Güneş Sistemi’ndeki Kayıp 9. Gezegen ve Kardeşleri

Eskiden Güneş Sistemi 9 gezegenden oluşuyordu; ama sonra Plüton’u cüce gezegen sınıfına soktular ve sayı sekize düştü. Oysa şimdi Plüton’un olduğu Kuiper Kuşağı’ndaki asteroitlerin çarpık yörüngesine bakan astronomlar gerçekten 9. gezegeni bulduklarını düşünüyor.¹ Üstelik 10 ve 11. gezegenin izini bulduklarını söyleyenler var.

Kayıp gezegenin izinde

Astronomlar Dünya’dan 4,5 ila 7,5 milyar km uzakta bulunan ve toplam 1 trilyon kaya ve buz parçasından (asteroitler ve kuyrukluyıldızlar) oluşan Kuiper Kuşağı’nın ötesinde nihayet 9. gezegeni bulduklarını düşünüyorlar. Uzak, soluk ve buzlu bir dünya bu: Bilgisayar simülasyonlarına göre Yeryüzü’nden 3 kat büyük ve 10 kat kütleli bir süper dünya.

İlgili yazı: NASA Satürn’ün uydusu Titan’a denizaltı gönderiyor

 

Adı çıkmış dokuza inmez sekize

Bugüne kadar gökbilimciler defalarca dokuzuncu gezegeni bulduklarını iddia ettiler. Bunların içinde Plüton benzeri cüce gezegenler, uzak Neptün benzeri küçük gaz devleri, çok uzak Jüpiter benzeri büyük gaz devleri, hatta yıldız olmasına ramak kaldığı halde yıldız olmayı başaramamış kahverengi cüceler vardı. Hiçbiri gerçek çıkmadı.

Ancak 2013’te yazdığım gibi, astronomlar daha gelişmiş bilgisayar simülasyonları yapmaya başladılar ve bu kez Kuiper Kuşağı’nda Güneş’e dik açıyla dönen asteroitleri incelediler.

Son derece eliptik yörüngelerde dönen bu asteroitler yüzlerce yıl içinde Güneş’e Plüton kadar yaklaşıyor (yaklaşık 5 milyar km) ve 20 – 50 milyar kilometre kadar uzaklaşıyordu. Bunların yörüngesini saptırmak için Kuiper Kuşağı’nın ötesinde, gözden uzak dev bir kayalık gezegen (süper dünya) veya Neptün gibi küçük bir gaz devi olması gerekiyordu.

İlgili yazı: Titan Satürn’den Eski mi?

 

Süper dünya mı?

Ancak 2013’te yazdığım gibi, astronomlar daha gelişmiş bilgisayar simülasyonları yapmaya başladılar ve bu kez Kuiper Kuşağı’nda Güneş’e dik açıyla dönen asteroitleri incelediler.

Son derece eliptik yörüngelerde dönen bu asteroitler yüzlerce yıl içinde Güneş’e Plüton kadar yaklaşıyor (yaklaşık 5 milyar km) ve 20 – 50 milyar kilometre kadar uzaklaşıyordu. Bunların yörüngesini saptırmak için de Kuiper Kuşağı’nın ötesinde, gözden uzak dev bir kayalık gezegen (süper dünya) veya Neptün gibi küçük bir gaz devi olması gerekiyordu. Hangisi doğruydu?

İlgili yazı: 30 Adımda resimli Plüton seferi

 

Yerçekimi imzası

Bir gezegen Kuiper Kuşağı’ndaki asteroitlerin yörüngesini nasıl şaşırtabilir? Elbette yerçekimi gücüyle: Örneğin, Dünya’dan 10 kat kütleli bir gezegenin yerçekimi uzaktaki kaya parçalarının Güneş çevresindeki yörüngesini değiştirebilir.

Nitekim California Üniversitesi Santa Cruz’dan Greg Laughlin, “Güneş Sistemi’nde başka gezegen varsa, o budur” diyor. “Bulsak sıra dışı bir gelişme olur. Aman nazar değmesin, bu harika olur!”

