İnsan Gibi Düşünen Robotlar Ne Zaman?

Belki yarın, belki yarından da yakın mı? Kurzweil’ın dediği gibi 2029’da mı, yoksa 50 yıl sonra mı? Bunu yanıtlamak için insan gibi düşünen robotların önünü açan ses tanıma ile yüz tanıma gibi teknolojilerde ne kadar ileri olduğumuza ve elbette yapay zekanın yakın tarihine bakmamız lazım.

Robotlar her yerde

Robot doktor ve cerrahlar hastanelerde çalışıyor. IBM’in geliştirdiği Watson süper bilgisayarı kanser araştırmaları için hangi kemoterapi yöntemlerini kullanacakları konusunda hekimlere danışmanlık yapıyor. Google ve Tesla sürücüsüz araçlar çoktan asfalta çıktı, Uber’in robot taksileri yolda.

Borsa ve bankacılık işlemlerini yazılımlar yönetiyor. Silahlı dronlar askeriyede kullanılıyor ve akıllı telefonla laptopa yüklü yapay zeka yazılımları her gün kucağımızda oturuyor. İşler öyle bir raddeye vardı ki mobil cihazlar bile dile geldi:

Akıllı telefonlara yüklenen Siri ve Cortana gibi sohbet botları (kişisel dijital asistanların en ilkel örnekleri) sesimizi tanıyarak bizimle konuşuyor. İyi kötü sorularımıza cevap veriyor. Hatta hayatın anlamını sormak yerine basitçe yol tarifi istersek gayet net yanıtlar alıyoruz.

İlgili yazı: Ahlaklı Robotlar -1: Robotlar Etik Kararlar Alabilir mi?

 

Sohbet botları androitlerin öncüsü

Peki robotlarla daha iyi anlaşmamızı ve bankacılık işlemlerini düşük maliyetlerle daha hızlı yapmamızı sağlayan ses tanıma ve sesli imza sistemleri ilk kez Siri için mi geliştirildi? Yoksa Garanti Bankası mobil işlem asistanı MİA’da kullanılan¹ ve “Anneme 100 lira gönder” deyince online para transferine izin veren bu teknoloji daha mı eski?

İnsan gibi düşünen robotların önce insan sesini ve insan dilini anlaması gerektiği için bu soruyu yanıtlamak gerekiyor. Neyse ki işimiz kolay: Bankacılıkta telefonla işlem yapmak açısından bakarsak sohbet botlarının geçmişi 10 yıl geriye gidiyor diyebiliriz; ama iPhone’a 5 yıl önce gelen Siri aslında 50 yıllık bir teknoloji.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Router Modem

 

Düşünen robot nasıl yapılır?

Sohbet botları 1964-66 arasında test edilen Eliza bilgisayar programına uzanıyor. Ona da hayatın anlamı nedir diye üst üste sorarsanız Siri gibi saçmalamaya başlıyordu.

Öyleyse 2029 yılında yapay zekanın insan zekasını aşacağını söyleyen Ray Kurzweil yanılıyor ve fazlasıyla iyimser bir tahminde bulunuyor olabilir mi? Ne de olsa 66 model Eliza ile 2016 model Siri arasında pek bir fark yok.

Ancak, Kurzweil insandan üstün süper zekanın gelişiyle ilgili başka bir şeyi kast ediyor: Bilgisayarlar 15 yıl içinde o kadar güçlü işlemcilere sahip olacak ki otomatik olarak insan gibi düşünmeye başlayacak diyor.

Oysa genç kuşak robot bilimciler, geliştirdikleri robotların bahçede yere düşmeden 100 adım dahi atamadığını biliyor. Bu nedenle temkinli davranarak insan gibi düşünen robotlar geliştirmenin 30 yıldan önce mümkün olmayacağını söylüyor.

İlgili yazı: VPN Engelleme Türkiye’de Nasıl Aşılır?

 

Kuantum bilinç

Ünlü anestezi uzmanı Stuart Hameroff’la birlikte orijinal bir kuantum bilinç teorisi geliştiren teorik fizikçi Roger Penrose ise çok daha radikal düşünüyor.

Kuantum bilinç teorisi henüz kanıtlanmadığı ve nörologlar tarafından ciddiye alınmadığı halde, Penrose insan beyninin bir bilgisayar olarak çalışmadığını ısrarla savunuyor. Son araştırmalar Penrose’un en azından bu konuda haklı olduğunu gösteriyor:

İnsan beyni ne tam olarak dijital bir bilgisayar ne de analog bir organ ve beyin kabuğunda birbiriyle iletişim kuran 10 milyar nöron sayesinde, kendi içinde bir tür intranet, teknik adıyla ağ zekası oluşturuyor (networked intelligence).

