Mars’ı da Kirlettik Hayırlı Olsun >> Curiosity aracının Mars’a mikrop taşıdığı ortaya çıktı
Isaac Asimov’un Nemesis adlı romanının yardımcı karakterlerinden Doktor Janus Pitt, uzaya yayılan insanoğlunun Dünya’nın günahlarını yabancı gezegenlere taşımaktan başka bir şey yapmayacağını söylemişti.
Asimov bir anlamda haklı çıktı. Henüz Mars’a astronot gönderemedik ama dikkatsizlik ederek Dünya mikroplarını Mars’a taşımayı başardık.
Bilim adamları Mars’ı gezen tekerlekli keşif aracı Curiosity’nin kızıl gezegene bakteri taşıdığını buldular. NASA mühendisleri Curiosity aracını iyi temizlemediği için Dünya mikropları Mars’a insanlardan önce ulaşmayı başardı.
M
ars kaçakları
Bilim adamları NASA’da yaptıkları rutin testler sırasında korkunç bir gerçeği açığa çıkardılar: Ağustos 2012’de Mars’a iniş yapan meraklı kedi Curiosity aracında onlarca bakteri türü bulunduğu ortaya çıktı.
Biz insanların birkaç mikroptan korkmasına gerek yok elbette, ama Mars’a mikrop bulaşırsa çok kötü olur. Mars’ta hayat varsa ve Dünya mikropları Mars’a bulaşırsa bu hayata zarar verebilir. Mars mikropları bundan zarar görmese bile tehlike büyük. Çünkü Mars’ta mikrop bulursak bunların gerçekten Marslı olup olmadığını bilemeyiz.
Mikroplar Mars’a nasıl ulaştı?
Mars kaçakları, NASA mühendisleri Curiosity aracını dikkatli bir şekilde temizlemediği için Mars’a ulaşmayı başardı. Gerçi mikropların Mars’a sağ salim ulaşıp ulaşmadığını bilmiyoruz. Yolda morötesi radyasyon nedeniyle ölmüş olabilirler.
NASA uzmanları, uzay araçlarının başka gezegenlere mikrop taşımasını önlemek için fırlatma gününden önce detaylı temizlik yapıyor. Ancak, konuya ilişkin raporlar Curiosity projesinde çalışan görevlilerin temizlik kurallarına uymadığını gösteriyor.
Curiosity’den mikrop örnekleri aldılar
Uzay uçuşlarında dezenfektasyon konusunu araştıran uzmanlar Curiosity fırlatılmadan önce aracın kasasından, aracı Mars atmosferine girerken koruyacak olan ısı kalkanından ve uçuş sisteminden mikrop örnekleri aldılar. Bu örnekler incelendiği zaman Curiosity’nin üzerinde 65 farklı bakteri türü bulunduğu ortaya çıktı. Bunların büyük kısmı da Bacillus cinsine aitti.
Tabii bu arada Curiosity’nin fırlatma günü gelmişti ve aracı roketten çıkarıp yere indirerek tekrar dezenfekte etmek mümkün değildi. Bu aşamada bilim adamlarının yapabileceği tek bir şey vardı: Mikropları acımasız uzay koşullarında test etmek.
Doktorlar bunun için laboratuarda bakterileri susuzluğa, morötesi ışınlara, soğuğa ve aside maruz bıraktı ama Dünya mikropları sandığımızdan dayanıklı çıktı:
377 test kültüründen yüzde 11’i hayatta kalmaya başardı. Gerçi bakterilerin yüzde 31’i kendilerini sert çevre koşullarından korumak için özel spor kılıfları oluşturmamıştı; ama doktorlar bakterilerin metabolizma değişikliği geçirerek kendini uzayda korumayı başardığını düşünüyor.
Peki Mars’ta mikrop yaşayabilir mi?
Bir mikrobun Mars’ta hayatta kalması ile bölünerek çoğalması ve çevreye yayılması iki farklı şey. Mikroplar Mars’a sağ salim ulaşabilir ama çoğalmayı başaramadan ölebilir. Buradaki asıl sorun Mars’ta yeraltı suyu olması.
Mars’ta bazı bölgeleri 1 metre kazdığımız zaman altından su buzu çıkıyor ki geçen yıl Curiosity de kazı kepçesiyle yüzeyin hemen altında su buzu bulmuştu. Tabii su buzunun yüzeye yakın olması mikropların suda çoğalması veya su buzunda uykuya yatması riskini de beraberinde getiriyor.
Islak Mars
Konuyu açıklığa kavuşturmak isteyen bilim adamları, Dünya yörüngesindeki Uluslararası Uzay İstasyonu’nda mikropların uzayda yaşamasıyla ilgili deneyler yaptılar. Mikroplar uzay istasyonunun dışında bulunan kaplara yerleştirildi. Kaplarda yoğun radyasyona, dondurucu soğuğa ve aşırı sıcağa maruz kalan çok sayıda mikrobun hayatta kaldığı görüldü.
