Yeni WikiLeaks sızıntısı: Obama “jenerikte” ilaç şirketlerinden yana ve telefon ROM’u kırmaya ağır cezalar geliyor
WikiLeaks belgeleri Amerikan yönetiminin tekelci ilaç şirketleri ve patent trollerinin tarafını tuttuğunu gösteriyor. Afrika’da AIDS hastalarının hayatını kurtaran jenerik ilaçların üretimini engellenecek.
ABD’de akıllı telefon ve tablet ROM’u kırmak yasak ve ağır cezalar geliyor. Amerika inekler, köpekler, bitkilere, hatta insanlara patent alacak. Pasifik Aşırı Ortaklık Anlaşması için gizli lobi faaliyetleri başladı.
WikiLeaks belki de tüm zamanların en tartışmalı anlaşma tasarısına ilişkin gizli görüşme belgelerini sitesinde yayınladı: Ağustos ayında Obama ile yapılan Pasifik Aşırı Ortaklık Anlaşması (TPP) görüşmeleri1, telekom, BT, ilaç ve biyoloji sektörlerinin altını üstüne getirecek tartışmalı öneriler getiriyor. Bu önerileri getirenler elbette şirket lobileri.
ABD başkanı ile yapılan gizli görüşmeler sonucunda henüz bağlayıcı bir anlaşma imzalanmış değil. Ancak, yasaları ve meclisi baypas eden şirket lobilerinin, halkın çıkarlarına aykırı ve tabii ki kendi kâr odaklı çıkarlarına son derece uygun kanunlar çıkarmak için en tepeden bastırdıkları görülüyor. Gerçekten de SOPA’nın berbat bir reçeteyle ısıtılarak masaya getirilmiş yeni hali olan bu tasarının maddeleri dudak uçuklatacak cinsten.
Telekom ve bilişimde inovasyonu öldürecek
Fikri mülkiyet haklarında reform yapılmasını savunan Knowledge Ecology International grubu, gizli tasarıyı “Bilgiye erişimi engelleyen, ilaca erişimi engelleyen ve inovasyonu neredeyse tümüyle engelleyen” bir düzenleme çabası olarak niteledi. Bu eleştiriler tıpkı tartışmalı SOPA ve ACTA yasa tasarılarında olduğu gibi “zorunlu hükümler” altındaki düzenlemelere yöneltiliyor.
Öncelikle “Google Kitaplar, e-kitaba epub formatında ücretsiz genel erişim, internet TV; müzik ve film gibi dijital içeriğin online mağazalarda belirli bir indirme adedine kadar ücretsiz olarak sunulması” gibi yeni internet iş modellerini önlemeye yönelik düzenlemeler var.
Torrent indiren abonelerin ISP’sine ceza kesecekler
Pasifik Aşırı Ortaklık Anlaşma tasarısında film, müzik, kitap gibi medya ürünlerinin geçici telif haklarının süresinin uzatılması söz konusu. Ayrıca internet servis sağlayıcılar ile mobil internet sağlayıcılar “korsan film, müzik, kitap indiren” abonelerden sorumlu tutulacak ve para cezası ödeyecekler.
Bu da ISP’lerin “telif hakkı polisi” haline gelmesi sonucunu doğuracak ve Verizon’ın internette ağ tarafsızlığını bozma planlarını hızlandıracak. Verizon internette yüksek ücret ödemeyen web sitelerinin sayfalarının açılmasını yavaşlatmayı, şirket çıkarlarına veya politik görüşlerine aykırı bulduğu bloglara ise filtre uygulamayı planlıyor. Bu da bütün internetin yandaş basına dönüşmesi anlamına geliyor.2
Telefonların ROM’unu kırmak ağır suç
Tasarının telefon ROM’u kırmayı önlemeye yönelik maddeleri, telefonlarına farklı işletim sistemleri yükleyen veya “jailbreak” sürümler kullanan kişilere karşı cezai yaptırımlar getirilmesini istiyor. Free Press Politika Direktörü Matt Wood konuyu şöyle yorumluyor: “Regülasyonları baypas etmeyi önlemeye yönelik söz konusu hükümler, bu yaz gördüğümüz telefon ROM’u kırmayı önleme yasasının en kötü yanlarını içeriyor. Uluslararası anlaşmalar elimizi kolumuzu bağlarsa ABD yasalarını değiştiremeyiz.”3
Nitekim ilaç, yazılım şirketleri ile film ve müzik yapımcılarının ACTA’dan TRIPS’e uzanan bir çizgide uluslararası anlaşmalarda ısrar etmesinin sebebi de bu. Kamuoyu baskısıyla iç hukukta özgürlükçü yasaların çıkmasını istemeyen lobiciler, devletleri uluslararası anlaşma taahhütleriyle dizginlemeyi amaçlıyor.
