Satürn’ün Uydusunda Hayat Var mı? >> Cassını Enceladus gayzerlerinden su örneği aldı

Suyun olduğu yerde hayat da vardır değil mi? Olabilir. NASA’nın 3,2 milyar dolara mal olan Cassini seferinin baş aktörü Cassini sondası, uzayda hayat aramak için Satürn’ün uydusu Enceladus’tan su örneği aldı. Enceladus gayzerleri uzaya maden suyu püskürtüyor. Peki bunu neden yapıyor?

Sadece 504 km çapında olan küçük Enceladus, Satürn’e 240 bin km uzaklıkta ve Satürn gezegenini saran E halkasının içinde. Ancak boyuna bakmayın. Bu küçük uydunun büyük bir iddiası var: Uzayda hayat barındırmak.

Güneş’e 1,4 milyar km uzakta (Dünya’dan 10 kat uzak) olduğu için üstü kalın bir buz katmanıyla kaplı olan ve sıcaklığı -200 dereceye düşen Enceladus’un global yeraltı okyanusu var. Üstelik insanlar için zehirli olsa da bakteriler, özellikle de zehirli ortamlarda çoğalan ekstremofiller için son derece besleyici maden suyu bu.

İlgili yazı: Büyük sürpriz > Dünya’nın da global yeraltı okyanusu var

 

Donmuş uyduda sıvı su olur mu?

Olur. Öncelikle kalın buz tabakası alttaki buz katmanlarını sıkıştırarak eziyor ve bu da suyun sıcaklığını artırıyor. Ayrıca amonyak, diğer antifriz kimyasalları ve tuz çözeltisi suyun donma sıcaklığını düşürüyor (Amonyak bakterileri öldürüyor ama az miktarda bulunduğu için sorun değil).

Gerçi buz tabakasının ağırlığı Enceladus’un içten içe erimesine ve küçük uyduyu saran dev bir yeraltı okyanusu oluşmasına izin vermezdi, ama Enceladus’un joker kartı var. O da Satürn ve diğer uyduların güçlü yerçekiminin yol açtığı gelgit dalgaları.

Yerçekimi kaynaklı gelgit dalgaları yuvarlak Enceladus’u yumurta gibi ezip serbest bırakıyor, yani uydu Satürn çevresinde dönerken düzenli aralıklarla büzülüp esniyor. Bu da sürtünme etkisiyle uydunun içindeki buzu eritiyor ve global okyanusu yaratıyor. Global bir sıcak su okyanusu Enceladus’ta bakteri düzeyinde hayat olma ihtimalini artırıyor.

İlgili yazı: Jüpiter’in uydusu Europa’nın yeraltı okyanusunda hayat var mı?

 

Cassını bir damla su içti

NASA’nın Satürn ve uydularını incelemek için gönderdiği Cassini sondası 28 Ekim 2015’te (dün), Enceladus’un uzaya su püskürttüğü gayzerlerin içinden geçti ve 50 km gibi güvenli bir yükseklikten uçmasına rağmen Enceladus marka maden suyundan bir damla örnek almayı başardı. Cassini bunu analiz edecek ve sonuçları Dünya’ya gönderecek.

Neden su püskürtüyor?

Sodayı ve asitli kolayı sallayınca neden şişeden püskürüyorsa o yüzden! Enceladus’un içinde bir tür tuzlu maden suyu var ve bu uydu, Satürn’ün diğer 60 uydusu içinde kendine yaklaşan ayların ve elbette Satürn’ün çekim etkisine kapılıyor. Sürekli büzülüp esneyen Enceladus, tıpkı hızla çalkalanan şişe gibi uzaya maden suyu püskürtüyor.

Bu süreçte Enceladus’u saran kalın buz tabakası şişe tıpası gibi çalışıyor. Enceladus’un içinde gazlı suyun basıncı arttıkça sular önce uyduyu saran çatlaklardan sonra da basınçlı gayzerlerden dışarı çıkıyor.

İlgili yazı: Titan Satürn’den eski mi?

 

Çizgili uydu

Enceladus’un kabuğunu saran çatlaklar çizgili kaplan postunu andırıyor. Basınç artınca alttaki sıcak su buzu çatlatıp dışarı çıkıyor.

Ancak Enceladus’un uzaya püskürttüğü su buharı dışında basınçlı ve sıcak bir atmosferi olmadığı için dışarı çıkan su hemen donuyor. Böylece uydunun yüzeyinde yüzlerce km uzunluğunda yeni donmuş su sırtları oluşturuyor. Bunlar nispeten sıcak yer şekilleri: -200 yerine sadece -93 derece. 🙂

Öte yandan, su basıncı çok artınca maden suyu uzaya su volkanlarıyla, yani gayzerler halinde püskürüyor.