İlgili yazı: Juno Jüpiter’e Ulaştı: 10 resimde Juno seferi

 

Önce kanıtlamak gerek

Laughlin’in hem heyecanlı hem de temkinli olmasına şaşmamak lazım: Şimdiye kadarki haberlerin yanlış çıkmasının yanı sıra, “Tek bir süper dünya yok, ortalığı karıştıran birkaç tane Plüton benzeri cüce gezegen var ve bunların ortak yerçekimi Kuiper Kuşağı’ndaki asteroitlerin yolunu saptırıyor” diyen alternatif öneriler de yapıldı.

İlgili yazı: Plüton hakkında 7 şaşırtıcı gerçek

 

Mini Neptün mü?

Laughlin ve ekibi kayıp 9. gezegenin Dünya’dan 10 kat kütleli ve 3 kat büyük olması gerektiğini hesapladılar. Bu da bir süper dünya veya mini Neptün olduğunu gösteriyor.

Neptün benzeri küçük gaz devleri Güneş’ten uzak soğuk bölgelerde çok hızlı oluştuğu için galakside bol bulunuyor. Bu yüzden kayıp gezegenin mini Neptün olma ihtimali yüksek. Ancak bize yakın olmadığı da kesin, yoksa şimdiye dek bulurduk.

İlgili yazı: Dünyanın En Büyük Radyo Teleskopu FAST

 

Ne kadar uzak?

İlk hesaplamalar bilinmeyen gezegenin Güneş’e Dünya’dan 200-300 kez uzak olduğunu gösteriyor. En uçuk tahminlere göre, bu mesafe Dünya-Güneş uzaklığının (150 milyon km) 600 ila 1200 katı olabilir; yani 30 – 180 milyar km’lik bir mesafeden söz ediyoruz.

Caltech’ten Konstantin Batygin, “Bu gezegen çok soğuk, uzun dönemli bir yörüngeye sahip ve büyük olasılıkla Güneş’in çevresindeki turunu 20 bin yılda tamamlıyor” diyor. Kısacası kayıp 9. gezegenin 1 yılı en az 20 bin Dünya yılına eşit.

İlgili yazı: Satürn’ün Uydusu Mimas’ın İçinde Ne Var?

 

Gezegen avcıları

Batygin ve Caltech’ten meslektaşı Mike Brown’ın aslında yeni gezegen bulmak gibi bir niyeti yoktu. Bu kaza eseri oldu. 2014 yılında başka bir araştırma ekibi, Biden adını verdikleri (kod adı 2012VP113) yeni bir cüce gezegen keşfetti. Bu gökcismi Plüton’un ötesinde keşfedilen Sedna gibi anormal bir yörüngeye sahipti.

Böylece bilim insanları asteroitlerle cüce gezegenleri uzaktan koyun gibi güden bir çoban dünya olduğunu düşündüler. Ancak bilgisayar simülasyonları ile Kuiper Kuşağı’nda bilinen binlerce kaya parçasını tek tek inceleyemezlerdi. Bunun yerine uzaydaki yörüngelerinde özellikle kümelenmiş olan 6 asteroite baktılar. Bunların rastlantıyla gruplanma şansı binde 7 idi.

Ancak simülasyona 9. gezegeni eklediklerinde sorun çözüldü. Üstelik 9. gezegen ilk simülasyonda hesaba katmadıkları asteroitlerin de yörüngelerini açıklamaya başladı. Batygin diyor ki “İşte o zaman yaptığımız hesaplamalarla gülmekten vazgeçtik ve gerçekten 9. gezegeni bulduğumuza büyük bir şaşkınlıkla inandık.”