Jenerik ilaç sektörüne cephe saldırısı
ABD’de kökenli Democracy Now! sitesi “Fire in the blood”4 başlıklı haberinde ilaç şirketlerinin TRIPS anlaşması ile Afrika devletlerinin elini kolunu bağladığını ve AIDS hastaları için artık jenerik ilaç ithal edemediklerini söylemişti. İddialara göre, bu yüzden Afrika’da sadece bir yılda 2 milyon kişi AIDS nedeniyle hayatını kaybetti; orijinal ilaç alacak paraları yoktu.
TRIPS anlaşması jenerik ilaç üreticilerinin Afrika’ya ilaç ihraç etmesini yasaklayan bir düzenleme. Şimdi bunun yerini, jenerik ilaç üretmeyi pratikte imkansız hale getirecek Pasifik Aşırı Ortaklık Anlaşması alabilir.
Pasifik Aşırı Ortaklık Anlaşması için önerilen bir maddeye göre, jenerik ilaç üretmek için gereken patent veya pazarlama kampanyalarının düzenleyici otoriteler tarafından onaylanması gecikirse (makul süreyi aşarsa gibi muallak bir ifade kullanılıyor) jenerik ilaç işlemleri iptal edilecek.
Patent koruması belirsiz bir süreye uzatılıyor
Kanada, Yeni Zelanda ve Japonya gibi ülkeler buna şiddetle karşı çıkıyor. Çünkü bu tür bir yasa yürürlüğe girerse, Amerikan ilaç şirketleri FDA gibi kurumlara baskı yaparak onay sürecini geciktirebilecekler. Bu da ABD ilaç sektörü için şimdiden 20 + 5 yıl olan patent korumasının yıllarca uzatılabilmesi anlamına geliyor.
Anlaşma tasarısı kapsamında sunulan diğer bir madde önerisi ise ilaç şirketlerine “veri münhasırlığı” getirmekle ilgili. Şirketlere bu hak tanınırsa, düzenleyici otoriteler, jenerik ilaçların kaydını yapmak için bu ilaçların orijinal versiyonlarına ait mevcut verileri kullanamayacaklar. Bu da patentli ilaçların jenerik versiyonlarının pazara sunulmasını geciktirecek.
Bitkileri, hayvanları, insanları patentlemek
Amerikan şirketleri kendi geliştirdikleri GDO’lu tohumlara veya yapay bakterilere değil, bütün canlı türlerine patent almak istiyor. Bu türlerin arasında ABD’de yaşamayan ve evrim sürecinde milyonlarca yıl önce ortaya çıkmış canlılar ve insanlar da yer alacak. Patent koruma sisteminin bu şekilde genişletilmesi bütün ülkelerin doğal mirasına, bizzat Dünya gezegeninin genetik mirasına el koymak anlamına geliyor ve yepyeni bir genetik kölelik düzeni kurulması tehlikesine yol açıyor.
Tasarıdaki en tartışmalı paragraflardan biri şu: “Bitkiler ve hayvanlarla ilgili buluşlar için patent alınabilecek”. Ayrıca “insanlar ve hayvanlar için teşhis ve tedavi amaçlı buluşlar ile cerrahi müdahale yöntemleri için patent alınabilecek”. Bu iki madde hekimlerin şiddetle karşı çıkmasına rağmen bütün tıbbi uygulamalara patent alınması anlamına geliyor.
Yerli hastaneler ameliyat yapamayacak
Örneğin Türkiye’deki bir hasta, yeni bir ameliyat yönteminden, bu ameliyat yöntemi patent korumasında olduğu için yararlanamayabilir. ABD dışındaki hastaneler, örneğin Türkiye ve Rusya’nın ünlü hastaneleri patent koruması yüzünden ameliyat yapamayacak konuma düşebilir. Doktorlar muayene ücretine “patent kesintisi” eklemek zorunda kalabilir.
Dikkatli okurlar, bu noktada mevcut canlı türleri için patent istenmediğinin farkına varabilirler. Ancak yukarıdaki iki madde insanlar ve hayvanlar için geliştirilen buluşları kapsadığı için; pratikte ineklerden keçilere, buğday türlerinden balarısı türlerine, kedi ve köpeklerden insanlara kadar tüm canlılara patent alınmasına izin veriliyor. Muallak ifadelerin esnek yorumlanması yeterli.
Ayrıca, biyoteknoloji alanındaki bazı gelişmeler 30 yıl içinde halka inecek. Bugün DNA’ya veri depolama veya DNA’yı bilgisayar işlemcisi olarak kullanma yönünde yapılan araştırmalar, yakında insanları GDO’lu vücut hücreleri ile organik bir süper bilgisayara dönüştürmek için kullanılacak. İşte teşhis ve tedavi patentleri tam bu noktada, anne-babaların yeni doğan çocuklarının genleri için bile patent payı ödemesini gerektirecek. Buna bir tür genetik kölelik de diyebiliriz.
Madem her şey yasal, neden Obama ile gizli görüştüler?