 

 

Mars’tan önce Enceladus’ta hayat bulabiliriz

Cassini içtiği suyu analiz edecek ve suda hayat var mı bakacak. Dünya’da bir damla suda sayısız bakteri var. Cassini de bakteri bulursa hayatın Enceladus’ta 1 damla suyu dolduracak kadar yaygın olduğunu göreceğiz. Şansımız varsa Mars’tan önce Enceladus’ta hayat bulacağız.

Çünkü Mars kurak bir yer. Mars’ta hayat varsa bile binlerce ve binlerce km uzunluğundaki platoların altındaki küçücük bir mağarada saklı olabilir. Oysa Enceladus’u global okyanus sarıyor. Bakteri varsa, her yere bulaşmış olması lazım, yani öyle umuyoruz.

İlgili yazı: Mars’ta akarsu bulundu

 

Ancak iki sorun var

Bakteriler gayzerin püskürttüğü basınçlı suyla birlikte uzaya çıkıyor ve incecik bir sprey halinde dağılıyor olabilir. Bu durumda bakterili su damlası Cassini sondasına denk gelmemiş veya bakteriler Cassini’ye gelene kadar ölmüş olabilir ya da Cassini’nin bilimsel aletleri bakterileri tespit edecek kadar hassas olmayabilir.

Yine de Cassini ana görevini 2004 yılında tamamladı. Uzatılmış görevi de 2014’te bitti. O yüzden uyduyla biraz kumar oynamakta sorun yok. 🙂

Elbette bu aynı zamanda riskli bir iş: Cassini yanlışlıkla Enceladus’a çakılırsa uyduya Dünya’dan gelen mikropları bulaştırabilir. Bu durumda Dünya canlıları Enceladus’u ele geçirebilir. Ancak korkmayın. Cassini uyduya çakılmadı ve uzayda geçirdiği 18 yılın ardından sıradan Dünya bakterilerinin, hatta ekstremofillerin hayatta kalıp Enceladus’a bulaşması imkansız.

İlgili yazı: Mars’ı da kirlettik, hayırlı olsun!

 

Ama kimyası tutuyor!

Cassini uzayda hayat aramak için tasarlanmadı ama Enceladus atmosferinde su buharı, karbondioksit, metan, moleküler azot, propan, asetilen, formaldehit ve eser miktarda amonyak keşfetti. Bütün bunlar hidrokarbonlarla birlikte hayatın yapıtaşları. Özetle Enceladus’ta hayata elverişli bir kimyasal çorba var.

Ancak hayat var mı? Asıl mesele bu ve bu da Enceladus’un ne zaman oluştuğuna bağlı. Sahi Enceladus ne zaman oluştu? 🙂 Bilmiyoruz. Belki iki uydunun çarpışmasıyla veya büyük bir uydunun parçalanmasıyla oluştu. Belki 400 milyon, belki de 4 milyar yıl önce oluştu.

İlgili yazı: NASA Satürn’ün uydusu Titan’ın sıvı metan göllerine denizaltı gönderecek

 

Satürn’ün 60’tan fazla uydusu var. Kalabalık yörüngelerdeki bu kadar uydunun 4 milyar yıl çarpışıp parçalanmadan varlığını sürdüreceğinden bile emin değiliz. Kısacası Enceladus’ta hayat oluşmaya zaman bulamamış olabilir veya hayat uygun kimyasal çorbada hemen ortaya çıkıyordur ve uzayda hayat boldur. Şansımız varsa bunu Cuma’ya kadar öğreneceğiz.

Cassini projesinde çalışan ekipten Linda Spikes, konuyla ilgili açıklamasında şunu söylüyor: “Gayzer uçuşu için son derece heyecanlıyız. Gayzere dalınca ne keşfettiğini öğrenmek için sabırsızlanıyoruz.”

 

 

Hiç değilse gayzerleri ölçtü

Evet, Cassini hayat bulamayacak olsa bile gayzerlerin su püskürtme hızını ve tam sıcaklığını ölçtü. Bu da Enceladus’un yeraltı okyanuslarının fiziksel ve kimyasal yapısıyla ilgili bize önemli bilgiler verecek. Hatta hayat bulamasak da uyduda hayat ihtimalini daha kesin hesaplayacağız. Dünyamız buna en iyi örnek:

Dünyamız 4,5 milyar yıl yaşında ve Dünya’da hayat, gezegen asteroit bombardımanın hemen ardından yeterince soğur soğumaz; yani 4,1 milyar yıl önce ve sadece 400 milyon yıl içinde ortaya çıktı.

Evren belgeselinin ünlü konuğu astrofizikçi Alexei Filippenko’nun dediği gibi, “Belki de Dünya’da hayat defalarca ortaya çıktı ama gezegen soğuyana dek defalarca yok oldu.” Bu iş 20-30 milyon yıl sürüyorsa Enceladus da hayat yaratacak vakti buldu demektir. Göreceğiz.

 

Cassını, Enceladus gayzerlerinden nasıl geçti?