Gezegen Doğuran Süper Kütleli Kara Delik
Bugüne dek kara deliklerin yakındaki bütün yıldızları, gezegenleri ve hatta daha küçük diğer kara delikleri yuttuğunu sanıyorduk. Ancak, galaksimizin merkezindeki süper kütleli kara delik Sagittarius A hem civardaki yıldızları yutup parçalıyor hem de çevresinde yeni gezegenler doğuruyor. Peki bir kara delik nasıl gezegen doğurur?
Geviş getiren kara delik
Galaksimizin merkezinde 4 milyon Güneş kütlesinde bir süper kütleli kara delik bulunuyor. Ancak, Harvard Üniversitesi’nden Eden Girma, Sagittarius A adlı kara deliğin yuttuğu yıldızlardan geri kalan gaz bulutlarını gezegenler halinde kustuğunu söyledi.
Bu sebeple Girma’nın Amerikan Astronomi Derneği’nin yıllık toplantısında yaptığı açıklama tam bir şok oldu: Ne de olsa kendisine çok yaklaşan yıldızları parçalayıp yutan bir kara deliğin; yani içinden ışığın bile kaçamayacağı güçlü yerçekimine sahip olan bir kara deliğin, aynı zamanda yeni gezegenler doğurduğuna inanmak zor.
İlgili yazı: Işıktan Yaratılan Kara Delik Kugelblitz
Jüpiter’den büyük gezegenler
Sagittarius A her 10 bin yılda yeni bir yıldız yutuyor. Ancak, yıldızın tamamını yutmayı başaramıyor. Yıldız, kara deliğe sarmallar çizerek yaklaşırken kuyrukluyıldız gibi uzuyor (kara deliğin güçlü yerçekimi kendisine yaklaşan cisimleri spagetti gibi çekip uzatıyor).
Bütün bu süreçte yıldızın kuyruğundaki gazlar kara delikten güvenli bir uzaklıkta Sagittarius A çevresinde dönmeye başlıyor. Ardından, tıpkı Güneş Sistemi’ni doğuran gezegen öncesi disk gibi bir gaz ve toz bulutu oluşturuyor.
Daha sonra gaz diski topaklanarak Neptün ve hatta Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni olan Jüpiter’den daha büyük gezegenler oluşturuyor.
İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Router Modem
Gezegen üretip uzaya fırlatıyor
Böylece biz de süper kütleli kara deliklerin aslında birer gezegen üretmesi makinesi olduğunu ve parçaladığı yıldızları gezegenler halinde kısmen geri dönüştürdüğünü görüyoruz. Öyle ki bu gezegenler kara deliğin çevresinde gittikçe daha hızlı dönmeye başlıyor. Dönme hızı yörünge hızını aştığı zaman da uzaya serseri kurşun gibi savruluyor.
Saatte 32 milyon km
Süper kütleli kara deliklerin eseri olan gezegenler uzayda saatte 32 milyon km hızla yol alıyor. Girma’ya göre Samanyolu galaksisinde kara deliklerin yıldız kalıntısından ürettiği yüzlerce milyon zombi gezegen bulunuyor.
Bunlar milyonlarca yıl içinde galaksinin merkezindeki diğer yıldız sistemlerini işgal ediyor ve ya yerli gezegenleri yolundan çıkarıp uzaya savuruyor ya da yerel yıldızın çevresinde yörüngeye girerek kendine yer açıyor. Serseri gezegenler Dünya’dan 27 bin ışık yılı uzakta olduğundan bizim için tehlike oluşturmuyor.
İlgili yazı: Kara Deliklerin Tersi Ak Delikler ve Sırları
NASA binlerce kara delik keşfetti
NASA’nın 1999 yılında Dünya yörüngesine yerleştirdiği Chandra X-ışını gözlemevi yerden 80 bin 795 km yüksekte dönüyor ve gezegenimiz çevresindeki bir turunu 64 saatte tamamlıyor.
Gökyüzünü görünür ışıkta değil de röntgen çekmeye yarayan ve havalimanında bavulların içini görmeyi sağlayan X-ışınlarıyla tarayan Chandra, Evren’deki kara delikleri gözlemliyor.
Chandra gözlemevi, geçen yıl Derin Alan Güneş Taramasıyla yaptığı 87 günlük ve 7 milyon saatlik gözlemlerde Evren’in derinliklerine bakarak binlerce süper kütleli kara delik keşfetti. Nitekim bilim insanları bütün galaksilerin merkezinde süper kütleli kara delik olduğunu düşünüyorlar.
İlgili yazı: Işınla Beni Scotty! >> İnsan ışınlama ne zaman?