İlgili yazı: Yapay Kaslı İnsana Benzer Robot

 

Islak donanım

Bu nedenle insan beyni hem dijital hem de analog bir sistem olarak çalışıyor. Robot bilimciler buna kısaca ıslak donanım diyor. Bu terimle insan beyninin hem dijital hem analog bir sistem olduğu ve sadece algoritmalarla çalışmadığı kast ediliyor.

Elbette insan beyninin yarının iş planını yapma veya yemek tarifine bakarak et pişirme yetisine sahip olduğunu biliyoruz. Bunlar da algoritmalı düşünme örnekleri.

Ancak, insan beyninin yaptığı her şeyi (duygular, kendi varlığının farkında olma ve özelikle de empati kurma yeteneğini) sadece algoritmalara kodlamak ve bu yazılım kodlarını robota yükleyerek insan gibi düşünen robot yapmak mümkün değil.

İlgili yazı: Yapay seks >> Rönesanstan günümüze seks robotları tarihi

 

Robot sevgili

Bunu Ahlaklı Robotlar yazı dizimizin ilk bölümünde, ahlaklı olmayı robotlara kodlamak zor başlığı altında anlattım. Ancak, az yukarıda Penrose’un çok daha radikal düşündüğünü de söyledim. Ona ve Hameroff’a göre insan beyni hiçbir şekilde algoritmalarla çalışmıyor!

Ancak bu konuda Penrose’a katılmıyorum. Her ne kadar 75 doğumlu biri olarak önümüzdeki 20 yılda her zaman gerçek insanlara aşık olmayı tercih edecek olsam da insan gibi düşünen androitler yapabileceğimiz konusunda Kuzweil’dan yanayım. 😉 Yalnızca bunu 2045’te başaracağımızı sanıyorum.

İlgili yazı: Kalp Nakli İçin Canlı Vatoz Robot

 

Empati kuran yapay zeka

Bence insan gibi düşünen robotlar geliştirmemiz mümkün. Sebebine gelince: İnsan beyni en temel düzeyde 100 nöronluk desen tanıma birimleriyle çalışıyor. Bu birimler tıpkı bir bilgisayar gibi algoritmalarla işliyor.

Öte yandan aşık olmak, bir dine inanmak, politik ideoloji uğruna ömrünü feda etmek, resim yapmak ve hayvan sevgisi beslemek gibi insani özelliklerin (vicdan dahil) algoritmalardan daha üst düzeyde ortaya çıktığını görüyoruz. MR cihazı taramaları bunların beyin kabuğunda ağ zekası olarak ortaya çıktığını gösteriyor.

Ağ zekası da ezberci değil, çağrışımlı düşünen, ilham almaya dayalı bir sistem. Bir tür sezgisel düşünme sistemi ve bence tam da bu sayede insan gibi düşünen robotlar mümkün olacak. Ancak elimizde dolaylı kanıtlar da var. Şimdi bunları görelim.

İlgili yazı: ExoMars Sondası Mars’a Robot İndiriyor

 

Robota tekme atan adam

Hepimiz Google’ın zamanında satın aldığı ve sonra da elinden çıkarmak istediği Boston Dynamics firması tarafından geliştiren robot köpekleri biliyoruz. Hatta robot köpeklerin denge mekanizmasını test eden mühendislerin hayvana (?) tekme attığını görüyoruz.

Bu görüntü sizi rahatsız ediyor değil mi? Bir yandan yazık hayvana diyor ve sizin farkınızda bile olmayan bir robotla empati kuruyorsunuz. Diğer yandan, robotlara kötü muamele yaparsak bir gün insan gibi bilinç sahibi olduklarında bize isyan ederler diye korkuyoruz.

İlgili yazı: Robot bilim insanı atomları lazerle kontrol etti

 

Robot hakları

Peki karşımızdakinin sadece algoritmalarla programlanmış olan ve aslında yolda yürüdüğünün fakında bile olmayan bir makine olduğunu bildiğimiz halde, nasıl oluyor da o robotla empati kurabiliyoruz?