Curiosity ile birlikte Mars’a giden mikroplar da Mars koşullarında hayatta kalmış olabilir. Kısacası bir gün Mars’tan kaya örnekleri alır ve bu örneklerde mikrop bulursak, bunların gerçekten Mars mikrobu olup olmadığını kontrol etmemiz gerekecek.
En büyük şansımız ise Dünya mikroplarının varsa Mars canlılarına bulaşması olasılığının çok düşük olması. Sonuçta bu mikroplar Dünya canlılarına bulaşmak için evrim geçirdi. Mars canlılarına bulaşmaları düşük ihtimal.
Tabii hayat Dünya’ya Mars’tan gelmişse işin rengi değişir. Bu durumda ortak atamız Mars’ta yaşamış olacağı için bizim mikropların (varsa) Mars canlılarına bulaşma şansı artacaktır; ama önce Mars’a giden insanların yol açacağı risklere değinelim.
Mars yerleşimcileri
Idaho Üniversitesi’nden mikrobiyolog Stephanie Smith, “Araştırmalara başladığımız zaman bu koleksiyondaki organizmalar hakkında hiçbir şey bilmiyorduk. Bu yüzden de bir tehlike olup olmadığını bilmiyoruz fakat Mars’a araç yollarken dikkatli olmak en iyisi” diyor.
Smith haklı. NASA 2020 yılında Mars’a insan gönderirse kızıl gezegene mikrop bulaştırmamak için çok dikkatli olmamız gerekecek. Sonuçta bu insanlar vücutlarında çok sayıda bakteri ve virüs taşıyacaklar.
Özellikle de Hollandalı işadamı Bas Lansdorp’un 2024 yılında Mars’a göçmen gönderme projesi tehlike arz ediyor. Mars One projesi başarıya ulaşırsa bu göçmenler Mars’a yerleşecek ve bir daha Dünya’ya geri dönmeyecekler. Üstelik göçmenlerin temizlik koşullarına bilim adamları kadar dikkat etmesini beklemek hayal olur.
Cesur yerleşimciler Mars’ta yaşarken, inşaat yaparken ve sebze-meyve yetiştirmek için sera kurarken çevreye mutlaka mikrop bulaştıracaklar. Bu gidişle Mars’ı temiz tutmak çok zor görünüyor. Ancak meselenin bir de “hayatın anlamı nedir” bağlamında felsefi boyutu var:
Ya hayat Mars’tan Dünya’ya geldiyse?
4 milyar yıl önce Dünya atmosferi oksijen içermiyordu ama Mars’ta dev bir okyanus vardı ve Mars atmosferinde oksijen bulunuyordu. Bilim adamları bu yüzden Güneş Sistemi’nde hayatın önce Mars’ta ortaya çıkmış olabileceğini düşünüyor.
Hatta astrofizikçiler Mars’tan gelen ve Dünya’ya düşen göktaşlarının Mars mikroplarını gezegenimize getirmiş olabileceğini söylüyor. Bu durumda Mars’a mikrop bulaştırma tehlikesi de ayrı bir anlam kazanıyor.
Hayat Dünya’ya Mars’tan geldiyse, Mars’a mikrop bulaştırarak aslında emaneti teslim ediyoruz demektir! 🙂
Meraklı kedi Curiosity Mars’ı inceliyor
1Nature doi:10.1038/nature.2014.15249
2http://www.scientificamerican.com/article/nasas-mars-rover-curiositt/
Curiosity’e kadar, 70’lerden bu yana Mars’a gönderilen bir çok aracın da mikrop taşımış olması muhtemel. Ruslar’ın, Amerikalılar’ın ve Avrupa’nın bir çok başarılı / başarısız ( Mars’a çakılan ) denemesi olmuştu. Viking sondaları zamanındaki temizlik koşulları ne alemdeydi acaba? O zamanlar taşınmış olmaları muhtemel bir çok virüs, bakteri, mikrop, hatta böcek türü eğer hayatta kalmışlarsa, çoktan başkalaşım geçirmiş ve hatta uyum sağlamışlardır bile. Belki de yerel marslılar ile melez türler bile oluşturmuşlardır! 😉
Düşük bir ihtimal ama gerçekleşti ise bugüne kadar mikroplarımız Mars’a yayılmıştır. Yazıda belirtitğim gibi Mars’ta mikropların çoğalması çok zor. Varsa Mars canlılarına bulaşması daha da zor. Asıl tehlike varsa Mars mikroplarını rekabetle alt ederek soy tükenişe yol açması.