Evren’in en eski kara delikleri
Ancak, bu gözlemler tam bir rekor oldu ve Chandra o kadar çok sayıda kara delik buldu ki bunlar Dünya’ya yakın olsaydı, gökyüzünde uydumuz Ay’ın kapladığı alana 5000 tanesi sığardı ve tüm gece göğünde 1 milyardan fazla süper kütleli kara delik bulunurdu.
Şansımıza hepsi de bizden milyarlarca ışık yılı uzaktaki başka galaksilerin merkezinde yer alıyor. Yine de gökyüzünde uzağa baktıkça kara delik sayısı artırıyor. Bu yüzden bilim insanları, bizi saran birkaç milyar ışık yılı çapındaki bir küre içinde 1 milyar süper kütleli kara delik olduğunu düşünüyor.
Elimizdeki veriler bu kara deliklerin Evren 1-2 milyar yıl yaşındayken oluştuğunu düşünüyor. Evren’in bugün 13 milyar 780 milyon yaşında olduğunu ve Dünyamızın 4,55 milyar yıl önce oluştuğunu hatırlarsak Chandra’nın Evren’in en eski süper kütleli kara deliklerini bulduğunu görüyoruz.
İlgili yazı: Karanlık Madde Kara Delik mi?
Bu kara delikler nasıl oluştu?
Eskiden süper kütleli kara deliklerin galaksinin merkezindeki yoğun maddenin çökmesiyle oluştuğunu ve civardaki gaz ve toz bulutlarıyla yıldızları yutarak büyüdüklerini düşünüyorduk. Ancak bu teoride bir sorun vardı:
Kara delikler civardaki maddeyi yutunca bahar temizliği yapıyor ve yakında yutacak bir şey kalmadığı için uykuya yatıyorlardı. Kısacası sadece çevredeki gazları ve yıldızları yutarak dev boyutlara ulaşmaları imkansızdı.
Sonuç olarak bilim insanları yıldız kütleli kara deliklerin aralarında birleşerek dev kara delikler oluşturduğunu ve bunların da aralarında birleşerek süper kütleli kara deliklere dönüştüğünü düşündüler; ama bu teoriyi kanıtlamaları gerekiyordu.
İlgili yazı: Kuantum Fiziğinde Klonlama Yasak
Chandra kanıtladı
Kara deliklerin LIGO gözlemevinin keşfettiği gibi şiddetli kütleçekim dalgaları yaratarak birleşmeleri güzel bir teori; ama bunun kritik bir noktası var: Uzay boşluğu plajdaki kum taneleri gibi çok sayıda kara delikle kaynamadığına göre, kara delik çarpışmaları nadiren gerçekleşiyor olmalı.
Buna göre önce uzayda lokal kara delik grupları oluşuyor. Bunlar düzenli olarak değil, ama milyarlarca yıl içinde aralarında çarpışıp birleşerek süper kütleli kara deliklere dönüşüyor. Her durumda büyük balık, pardon büyük kara delik küçük kara deliği yutuyor.
Chandra işte bunu kanıtladı ve yeni keşfedilen binlerce kara deliğin Samanyolu merkezindeki Sagittarius A gibi 4 milyon Güneş kütlesinde değil, sadece 10 bin ila 100 bin Güneş kütlesinde olduğunu gördü. Bu da kara deliklerin küçük gruplar halinde uzun vadede çarpışarak süper kütleli kara deliklere dönüştüğünü ortaya koydu.
İlgili yazı: Her Kara Delikte Başka Evren Var
Büyük başarı
Daha 2 yıl öncesine kadar süper kütleli kara deliklerin nasıl oluştuğunu bilmiyorduk; ama elimizdeki 17 yıllık uzay teleskopunu kullanarak kara deliklerin yutmak üzere olduğu süper sıcak maddeden yayınlanan X-ışınlarıyla gizemi çözdük.
Sonuçta aktif kara deliklerin yaydığı X-ışınları ve yıldız ışığını bükme oranları kütleleri hakkında bize fikir verdi. Biz de elimizdeki verileri kara delik sayısıyla kıyaslayarak bunların ne hızla çarpışıp büyüdüğünü hesapladık.
2017 yılına girerken rahatlıkla söyleyebiliriz ki bugünkü fizik bilgilerimizle kara delikler hakkında hemen her şeyi öğrendik. Bundan sonra gerçekten büyük keşifler yapmak için bize yeni bir fizik gerekecek. Ancak bu sırada gezegen yutan yamyam yıldızlar yazımı okuyabilirsiniz.
Yıldız yutan süper kütleli kara delik