İlgili yazı: Plüton’un çılgın ayları

 

Kozmik çoban

Mini Neptün dünyalar uzayda yaygın olabilir; ama Güneş Sistemi’nde Satürn ve Jüpiter’in üstlerine fazlasıyla gaz çekerek sahneyi çalması yüzünden az sayıda Neptün tipi gezegen var (biri Uranüs, diğeri ise Neptün).

Ayrıca kayıp 9. gezegen gibi Güneş’e 30 – 180 milyar km uzakta bir gaz devi oluşması da zor. Çünkü 4,6 milyar yıl önce Güneş Sistemi’ni doğuran gaz ve toz bulutunun büyük bir dünya halinde topaklanması için nispeten sıcak olması, yani kendi çevresinde sarmallar çizerek dönen bulutun Güneş’e yakın olması gerekiyor.

İlgili yazı: NASA Titan’ı balonla havadan gözetleyecek

 

Komşu yıldızlar

Bu durumda kayıp 9. gezegen Güneş’e çok daha yakın bir yörüngede oluştu ve Güneş Sistemi gençken kendine Jüpiter ile Satürn’ün etkisinden uzakta istikrarlı bir yörünge edindi. Peki, Planet X Güneş Sistemi’nin dışına uçarken neden hızını alamayıp Güneş’ten koparak uzayda kaybolmadı?

Astronomlara göre bunun sebebi 4,6 milyar yıl önce genç Güneş’in kendisi gibi aynı bölgede oluşan diğer yıldızlara oldukça yakın olmasıydı. Komşu yıldızlar gelen gezegenleri Güneş’e doğru iten bir yerçekimi alanı oluşturdular ve kayıp gezegenin Güneş’ten kopmadan uzak yörüngede dönmesini sağladılar.

Oysa şüpheci astronomlar da var. Güneybatı Araştırma Enstitüsü’nden Hal Levison, “Güneş Sistemi’nde yeni gezegen bulundu iddialarına kuşkuyla yaklaşıyorum. Kariyerim boyunca bu iddiaları çok duydum ve hiçbiri doğru çıkmadı” diyor.

İlgili yazı: Güneş Sistemi ve Evren’in 30 harikası

 

Nasıl keşfederiz?

30-180 milyar km uzaktaki bu gezegeni bulmak çok zor. Laughlin’in dediği gibi “Çok ama çok soluk bir dünya”. Öyle ki bizden yaklaşık 5,9 milyar km uzaktaki cüce gezegen Plüton’dan 10 bin kat daha soluk olmalı.

Sonuçta bu kadar uzak bir gezegenin belli belirsiz termal izini elimizdeki kızılötesi teleskoplarla görmemiz imkansız. Ayrıca böyle bir gezegen pek güneş ışığı da yansıtmaz. Bu engeli aşmak için tek çaremiz, yüzlerce ışık yılı uzaktaki öte gezegenlerde hayat arayacak James Webb uzay teleskopunu kullanmak ya da joker kartını kullanacağız ve nereye bakacağımızı bileceğiz. Peki nasıl bileceğiz?

İlgili yazı: Satürn Doğurdu >> Satürn halkalarında yeni bir uydu oluşuyor

 

Samanlıkta iğne aramak

James Webb 2018’de fırlatılacak ve asıl işi Güneş Sistemi dışındaki gezegenleri bulmak. Bu yüzden işi gücü bırakıp teleskopun kullanım ömrünü heba edemeyiz ve samanlıkta iğne arar gibi Güneş Sistemi’nin banliyösünde kayıp bir gezegeni arayamayız. Üstelik nereye bakacağımızı da bilmiyoruz!

Hawaii İkizler Gözlemevi’nden Chad Trujillo, “Tam olarak nerede olduğunu bilmiyoruz. Bilsek yarın teleskopu çevirip elimizle koymuş gibi buluruz. Ancak gökyüzü çok büyük ve bu gezegen çok soluk, özellikle de uzaklığına bağlı olarak” diyor.

