Güneş fırtınaları depreme yol açar mı? Gelgitler deprem yapar mı?

Kozan Demircan | 08/07/2024 | Bilim-Teknoloji | Yorum yapılmamış

Merhaba bilim hayranları! Depremleri öngörmek mümkün mü? Güneş fırtınası ve güneş püskürmesi depreme yol açıyor mu? Peki ya gelgitler ve Dünya’nın kendi çevresinde dönme hızının artması depremleri tetikliyor mu? Şiddetli rüzgarlar ve gündüzlerin uzunluğu ile depremlerin ne ilgisi var? Şimdi anlatıyorum!

Güneş ve Ay depreme neden oluyor mu?

Kahramanmaraş ve Hatay’la birlikte 10 ilimizi etkileyen depremlerden sonra türlü dedikodu dönüyor. Ben de depremlerin gerçek sebebini anlatmak için bu içeriği hazırladım. Peki bilimin ışığında depremleri öngörmek ve insanlarımızı kurtarmak mümkün mü?

Bilim insanları bu konuda umut veren ama aynı zamanda çok şaşırtıcı buluşlar yaptılar. Örneğin güneş fırtınaları ve dünyanın dönme hızının, hatta Ay’ın gelgitlerinin şiddetli depremlere yol açabildiği ortaya çıktı. Bunlara bakarak depremleri öngörmek için çalışmalar başladı. Biz de bu konuda neler yapabileceğimize geçmeden önce depremlerin nasıl meydana geldiğine bakalım.

İlgili yazı: Alüminyum Piller İle Telefonu 70 Kat Hızlı Şarj Edin

En tehlikeli doğal afet

Depremler dünyanın en tehlikeli doğal afetleridir. Bunu da şimdi en iyi biz biliriz. Birleşmiş Milletler Afetlerin Riskini Azaltma Dairesinin hazırladığı bir rapora göre, 1998-2017 verilerine baktığımızda depremlerin doğal afetlerin yüzde 7,8’ini oluşturduğunu görüyoruz. Yüzde 7,8 ama doğal afet kaynaklı ölümlerin yüzde 56’sına da depremler yol açıyor. Depremleri öngörmek neden bu kadar zor? Bunun cevabı neden deprem olur sorusunda yatıyor.

Depremlerin çok çeşitli sebepleri var ama biz bu videoda yanardağlardan ve toprak kaymasından kaynaklanan depremleri konuşmayacağız. Bunun yerine Türkiye’deki depremlerin ana sebebi olan fay hatlarına bakacağız.

İlgili yazı: HAARP depreme yol açar mı?

Depreme neden olan yerkabuğu

Dünyadaki depremlerin büyük kısmı aynı bölgelerde oluyor. Haritada 1900-2017 arasında gerçekleşen depremleri görebilirsiniz. Bunun sebebi yerkabuğunun tıpkı kafatası kemiği parçalı olmasıdır. Yerkabuğu tektonik plakalar dediğimiz bir düzine kadar levhadan oluşur. Bunların birbirine bitiştiği dikiş yerlerinde büyük depremler olur ki haritada görebilirsiniz.

Tektonik plakalar yılda birkaç santimetre kayar. Ancak bazen birbirlerine çarpar ve sürtünürler. Bunların olduğu yere fay hatları deriz. Kıtaların kaymasının nasıl deprem ürettiğini şurada anlattım! Plakaların kenarı tırtıklı olduğu için bunlar birbirine sürtünürken kablo gibi takılır. Hareket etmeye çalıştıkları halde hareket edemediklerinden gerginlik olur. Kısacası yüzlerce atom bombası gücünde enerji birikir.

Oysa kayalar bir gün daha fazla dayanamaz ve plakalar birden kaymaya başlar. Fay hatlarının aniden kımıldaması veya çatlayıp kırılması neticesinde çok büyük depremler olur. Kıtalar kaymaya, tektonik plakalar kaymaya devam ettiği için aynı yerlerde tekrar enerji birikir. Birkaç saat ve birkaç yüz yıl aralıklarla depremler tekrarlanır.

İlgili yazı: Dünya’nın çekirdeği dönmeyi durdurdu mu?

Depremleri öngörmek

Buna karşın depremler aynı yerde saatin tik takları gibi belirli aralıklarla ve düzenli olarak tekrarlanmaz; çünkü plakalarının büyüklüğü ve kenarlarının şekli farklıdır. Kayaların bir kısmı yumuşak bir kısmı serttir. Sulu zemin, sert zemin vardır. Hatta Kahramanmaraş depreminde olduğu gibi depremler başka depremleri tetikleyebilir. Buna artçı depremler deriz. Bu yüzden ne zaman deprem olacağını öngörmek zordur.