Çünkü biz insanız! Algoritmaların üstüne çıkarak ağ zekası ile düşünüyoruz. Nöronlarımız algoritmalarla çalışsa bile, bir araya gelip elektrokimyasal sinyallerle etkileşim kurdukları zaman algoritma sınırlarını aşıyorlar.

O zaman insan olmak Kurzweil’ın dediği gibi bir çatı kavramdır (emergent concept) diyebiliriz. Biz de bu sayede insan gibi düşünen robotlar geliştirebileceğiz. Tek yapmamız gereken, IBM’in izinden giderek nöronlar gibi çalışan devreler yapmak ve ağ zekası yaratmak için bunların işlemci içinde birbiriyle konuşmasını sağlamak. Dile kolay!

İlgili yazı: Hyundai Giyilebilir Robot Üretti

 

Ex Machina

Ancak, insan beyni gibi çalışan bilgisayarlar henüz bir sinek kadar zeki değiller. Öte yandan, insan gibi düşünen robot geliştirmede karşılaşılan zorluklar genç robot bilimcilere esin kaynağı olmaya başladı.

Elbette henüz canlı beyin dokusuna benzeyen yarı organik ıslak donanımlarla çalışan bir yapay beyin geliştirmedik; ama ıslak donanım fikrini kullanan Ex Machina konuyu halkın gündemine taşıdı.

Dünyanın en gerçekçi bilimkurgu filmlerinden biri olan Ex Machina’da kadın androit Ava’nın hazin öyküsü anlatılıyor. Ava insan gibi düşünebilen bir robot ve bunun için insan beyni gibi organik ıslak donanım kullanıyor.

Ex Machina’ya Imperial College’da bilişsel robot bilim araştırmaları yapan Profesör Murray Shanahan ile genetikçi Adam Rutherford danışmanlık yaptı ve ilginç bir noktayı da vurgulamış oldu. Sadece androitler, yani insandan ayırt edilemeyen robotlar her açıdan gerçek bir insan gibi düşünebilir.

İlgili yazı: Robot Dalgıç 2000 metreye dalıyor

 

Pratik sebepler

Bu konuyu transhümanist filozof Natasha Vita-More’la 2015 yılında Popular Science Türkiye dergisi için konuştum. O da yaşlanmayı önlemek için insan zihnini bilgisayara kopyalayarak sanal dünyada yaşamanın yeterli olmadığı görüşünde.

“İnsanlığımızı korumak için bize insan vücudu lazım. En kusursuz dijital avatarların bile kanlı canlı insan bedeninin yerini tutacağını sanmıyorum. İnsanlar psikolojik olarak gerçek bir beden isteyecektir.” Ancak androit geliştirmenin başka avantajları da var.

İnsanlar androitlerle, en azından insan gibi davranan robotlarla daha rahat iletişim kurabilir. Belki tümüyle insana benzeyen robotlara ırkçılık ve ayrımcılık yaparlar; ama robot hastabakıcılar ve dadıların en azından genel olarak insana benzemesi gerekiyor.

Kaldı ki sürücüsüz arabalar ve demiryolu sinyalizasyon sistemlerinde olduğu gibi, robotların insan hayatıyla ilgili ölüm-kalım kararları almak zorunda kalacağı bir döneme giriyoruz. Bu nedenle ahlaklı robotlar gelişme ihtiyacı artırıyor.

İlgili yazı: Star Wars Haftası >> 7 Adımda Akıllı Robot BB8 Yap

 

Hayaller androit Ava

Gerçekler ise sohbet botu Siri. 🙂 2015 yılında kendinin farkında olan basit robotlar geliştirdik; ama akıllı telefonlara yüklü olan sohbet botları henüz kendi varlığının farkında değil. Sonuçta bunlar internetten alışveriş veya bankacılık işlemleri yapmak için geliştirilen basit uygulamalar.

Hiçbir şirket Her filmindeki gibi aşık olabileceğiniz bir işletim sistemi veya uygulama geliştirmeye para yatırmak istemez. Bu durumda sohbet botlarından yola çıkıp Uzay Yolu’ndaki androit Data’ya nasıl gelebiliriz?

Microsoft’ta veri madenciliği, web arama ve bilgisayar öğrenimi değerlendirme uzmanı olarak çalışan kıdemli araştırmacı Fernando Diaz, “Siri’nin 50 yıllık Eliza’yı hiçbir alanda geçemediğini söylemek haksızlık olur” diyor.

