Kraterlerin kenarından aşağı akan tuzlu su, krater duvarlarında kurumuş demir sülfat çözeltisinden oluşan koyu renkli çizgileri meydana getiriyor. Demir sülfat bizim için zehirli ama Mars’ta akarsular olduğunu göstermek açısından önemli.
Mars’ı dört dolanan meraklı kedi Curiosity (NASA’nın Mars’a gönderdiği en gelişmiş tekerlekli araştırma aracı) buna benzer dere yataklarının dibinde akarsuyla taşınan çakıl taşı yığınları bulmuştu. Şimdi Mars Yörünge Keşif Aracı tarafından çekilen detaylı RSL fotoğrafları, bu dere yataklarında gerçekten küçük dereler aktığına dair ipuçları saptamış bulunuyor. Konuyla ilgili basına açıklama yapan NASA araştırma ekibi lideri Lujendra Ojha, “Tıpkı RSL’lerde olduğu gibi, spektrum imzaları mevsimlere göre değişiklik gösteriyor. Hava sıcakken daha güçlü ve hava soğukken daha belirsiz izler” diyor.
Gerçek bir hazine avı
Ojha’nın söylemek istediği basit: Mars Yörünge Keşif Aracı farklı dalga boylarında resimler çekiyor ve NASA’daki bilim adamları bu görselleri tayf ölçüm analizine tabi tutarak dere yataklarının kimyasal bileşimi hakkında fikir edinmeye çalışıyor. Mars’ta yazın ısınan havayla birlikte yeraltı suyu da genleşerek (veya yüzeye yakın yeraltı buzu eriyerek) krater duvarlarındaki çatlaklardan dışarı çıkabilir ve kraterin dibine akmaya başlayabilir.
Bu durumda, tuzlu suyun içindeki demir bileşikleri, Mars’ta yazın bile etkili olan soğuklarda suyun donmadan kraterin dibine akmasını sağlıyor. Ancak düşük basınçlı seyrek Mars atmosferinde akarsular buz kesip yüzeyde kalmadığı için hemen buharlaşarak havaya karışıyor. Su buzu ise krater duvarlarının gölgesinde kalmadığı sürece Güneş’in ısısıyla buharlaşıyor. İşte bu nedenle Mars yüzeyinde akarsu bulmak gerçek bir hazine avına dönüşüyor. Mars Yörünge Keşif Uydusu’nun fotoğraf çekmekte kullanılan görüntüleme sistemi CRISM (Mars Kompakt Keşif Görüntüleme Tayfölçeri) bu hazine avında büyük önem taşıyor.
Burada önemli olan, yörüngeden çekilen fotoğraflardaki “dere yataklarının” gerçekten akarsulara ait olduğunu doğrulamak; çünkü suya bağlı olmayan jeolojik süreçler de benzer oluşumlara yol açabilir. Mars Yörünge Keşif Uydusu Proje Araştırmacısı Richard Zurek konunun önemini şöyle açıklıyor: “Bugün Mars’ın herhangi bir yerinde çamurlu su akıntısı da olsa dereler aktığını öğrenmek büyük bir keşif olurdu ve bu hem Mars’ta iklim değişikliği hakkında yeni bilgiler edinmemizi sağlar hem de modern Mars’ın yüzeyine yakın katmanlarda hayata elverişli lokasyonlar olduğunu gösterirdi.”
Uzayda hayat ararken ötedünyalar yerine kapı komşumuz Mars’ta yaşam bulabileceğimizi düşünmek heyecan verici. Bir şair olsaydım, kurumuş dere yataklarını kast ederek, Mars kraterleri milyarlarca yıl önce kuruyan gezegende yok olan hayatı anmak için gözyaşı akıtıyor derdim ama şair değilim.
Mars akarsuları
