Kutup Dinozorları >> 200 milyon yıl önce sıcak dünya dinozorları kutuplara hapsetti
200 milyon yıl önceki Triyas Devri’nde dünyamız sıcak bir gezegendi. Atmosferdeki karbondioksit oranı 3-6 kat yüksekti ve sera gazları tavan yaptığı için ortalama sıcaklık 17 dereceye çıkmıştı. Dünya o kadar sıcak bir yerdi ki dinozorlar kutuplara sığınmak zorunda kaldı.
Garip ama gerçek: 65 milyon yıl önce Orta Amerika’ya çarpan katil asteroit gelene kadar dünyaya hakim olan dinozorların ataları, ilk 30 milyon yıl boyunca kuzey kutbunda sürgün hayatı yaşadı. Sadece devekuşu boyundaki ve daha küçük dinozorlar bugünkü ABD topraklarına inebildi.
Triyas Devri’nin sonlarında ılıman kuşakta görülen sert iklimler büyük dinozorları kutuplara hapsetti. Sıcak muson yağmurları ile toprak çatlatan kuraklık arasında gidip gelen hava koşulları küçükleri pek etkilemezken, büyük dinozorlar kutup dairesinde yuvalandı.
Küresel ısınmanın ölümcül sonuçları
Bu yıl küresel ısınma yüzünden Hindistan’ı vuran sıcaklık dalgalarıyla ilgili ölüm haberlerini okurken önce şunu düşünün: Bugün Dünya’nın ortalama sıcaklığı 15 derece santigrat.
Evet, İstanbul’da hava sıcaklığı 25 derece olabilir; ama ılıman iklimlerde sıcaklığın 30’un altında kalması ve kutup dairesinde kar yağması için ortalama sıcaklığın 15 dereceyi aşmaması gerekiyor. Oysa küresel ısınma modelleri 2050’de sıcaklığın en az 1,5 derece artacağını gösteriyor!2
Şimdi dinozorların 215 milyon yıl önce ortaya çıktığı Triyas Devri’ni düşünün: Kıtaların kayması ve şekil değiştirmesi sebebiyle karalarla denizlerin dağılımı farklıydı.
Üstelik atmosferde milyon molekülde 400 birim yerine, milyonda 1200-2400 birim karbondioksit vardı. Kısacası dünya çok daha sıcak bir yerdi ve ortalama sıcaklık 17 derece idi.
Bu da o zamanlar İstanbul’un Dubai kadar sıcak olması ve Giresun’a muson yağmurları yağması anlamına geliyor. Kısacası Triyas Devri’nde ortalama sıcaklığın 2 derece artması bile dünyayı cehenneme çevirdi ve dinozorlar o sıcakta nispeten serin olan kutuplara sığınmak zorunda kaldılar.1
30 milyon yıl hapis
Bu veriler Kuzey Amerika kıtasında, New Mexico’da bulunan kaya formasyonlarına dayanıyor. 215-205 milyon yıl öncesinden, Geç Triyas Devri’nden kalan kaya katmanları büyük dinozorların eskiden kutuplarda yaşadığını gösteriyor.
Bu arada kıtaların kaymasını da unutmayın ve yandaki resme bakın: New Mexico o devirde ekvatorun hemen üstünde, bugünkü Costa Rica’nın yerindeydi. Dolayısıyla dünya sıcaktı derken, bugün ılıman kuşakta bulunan karaların 200 milyon yıl önce aşırı sıcak olan ekvatorda yer aldığına dikkat etmek gerekiyor.
Timsahların atası
Geç Triyas Devri’nde Amerika Birleşik Devletleri farklı bir yerdi ve günümüz California’sında ilkel sürüngenler ile timsahların ataları yaşıyordu, ama büyük dinozorlar henüz Amerika’ya inmemişti. Bunu da fosil kayıtlarından anlıyoruz: İngiltere Southampton Üniversitesi’nden organik jeokimyacı Jessica Whiteside eski dünya iklimini ortaya çıkarmak için bitki fosillerini inceledi.
Taşlaşmış toprakta fosilleşen bitki kalıntılarındaki karbon izotopu oranını ölçerek radyoaktif tarihleme yapan Whiteside, “ağır” karbon 13 izotopu oranlarında ani oynamalar tespit etti.
Her biri birkaç bin yıllık dönemlere karşılık gelen eski toprak katmanlarında karbon izotopları ani değişiklikler gösteriyordu. Bu da atmosferdeki karbondioksit miktarının sürekli değiştiğini kanıtlıyordu.