Aynı zamanda Google arama sayfası gibi online sistemlerde iş etiği üzerine araştırmalar yapan Diaz’a göre, Siri günlük dil ve ses tanıma açısından Eliza’dan kat kat ileride: “Eliza’ya klavye ile soru soruyorduk. Siri ile konuşuyoruz. Eliza tek bilgisayardı, Siri bize cevap vermek için internete giriyor.”

İlgili yazı: Hacıyatmaz robot BB-8 nasıl çalışıyor?

 

İnternetin gücü

İnternet insan beynine eklenen ve insan beyninin bilgiye erişim kapasitesini artıran ilk bilgisayar sistemi. Bu sebeple WSDM 2016 Online Etik Deneyleme Çalıştayı’nı organize eden Diaz¹ sadece internette veri analizi yapan bir meslek sahibi olarak değil, kavramsal olarak da haklı. İnternet bilgisayarların daha zeki olmasını sağlıyor.

Örneğin, Siri sorduğumuz sorulara cevap vermek için internete girmeseydi bize birçok konuda doğru cevap veremeyecekti. “Hayatın anlamı nedir?” diye sorduğumuz zaman yaptığı gibi, sadece bilgisizliğini örtbas etmeye yönelik yuvarlak yanıtlar verecekti.

İlgili yazı: Gerçek Demir Adam >> Robot astronot Valkyrie Mars’ı keşfedecek

 

Ağ zekası düşünen robotlar doğuracak

Bu durumda Kurzweil haklı: İnternet insan beyinlerini birbirine ve bilgisayarlara bağlıyor. Böylece daha fazla bilgiye erişmemizi sağlıyor.

Geleceğin robotları da internetten buldukları cevapları insanlara aktararak hem bilgisayarlar arasında hem de insanlar arasında bir ağ zekası kuracaklar. Böylece algoritma sınırlamalarını aşıp insan gibi düşünmeye başlayacaklar.

İlgili yazı: 2020’de Akıllı Telefonları Dijital Asistanlar Yönetecek

 

Google ve Facebook

Her iki şirketin de temel gelir modeli ücretsiz içerik reklam ağı ve her ne kadar Google sürücüsüz arabalar geliştirmek istese de aslında internet üzerinden sağladığı sosyal içerik üzerinden para kazanmak istiyor.

Google’ın amacı size kendini süren Kara Şimşek araba satmak değil. Bunun yerine, direksiyon başında araç kullanmayacağınız için sahip olacağınız boş vakte sahip çıkmak. O sırada akıllı telefon ekranına bakmanızı ve mobil reklam görmenizi sağlamak.

Her durumda Google ve Facebook düşünen robotları ortaya çıkaracak olan ağ zekasıyla (internet zekasıyla) para kazanıyor. Derin öğrenmeden yararlanan; yani insan gibi deneme-yanılma yoluyla öğrenen ve hatta yazılım kodunu ihtiyaca göre yeniden yazan akıllı yazılımlar geliştiriyor. Bunlar sayesinde reklamları kitleye daha iyi hedefliyor.

İlgili yazı: Facebook’tan Yeni Dijital Asistan M

 

Robota insan olmayı öğretmek

İnsan gibi düşünen robotlar üretmek için onlara ders vermeye gerek yok. Robotlar da insan olmayı öğrenmeye başlayabilirler. Tabii insanların hem iyi hem de kötü davranışlar sergilediğini düşünürsek bu iki yanı keskin kılıç veya duruma göre iki ucu kirli değnek olabilir. 😉

Günümüzde hiçbir robot insan hekimlerin yerini alamaz. Ancak, kısmen uzaktan kumanda edilen ve kısmen otomatik çalışan robot cerrahlar var. Bunlar ameliyatlarda insan doktorlardan daha yüksek performans sergiliyor, daha hızlı ve daha iyi ameliyat yapıyor.

Hastabakıcı robotların ilk örnekleri de hastaları muayene odasına çağırmak gibi daha çok hemşirelerin veya sağlık görevlilerinin üstlendiği yan görevleri yerine getiriyor.

Biz de basit bir mantık yürüterek insanlarla bu şekilde yakından etkileşim kuran robotların gelecekte insan gibi düşünen ilk robotlar olacağını söyleyebiliriz; çünkü robot bilimciler bu iş için duygusal ve sosyal robotlar geliştiriyor ve robotlar insan olmayı bizden öğrenmeye başlıyor.