Yine de bu bilim insanlarının pes ettiği anlamına gelmiyor. Astronomlar 9. gezegeni arayacaklar. Hawaii’deki Subaru teleskopunu bu işe ayırdılar². Batygin ve Brown da kendi avlarını başlattılar. Çarpık yörüngesiyle kayıp gezegene işaret eden Biden cüce gezegeninin kaşifi Trujillo da önümüzdeki ay gökleri öngörülen yörüngede taramaya başlayacaklarını söylüyor.

İlgili yazı: Uzayda uzaylı göstergesi Dyson küresi var mı?

 

Planet X’in öyküsü

Planet X adını Mars’ta uzaylı yapımı su kanalları olduğunu öne süren Percival Lowell koyd. Powell, Plüton eskiden 9. gezegen kabul edildiği için kayıp 10. gezegeni bulmak niyetindeydi!Ancak Plüton’un cüce gezegene gerilemesinden sonra Planet X yerini Planet IX’a, yani 9. kayıp gezegene bıraktı. Zaten küçük Plüton’un Kuiper Kuşağı’ndaki şaşkın asteroitlerin yörüngesini açıklaması mümkün değildi.

Son 86 yılda defalarca 9. gezegen bulundu iddiası ortaya atıldı. Ancak Alessandro Morbidelli’nin dediği gibi, “Batygin ve Brown’ın makalesinin bu gezegenin varlığını gösteren ilk ikna edici çalışma olduğunu düşünüyorum, özellikle de yörüngesini çok daha kesin bir şekilde belirlediği için. Sağlam Argüman.”

İlgili yazı: Bu Uydu Uzaya Maden Suyu Püskürtüyor

 

Sırada 10 ve 11. gezegenler var

Kayıp 9. gezegenin öyküsünün burada bittiğini sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Daha yeni başlıyoruz; çünkü İspanya’da serbest çalışan bir astronom ve iki meslektaşı bu kez de onuncu ve on birinci gezegenleri bulduklarını düşünüyorlar! Bunu da Kuiper Kuşağı’ndaki çarpık yörüngeli yeni asteroitlere dayandırıyorlar.³

Astronom Carlos de la Fuente Marcos, Caltech ekibinin bilgisayar simülasyonlarını incelediklerini ve Kuiper’daki ETNO asteroitlerinin yörüngesinin son derece istikrarsız olduğunu keşfettiklerini söylüyor. Yörüngeleri öyle dengesiz ki bu asteroit ve cüce gezegenler 1,5 milyar yıl içinde Güneş Sistemi’nden koparak uzayda kaybolacaklar.

Buna karşın asteroitlerin dengesini bozan tek şey dokuzuncu gezegen olamaz. Marcos’a göre bunun için Güneş’e kayıp gezegenden çok daha uzak olan 10 ve 11. gezegenleri de hesaba katmak lazım. Ancak üç gezegenin toplu etkisi asteroitleri bu kadar şaşırtabilir.

İlgili yazı: Titan’da Mini Nil Nehri Keşfedildi

 

Kaçak asteroitler

Marcos’un kendi sözleriyle: “Caltech astronomlarının Dokuzuncu Gezegen için gösterdiği yörüngeden yola çıkarak yaptığımız hesaplamalar 6 ETNO gökcisminin çok uzun ve kararsız yörüngelerde hareket ettiğini gösteriyor.”

“9. gezegenin yerçekimi tek başına buna sebep olamaz. Söz konusu 6 gökcismi 1,5 milyar yıl içinde Güneş Sistemi’nden kopacaklar. Ayrıca yörüngeleri 10 milyon yıl içinde aşırı kararsız hale gelecek ki astronomik açıdan bu çok kısa bir süre ve ancak birkaç gezegen bir araya gelirse buna yol açabilir.”

Gezegen bulma yarışı

Ocak 2016’da kayıp 9. gezegeni bulduklarını öne süren Caltech ekibinden Mike Brown ise konuya temkinli yaklaşıyor: “Henüz teleskoplarla dokuzuncu gezegeni göremedik. On ve on birinci gezegenler için acele etmememiz lazım. Ayrıca aynı analizi biz de yaptık ve bu gezegenlerin olmadığı yönünde sonuç aldık. Onların bu sonuca nasıl ulaştığını bilmiyorum.”