Oynak iklim
Bu değişiklikler o katmanlarda bulunan fosilleşmiş polen sayısındaki artışa ve azalmaya karşılık geldiği için, Whiteside elinde bulunan verilerin Kuzey Amerika kıtasındaki ormanların büyümesi ve küçülmesiyle ilgili olduğunu anladı.
Tıpkı son buzul çağında ormanlarla kaplı olan Sahra’nın 5000 yıl önce çöle dönüşmüş olması gibi, Kuzey Amerika kıtası da 200 milyon önce kurak ve sulak dönemler arasında gidip gelen dengesiz bir iklime sahipti. Bu da dinozorların istikrarlı besin kaynakları bulmasını engelliyordu.
Kutuplara kaçtılar
Düşünün, Jurassic Park filmlerine yakışır büyük bir dinozorsunuz, yumurtadan yeni çıktınız ve 20 yılda 4 ton ağırlığa erişeceksiniz (bugünkü Asya filleri kadar). Bu sırada et yiyerek veya çayırlarda otlayarak düzenli beslenmeniz gerek.
Amerika’da iklimler sulak ve kurak dönemler arasında gidip gelirken, otlaklar küçülür ve av hayvanları sürekli göç ederken bunu yapamazsınız. Bu yüzden serin kuzey kutbundaki yeşil otlaklarda otlayarak veya gür ormanlarda av peşinde koşarak yaşamak zorunda kalırsınız.
Dinozorlar Geçidi
Alüminyumu eritecek kadar sıcak yangınlar
ABD Maine eyaleti, Waterville’deki Colby College’da çalışmalarını sürdüren organik taşbilimci Ian Glasspool fosillere bakarak dinozorlar zamanındaki kozalaklı ağaç yangınlarını inceledi ve bu fosillerden yola çıkarak kutuplarda besin kaynaklarının ne kadar bol olduğunu anlamaya çalıştı.
Kömürleşmiş fosillerin ışığı ne kadar iyi yansıttığına bakan Glasspool, Triyas Devri yangınlarının ılıman kuşakta 680°C sıcaklığa eriştiğini gördü: “Her ne kadar bugün görülen 800 derecelik yangınlara rakip olmasa da eski yangınlar alüminyumu eritecek kadar sıcaktı. Bu da arazinin sık ormanlarla kaplı olduğunu ve kutuplarda ateşi körükleyecek kadar ağaç olduğunu gösteriyor.”
Utah Salt Lake City Doğa Tarihi Müzesi’nden paleontolog Randall Irmis meslektaşına destek çıkıyor ve “özellikle ot yiyen büyük dinozorların istikrarlı besin kaynaklarına ihtiyacı vardı” diyor.
“Öte yandan bugünkü Amerika’nın güneybatısında yaşayan küçük sürüngenler maksimum 1,5 ton ağırlığa erişiyordu. Daha yavaş büyüdükleri için daha az yiyeceğe ihtiyaçları vardı ve sıcak iklimde hayatta kalma şansları yüksekti.”
Burası Amerika değil, Avrupa
Her şeye rağmen bütün bu tespitler yalnızca Kuzey Amerika için geçerli, çünkü elimizde Avrupalı dinozorların ne kadar güneyde yaşadığına ilişkin veri yok. Belki de Avrupalı dinozorlar kuzey kutbunda hapis değildi.
Arizona Taşlaşmış Orman Ulusal Parkı’ndan paleontolog William Parker’ın dediği gibi Avrupalı büyük dinozorlar Triyas Devri’nde ılıman kuşaklarda yaşamış olabilirler: “Kuzey yarımküredeki dinozorların 200 milyon yıl önce ne kadar güneye indiğini bilmiyoruz; yani Güney Amerika, Avrupa ve Güney Afrika’ya giderseniz işler değişebilir.”
Ancak yazımızın bir amacı da küresel ısınmanın tehlikelerinden bahsetmekti. 200 milyon yıl önce günümüzden yalnızca 2 derece sıcak olan bir dünyada dinozorların kutuplara kaçmak zorunda kaldığını gördük ve ortalama sıcaklık 2050’de 1,5 derece artarsa aynı şey bize olacak. 7 milyar 200 milyon insanın kutuplara kaçması mümkün olmadığına göre aklımızı başımıza alalım! 🙂
Kutup Dinozorları Belgeseli
1doi:10.1038/nature.2015.17728
2http://phys.org/news/2012-03-simulation-higher-average-earth-temperatures.html