Aslında nerede deprem olacağını genellikle biliriz arkadaşlar ama ne zaman olacağını bilmek zordur. ABD maden tektik ve arama kurumu web sitesine göre “Ne bu kurum ne de diğer bilim insanları bugüne dek büyük bir depremi öngörebilmiştir. Bunu nasıl yapacağımızı bilmiyoruz ve yakın gelecekte nasıl yapacağımızı öğrenmeyi de beklemiyoruz.” Oysa depremleri öngörmenin bir yolu var!

Kimse tek tek depremlerin ne zaman olacağını bilemez ama bir bölgede, örneğin Kahramanmaraş’ta deprem olma olasılığını hesaplayabiliriz. Profesör Naci Görür 2020 yılında burada büyük olasılıkla deprem olacak. Önlem alın demişti. Keşke dinleseydik! Demek ki deprem olma ihtimalini hesaplamak mümkün. Şimdi size bunu anlatacağım:

İlgili yazı: Deprem lojistik destek gemilerimiz

Depreme neden olan süreci tanımlayan jeoloji yasaları

Hatta bununla ilgili bir jeoloji yasası var. Gutenberg-Richter yasası. Buna göre büyük depremler nadiren olur. Mesela Kahramanmaraş depremleri kadar yıkıcı depremler en son 500 yıl önce üst üste görülmüştü. Öte yandan Türkiye’de hemen her gün 4 büyüklüğünden küçük depremler oluyor. Küçük depremler sık olur.

Ayrıca Türkiye gibi deprem bölgelerinde 4 büyüklüğündeki depremlerden on kat fazla 3 büyüklüğünde deprem olur ve yüz kat fazla 2 büyüklüğünde deprem olur. ABD maden tektik ve arama kurumu San Francisco körfez bölgesine baktı ve yüzde 72 olasılıkla burada 2043 yılında en az 6 büyüklüğünde bir deprem olacağını tahmin etti.

Oysa bizim gibi depreme dayanıklı binaların, doğru zeminde inşa edilmiş binaların az olduğu ülkelerde deprem büyüklüğünün yanı sıra yıkım gücünü dikkate almamız gerekir. Bilim insanları depremlerin genellikle 32 yıl aralıklarla tekrarlandığını buldu. Bunu 2008 yılında duyurdular ve diğer jeologlar da teyit etti.

Buna karşın Profesör Naci Görür’e göre Kahramanmaraş depremleri 300 atom bombası gücündeydi. Çok daha güçlü olanlar da var. Dolayısıyla depremleri ya başka depremler tetikleyebilir veya daha büyük doğa olayları… Yani 10 ila 60 km derinlikte zaten enerji biriktirmiş çatlakların tam üzerinde yüzlerce atom bombası patlatmadan nükleer silahlarla bile bardağı taşırıp depremi tetikleyemezsiniz.

İlgili yazı: Kahramanmaraş depremi neden oldu?

Depreme sebep olan güneş fırtınaları

Öte yandan güneş fırtınaları, güneş püskürmeleri ve hatta Dünya’nın kendi çevresindeki dönme hızının değişmesi depremleri tetikleyebilir. Depremleri öngörmeyi öğrenmek için şimdi bunlara bakalım. Sizinle en yeni araştırmaları paylaşacağım: 2020’de İtalyan bilim insanları depremlerle güneş fırtınaları arasında bir ilişki buldular.

SOHO Güneş uydusundan gelen 20 yıllık verileri analiz ettiler. Güneş’ten gelen ve yerden 500 km yüksekte Dünya’nın manyetik alanına giren protonların hızına baktılar. Proton yoğunluğu güneş rüzgarının şiddetine göre değişiyordu. Sonra bunu depremlerle karşılaştırdılar. 5.6 ve daha büyük depremlerle güneş fırtınaları arasında bir ilişki ortaya çıktı.

Tabii iki şeyin ilişkili olması ile birinin diğerinin sebebi olması iki ayrı şeydir. Buna dikkat edelim ama güneş rüzgarıyla büyük depremler arasında güçlü bir bağıntı var. İtalyanlara göre bunun rastlantı olma olasılığı yüz binde bir. Üstelik depremler ne kadar büyükse güneş rüzgarı ilişkisi de o kadar güçleniyor.