Günümüzde demokrasi, halkın internet sayesinde hukuksuz ve haksız uygulamalardan daha hızlı haberdar olmasıyla yaygınlaşıyor. Bu bağlamda “bilinen kimyasal maddelerin yeni formlarına” patent almak veya “henüz tamamlanmamış patent başvurularına itiraz etmek” (pre-grant opposition) gibi düzenlemelerin kamuoyu baskısı ile önlendiğini hatırlamak gerekiyor.
Elbette politikacılar da seçim kampanyalarında şirketlerin bağışlarını kullandıklarından işadamlarının taleplerine genellikle sıcak bakıyorlar. Bu bağlamda, Wikileaks gibi kapalı kapılar ardından dönen dolapları ortaya koyan ifşaat siteleri, şirket lobilerini kontrol etmek açısından büyük önem taşıyor.
Hükümetler ve parlamentolar neye imza attıklarını bilmiyor7
TPP Intellectual Property Rights Chapter (Trans Pasifik Ortaklığı Telif Hakları Fasılı) olarak adlandırılan belge, tüm dünyadaki gayri safi yurtiçi hasıla toplamının yüzde 40’ını oluşturan 12 gizli telif hakları görüşmelerini içeriyor.
WikiLeaks’in yayınladığı 95 sayfalık belgeye göre; ABD’nin başı çektiği ve Japonya, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkelerin görüştüğü düzenlemeler, son dönemde pek çok tartışmaya neden olan Sahtecilik Karşıtı Ticaret Anlaşması’ndan (ACTA) daha fazla kısıtlayıcı madde içeriyor.
Üstelik TPP görüşmelerine katılan her ülkede sadece 3’er kişinin bu anlaşma metinlerine tam erişim hakkı varken; Wallmart, Chevron ve Halliburton gibi dev Amerikan şirketlerinin çıkarlarını koruyan lobi gruplarında 600 danışman belgelerin tamamını okuyabiliyor.
Koca devletler (?), bütün hükümlerini bilmedikleri metinleri sadece 3’er kişinin bilgisiyle inceleyip kendi ülke yasalarının üzerinde uluslararası bağlayıcılığı olacak anlaşmaya imza atarken, şirketler taslak metinleri kendi çıkarlarına göre hazırlıyorlar. Kamuoyu, sivil toplum örgütleri ve telif hakkı yasalarının etkileyeceği diğer paydaşlar bilgilendirilmiyor.
Wikileaks ve türevlerinin duyurduğu gelişmeler sadece sokaktaki adamın değil, hekimlerden profesörlere ve telekom derneklerine kadar birçok kurum ile kuruluşun bilgi sahibi olmasını, yasal haklarını kullanarak karşı baskı grubu kurmasını sağlıyor.
Dolayısıyla telif haklarının internette sansürcülük olarak kullanılmasını sağlayan5 ve son zamanlardaki kaybettikleri davalarla zor durumda kalan patent trollerinin toparlanma çabalarını kolaylaştıran tüm düzenlemelere engel olmak önem taşıyor (nitekim Pasifik Aşırı Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin Yeni Zelanda’da yazılım patentlerine sınırlama getiren düzenlemenin ardından yapılması manidar6).
1ttp://wikileaks.org/tpp/
3http://www.theverge.com/2013/8/22/4648656/fcc-urges-cellphone-companies-to-let-customers-unlock-cellphones
4http://fireintheblood.com/
5Telif Bahane, Copyright Tekeli İnternette Sansüre ve Takibe Hizmet Ediyor
6Yeni Zelanda Tarihe Geçecek bir Kararla Yazılım’a Patenti Yasakladı
7http://www.turk-internet.com/portal/yazigoster.php?yaziid=44595
Bilimin her alanında çok hızlı gelişmeler,keşifler yapılıyor yeni kuramlar, teoriler üretiliyor. Bu makaleye dışarıdan genel olarak baktığımda devletlerin hantal yapısı, kontrolü elinde tutmak için gittikçe zorlandığını ve inovasyonun yavaşlamasını istediğini görüyorum.
Tahminim, yakın gelecekte 40 50 yıl içinde insanlar mental aydınlanma yaşayacak, keşif ve gelişmeler insanların ve kurumların kontrol ve takip edemeyeceğı bir seviyeye gelecek, otomatik üretim ve teknolojinin hızlı gelişmesine ayak uyduramayan bir çok insanı, sistem dışında bırakacak. Bu kapitalist sistemin değışmesi için tabanda büyük bir baskı oluşturacak, para kullanmı olmayan çevreci, kaynak bazlı ekonomik model gibi alternatif yönetimlere geçiş yapmaya zorlayacak, gelecek yüzyıl da bir nevi anarşist yönetime döneceğiz. Bu sistemde başka bir uygarlıkla temas kurunca tekrar değışecek.
Kapitalist sistemin 40 50 yıl dan daha uzun sürmesi halinde, teknolojik gelişimimiz küresel ısınmayı durdurmaya, düzeltmeye ve savaşa yönelik odaklanacak, hayatta kalmayı başaranlar uzun süre big brother gözetimi altında yaşayacak.
Her iki halde de sistemin değişmesini kaçınılmaz olarak görüyorum.