İlgili yazı: Mars ve Venüs’ü Dünyalaştırmak İçin 5 Dahice Yol

 

Prenses Siri, Kraliçe Cortana

Şimdi size sohbet botlarıyla ilginç bir bilgi vermek istiyorum. Siri elbette “Hayatın anlamı nedir?” diye sorduğunuz zaman ne kendi varlığı, ne sizin varlığınız, ne de size verdiği cevabın farkında. Aslında sorunun cevabını da bilmiyor. 🙂

Bununla birlikte kullanıcılar Siri’nin cevaplarını ciddiye alıyor. Tıpkı Taht Oyunları TV dizisinde duydukları etkili bir söz gibi Siri’nin cevaplarından kendine ders çıkarıyor. Bunda yanlış bir şey yok. Nasıl ki arkadaşlarımızdan etkileniyoruz, Siri’den de etkilenebiliriz.

Ancak, bu örnek Siri gibi basit ve ilkel bir yapay zekanın bile şimdiden insanları etkilediğini gösteriyor. Kısacası yapay zeka asla insan zekasını aşamaz diyenler bile robot-insan iletişiminin başladığını kabul etmek zorundalar. Öyleyse ilk görevimiz yapay zekanın insan olmayı öğrenmesini kolaylaştıran yazılımlar ve yöntemler geliştirmek olmalı.

İlgili yazı: Karanlık Enerji: Yoksa Evren Genişlemiyor mu?

 

Bilgisayar öğrenimi

Bilgisayarların büyük veriyi analiz ederek bir işi yapmayı kendi kendine öğrenmesine makine öğrenimi diyoruz.

Örneğin, Tesla’nın otopilot yazılımı araba kullanmayı tek başına araç sürerek öğreniyor. Google’ın reklam gösterim algoritmaları hangi web sayfasını ziyaret ettiğinize bakarak size alakalı reklamlar gösteriyor. Baxter robotlar da fabrikadaki işçilerin nasıl çalıştığına bakarak paketleme yapmayı öğreniyor.

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

Üst akıl

Bu aralar politikacılar üst akıl kelimesini diline doladı ama neden söz ettiklerini bilmiyorlar. Bilseler belki de kendilerini kontrol ettiğini düşündükleri üst akılla daha iyi mücadele edebilirler. 😉 Üst akıl yapay zeka için önemli bir terim:

Robotlar ve insanların birbiriyle etkileşim kurduğu ağ zekası, Almanca gestalt ve Türkçe üst akıl olarak tanımlanıyor. Siz de internete girerken Google’ın zekasıyla birlikte çalışan ve yeni konular öğrenen bir üst akla dönüşüyorsunuz (tabii dikkat etmezseniz medyatik algı yönetimi ile sizi yönlendirebilirler).

Muhtemelen sırf bu yüzden Türkiye’de internet engellenince sıkılıyoruz. Aklımızı alıyorlar. Kelimesi kelimesine aklımızı başımızdan alıp zekayı kısırlaştırıyorlar. Bizim üst aklımızı engelledikleri zaman karşı çıktıkları üst akılla samimi ve verimli şekilde mücadele etme yetenekleri azalıyor.

İlgili yazı: Dünyanın en iyi 5 VPN sağlayıcısı

 

Ahlaklı robotlarla ne ilgisi var?

İnsanlara iyi hizmet eden robotlar geliştirmek için ahlaklı robotlar yaratmak gerekiyor. Ahlaklı robotlar insan gibi düşünen robotlardan türeyecek ve insani robotlar da ağ zekasıyla ortaya çıkacak. Bu yazıda ele aldığım network zekası insan ve bilgisayarların birlikte çalışarak yarattığı üst akıldır.

Aşkın insan yazısında anlattığım gibi, insandan üstün süper zekanın bilerek veya yanlışlıkla türümüzü yok etmesini istemiyorsak onunla iyi anlaşmamız gerekecek. Bu sebeple robotlarla insanların birbirinin halinden anlamasını sağlamak ve üst aklı geliştirmek önemli.

Gelecek bölümde “Robot beynine ahlak formülü yazmak mümkün mü?” sorusun ele alacağız. Bunun için de kendi başına öğrenen bilgisayarların nasıl çalıştığını inceleyecek ve biraz da oyun teorisine gireceğiz. Yeni bölüme Johnny Depp’in 2014 tarihli Evrim filmini izleyerek gelin; çünkü ilk süper zekanın makine-insan etkileşimiyle nasıl ortaya çıktığını anlatıyor. 😉

Sakar robotlar Dünya’yı ele geçiremeyecek

¹Mobil İşlem Asistanı MİA