İlgili yazı: Cassini Satürn’ün uydusu Enceladus’tan su örneği aldı

 

Peki dokuzda ne durumdayız?

Mike Brown ek gezegenlere şüpheyle yaklaşsa da 9. gezegen konusunda kanıtların arttığını söylüyor. Buna göre Kanada-Fransa-Hawaii Teleskopu’nun Dış Güneş Sistemi Oluşum Taraması (OSSOS) gözlemlerinde uo3L91 adlı yeni bir gökcismi keşfedildi.⁴

Sadece katalog numarasına sahip olan bu isimsiz cisim Kuiper Kuşağı’nda, Güneş’e 90 milyar km uzakta yer alıyor ve tam da 9. gezegenin olması gereken yerde dönüyor (Son bilgisayar simülasyonları kayıp gezegenin ortalama uzaklığını 90 milyar km olarak netleştirdi).

Resimdeki mavi çizgi kayıp 9. gezegenin yörüngesini gösteriyor ve bu gezegenin eliptik yörüngede dönerken Güneş’ten ne kadar uzaklaştığını görüyorsunuz.

Bu nedenle 90 milyar km gezegenin Güneş’e ortalama uzaklığını veriyor ve aslında çok yanıltıcı; çünkü dairesel yörüngedeki Dünya’nın tersine, kayıp gezegen yörüngesinin uzak ucu Güneş’e yüzlerce milyar km mesafede bulunuyor.

İlgili yazı: Dünyanın Derinliklerinde Yeraltı Okyanusu Bulundu

 

Kanıtlar nerede?

Kayıp gezegenin kanıtlanmasının tek şartı bu gezegenin yerçekiminden etkilenen Kuiper Kuşağı gökcisimlerinin (klasik 8 gezegenin tersine) Güneş’e dik açılı yörüngelerde dönmesi. Şimdiye kadar 4 gökcisminin böyle döndüğünü gördük; yani lehte kanıtlar artıyor.

Caltech’ten Konstantin Batygin konuyu şöyle açıklıyor: “Bu gezegenin var olduğuna başta çok şüpheci yaklaştık. Ancak yörüngesini ve Güneş Sistemi’ne etkilerini analiz ettiğimiz zaman gerçekten var olduğuna ikna olmaya başladık. Bu önemli bir keşif: 150 yıldır ilk kez Güneş Sistemi gezegen listesinin eksik olduğunu gösteren kanıtlar elde ediyoruz.”

İlgili yazı: 10 soruda Ayın karanlık yüzü ve uydumuz hakkında şaşırtıcı gerçekler

 

Korkmayın, Niburu yok

Toparlayacak olursak Güneş Sistemi’ndeki kayıp 9. gezegen henüz gözlemlenmedi, ama Kuiper Kuşağı’ndaki gökcisimlerinin yörünge analizi 9. gezegen olabileceğini gösteriyor.

Elbette bu keşfin uçan daire taraftarlarının uydurduğu katil gezegen Niburu masalıyla hiçbir ilgisi yok; çünkü Nibiru diye bir gezegen yok ve 21. yüzyılda Dünya’ya çarpmayacak.

Ancak kayıp 9. gezegen iddiası ister doğru olsun ister yanlış, bu tartışma Güneş Sistemi’nin haritasını çıkarmamızı sağlayacak ve bizi uçan daire safsatalarından kurtaracak. Öyleyse siz de yuvarlak değil, yumurta dünya Haumea ile okumaya devam edebilirsiniz. 🙂

¹Evidence For A Distant Giant Planet In The Solar System
²http://subarutelescope.org/
³Dynamical impact of the Planet Nine scenario: N-body experiments
⁴https://twitter.com/plutokiller/status/713111892672143360