İlgili yazı: Amerikalılar neden UFO vuruyor?

Peki neden öyle?

Jeologlara göre bunun sebebi ters piyezoelektrik etki. Ne ne? Piyezo elektrik etki. Buna göre mekanik gerilim ve basınç bazı materyallerde elektrik üretir. Ünlü Casio dijital saatlerin kuvars kristalleri buna örnektir. Pil elektrik üretir. Bununla kristali titreştirirsiniz ve periyodik titreşimlerle zamanı ölçersiniz. Hatta yolda yürüyen yayaların ayaklarının yaptığı basınçla elektrik üreten akıllı kaldırımlar vardır.

Ancak güneş rüzgarları ve onların şiddetli hali olan güneş fırtınaları ters piyezoelektrik üretiyor. Böylece büyük depremleri etkiliyor. Protonlar atmosfere enerji yüklüyor ve elektromanyetik enerji boşalmasına yol açıyor. Bu da zaten deprem olmak üzere olan bölgelerde çok enerji biriktirmiş olan fay hatlarını geriyor ve depremleri tetikliyor. Nitekim bilim insanları kontrol ettiler ve İtalyanların analizinde bir yanlış bulamadılar. Peki güneş rüzgarları ile depremleri önceden tahmin edebilir miyiz?

Bunu yapmak zor; çünkü güneş fırtınalarının ne zaman ve nereden eseceğini bilemiyoruz. Güneş kendi çevresinde dönüyor. Dünya Güneş çevresinde ve kendi çevresinde dönüyor. İkisi de sürekli yer değiştiriyor. Güneş’in nereden püsküreceği de belli olmuyor. Öte yandan güneş fırtınası riskini hesaplamanın bir yolu var. Güneş 11 yıl nispeten sakin ve 11 yıl oldukça hareketli olduğu periyotlar bulunuyor. Güneş aktifken güneş fırtınası olma ihtimali daha yüksek.

İlgili yazı: Tahta pillerle tek şarjla 2000 km?

Ay’ın gelgitleri depreme yol açar mı?

Gelelim büyük depremlerin ikinci sebebine. Ay’ın gelgitleri… Gelgitler depreme yol açar mı konusunu bilim insanları 1800’lerden beri konuşuyor. Oysa bugüne dek gelgitlerle depremler arasında güçlü bir istatistiksel ilişki bulunmamıştı. Oysa 2016 yılında Japonlar 8.2’den büyük depremlerin denizlerin gelgitle kabardığı zaman gerçekleştiğini buldular.

Bu en büyük depremler dalma batma bölgelerinde oluşuyor; yani okyanus tabanının karaların altına girip Dünya’nın yüzlerce km derinine battığı yerlerde… Örneğin San Francisco depremlerinin genel sebebi budur. Özetle Japonlar diyor ki dalma-batma bölgelerinde kayada biriken stres Kahramanmaraş’tan bile büyük.

Bu yüzden Ay’ın gelgit etkisiyle kabaran okyanuslar bölgeye yük bindirip depreme yol açabilir. Eğer bir yerde zaten deprem olmak üzereyse… Oysa bütün büyük depremler dalma-batma bölgelerinde olmuyor. Ve bütün büyük depremler denizler kabarırken olmuyor. O yüzden Japonlar haklı mı bilmiyoruz.

İlgili yazı: Antibiyotik Direncini Kırmanın 6 Yolu

anani — Piyezoelektrik etki. Ayak basıncı zemindeki piyezoelektrik özellikli malzemeyi esneterek mekanik enerji elektrik üretmesini sağlar. Tres piyezoemektrik etkide elektrik enerjisiyle mekanik (ve sonuçta ısıl) enerji üretilir.

Günlerin uzunluğu depreme sebep olur mu?

Günlerin uzunluğu, yani Dünya’nın kendi çevresinde dönme hızı da depremleri etkileyebilir. Dünyanın hızını rüzgarlar değiştirir. Ben de bilmiyordum, yeni öğrendim. Anlatayım! Dünya düz yüzeyli kusursuz bir küre olsaydı kendi çevresinde sabit hızla dönüyor olacaktı; çünkü açısal momentum korunur. Fizik yasası. Oysa dünya biraz yamru yumru ve pütürlü bir yuvarlaktır.

Öyle ya, denizler ve karalar var. Dağlar ve çukurlar var. Ayrıca atmosfer var! Yerkabuğunun, yerin iç katmanlarının, Dünya’nın çekirdeğinin dönme hızı birbirinden farklıdır. Gazlardan oluşan atmosferle okyanusların dönme hızı da farklıdır. Bu yüzden dünyamız kendi çevresinde dönerken hızlanabilir veya yavaşlayabilir. Hani otobüs aniden gaza basınca koltukta arkaya yapışırsınız ya… onun gibi düşünün. Peki bu ne anlama geliyor?

Bu, rüzgar Dünya’nın dönme yönüne ters yönde eserse Dünya’nın dönme hızının artacağı anlamına geliyor; çünkü açısal momentum korunur. Fizik yasası! Sonuçta günlerin uzunluğu rüzgarların şiddetli estiği bir günde birkaç milisaniye kısalabilir. Hatta büyük okyanusta akıntıların hızlanmasına bazen de fırtına kopmasına yol açan El Nino etkisinin ortalama 5 yılda bir görüleceğini bununla hesaplıyoruz!

İlgili yazı: Venüs Hakkında Yanıtı En Çok Merak Edilen 10 Soru

1616762167 llsvp — Dünya’nın dönüşü ve çekirdeği.

Dünya’nın kendi çevresinde dönme hızı

Bilim insanları 1991 yılında rüzgarların esme yönüne göre dünyanın hızlanıp yavaşlayacağını ve günlerin uzayıp kısalacağını buldular. Biliyorsunuz bir de Dünya’nın çekirdeği dönmeyi durdurdu diye haberler çıktı. Dünya’nın çekirdeği ile depremler arasındaki ilişkiyi de ayrıca anlatacağım takipte kalın! Günlerin uzunluğuyla depremler arasındaki ilişkiye gelince:

Deprem olunca yer sarsılıyor ve Dünya enerji kaybediyor. Kendi çevresinde dönme hızı ve merkezkaç kuvveti azalıyor. Dolayısıyla her depremde dünya birazcık büzülüyor. Sonra yine genleşiyor. Feraha çıkıyor. Bilim insanları da 1970’lerden beri Dünya’nın dönme hızıyla depremler arasında bir ilişki olduğunu biliyordu. Günlerin kısaldığı günden yaklaşık 5 yıl sonra

deprem sayısı artırıyordu.

Son elli yılda büyük veri topladık ve daha iyi bilgisayar simülasyonları yaptık. Gerçekten de Dünya’nın hızlanması deprem görülmesini de hızlandırıyor. Nedenini bilmiyoruz. Bilim insanları depremlerin Dünya’nın kendi çevresinde dönüş frekansıyla alakalı olduğunu düşünüyor. Çekirdek ve manto tabakası dönme enerjisini belirli frekanslarda yerkabuğuna aktarıyor.

Deprem bölgesine yardım eden gemilerimiz

Unutmayın ki yeryüzü…

…dünyanın içinden farklı hızla dönüyor ve bir düzine kadar tektonik plakaya bölünmüş durumda. Belki de Dünya’nın iç frekansı dış frekansıyla yapıcı girişim, rezonans yapınca deprem enerjisi artıyor. Tabii bu depremin hangi fay hattında olduğuna bağlı. Ve dünyanın hızlanması yine sadece deprem olmak üzere olan yerlerde deprem ihtimalini artırıyor.

Kısacası dünyanın dönme hızı değişince bazı depremler gecikiyor, bazı depremler de beklenenden daha kısa sürede tekrarlanıyor. Aynısı güneş fırtınaları ve gelgitler için de geçerli. Bunlar da doğrudan depreme yol açmıyor ama bazı depremlerin gerçekleşme ihtimalini artırıyor. Bazı depremleri de geciktiriyor. Henüz bunları kullanarak depremleri birkaç yıl ila birkaç ay önceden bilemiyoruz.

Oysa bu gidişle depremleri önceden tahmin etmeyi öğreneceğiz. Peki hayvanlar deprem olacağını önceden anlar mı? Deprem olacağını 5 saat önceden öğrenerek insanları boşaltabilir miyiz? Depremleri bilerek insan hayatını kurtarabilir miyiz? Onu da bugün yayınlanan yeni deprem yazısında okuyabilirsiniz.

Bu video depremlerin sebebini daha iyi anlamanıza yardımcı oldu mu? Yorumlarda yazın.Gelecek bölümde görüşmek üzere bilimle ve sağlıcakla kalın.