Evren Gerçekten Ne Kadar Büyük? >> Gezegenlerden galaksilere bilinen evrenin 30 harikası

Evren’de mesafelerin astronomik olduğunu söylersek abartmış olmayız. Ancak bilinen evrenin en ilginç yanlarından biri bazı galaksilerin bizden milyarlarca ışık yılı uzakta olması değil. Asıl ilginç yanı, Evren’de büyüklüklerin göreli olması.

Örneğin Güneş Sistemi’nin çapı nedir? Bu soruyu “Neye göre?” sorusunu eklemeden cevaplamak imkansız. Çünkü Güneş Sistemi’nin 4 farklı boyu var ve büyüklüğü de hangi kriteri baz aldığınıza göre değişiyor. Evren’in 30 harikasını anlatan yazımızın sonunda bu sorunun da yanıtını bulacaksınız.

Öte yandan, Evren’deki en büyük gökcisimleri aynı zamanda Evren’deki en kütleli cisimler olmak zorunda değil. Nitekim bazı galaksilerin merkezindeki süper kütleli kara delikler bilinen en büyük yıldızların yanında ufak kalıyor. Ayrıca Evren’in en parlak yıldızları aynı zamanda en büyük yıldızları olmak zorunda değil.

İşte Evren’in 30 harikasını anlatan yeni yazımızda cüce gezegenlerden kara deliklere ve Dünya’dan uzak galaksilere uzanarak bu tür sıra dışı sorulara cevap arıyoruz. Siz de bu Pazar farklı bir şey yapın ve Evren’in harikaları arasından size en ilginç geleni seçin.

 

1. Burası Dünya! Burada yaşıyoruz.

 

 

2. Burası da Güneş Sistemi ve kırmızı oklar Dünya’nın konumunu gösteriyor.

 

 

3. Resimde Dünya-Ay uzaklığını gerçek ölçekli olarak görüyorsunuz. Yakın görünüyor değil mi?

 

 

4. Hiç de değil: Dünya-Ay arasına Güneş Sistemi’ndeki bütün gezegenleri sığdırabilirsiniz (Jüpiter dahil)!

 

 

5. Jüpiter’in büyüklüğü dedik de Jüpiter’in Büyük Kırmızı Lekesinin güneyindeki şu küçük yeşil benek var ya, ha işte o Kuzey Amerika.

 

 

6. Satürn, Jüpiter’den sonra Güneş Sistemi’ndeki en büyük gezegen. Bakın Satürn’ün halkalarına yan yana kaç Dünya sığıyor. 🙂

 

 

7. Dünya’nın Satürn gibi halkaları olsaydı (aynı büyüklükte) yerden işte böyle görünürdü.

 

 

8. Rosetta uzay sondası geçen yıl 67/p kuyrukluyıldızına Filai sondasını indirdi. İşte o kuyrukluyıldızla Los Angeles’ın karşılaştırması.

 

 

9. Oysa Güneş, Güneş Sistemi’ndeki en büyük gökcismi ve bu mahallede kimse Güneş’in yanına yaklaşamaz. Güneş’in çapı Dünya’nın 109 katı ve yaklaşık 1 milyon 400 km. Yüzölçümü ise Dünya’nın 12 bin katı.

 

 

10. Ay’dan Dünya’nın görünümü (gündoğumu değil de yerdoğumu diyebilirsiniz). Çocuklarınız Ay’a yerleşirse hem Güneş’in hem Dünya’nın doğuşunu izleyecekler.

 

 

11. Mars’tan Dünya’nın görünümü. Yaklaşık 78 milyon km uzaktan küçük bir nokta.

 

 

 

12. Satürn’ün halkalarının arkasından Dünya’nın görünümü (resmin altındaki beyaz ok ve mavi nokta). Dünya resimde 1 milyar 284 milyon km uzakta.

 

 

13. Cüce gezegen Plüton’dan bakınca Güneş (5,8 milyar km uzakta). Bu temsili resim ama oranlar doğru. Ancak ne kadar küçük olsa da Güneş, Plüton göğünde dolunaydan 450 kat parlaktır.

 

 

14. Bu arada standart güneş püskürmeleriyle (uzaya fırlayan sıcak gazlar) Dünya’yı karşılaştıralım.

 

 

15. Güneş’e bir de Mars’tan bakalım mı? 228 milyon km uzakta.

 

 

16. Uzaydaki yıldızları nispeten yakından ve uzaktan gösteren şu iki resme bakın. Carl Sagan, Evren’deki yıldızların sayısı kum tanelerinden fazla demişti.

 

 

17. Dünya ile karşılaştırınca dev gibi görünen Güneş’in aslında küçük bir sarı cüce olduğunu biliyor muydunuz? Örneğin VY Canis Majoris bilinen Evren’in en büyük yıldızı ve çapı Güneş’in 1440 katı.

 

 

18. Çapını söyledik ama hacim olarak VY Canis Majoris Güneş’ten 1 milyar kat büyük, yani içine 1 milyar Güneş sığar. Şöyle söyleyelim, Samanyolu Galaksisi’nde irili ufaklı 100 milyar ila 400 milyar yıldız var. Güneş’le karşılaştırmak için videoyu tıklayın:

 

 

19. Elbette bütün bunlar yüzlerce milyar yıldız barındıran galaksimizle karşılaştırılamaz. Galaksimizin büyüklüğünü bir örnek vererek gösterelim: Güneş’i alyuvar boyuna indirgeseydik (kırmızı kan hücreleri) Samanyolu Galaksisi ABD kadar büyük olurdu.

 

 

20. Bu arada Dünya’nın Samanyolu’ndaki konumunu da gösterelim (temsili).

 

 

21. Bu da kuşbakışı görünüşü. Samanyolu’nun merkezine yaklaşık 30 bin ışık yılı uzaktayız.

 

 

22. Öte yandan Samanyolu da diğer galaksilerin yanında cüce kalıyor. Örneğin 1,04 milyar ışık yılı uzaktaki IC 1011 ile karşılaştırırsak.

 

 

23. Büyük düşünelim. Bu resim Hubble uzay teleskopu tarafından çekildi ve içinde binlerce galaksi var. Evet, o noktaların çoğu yıldız değil, her biri yüz milyarlarca yıldız içeren birer galaksi.

 

24. Evren’deki uzaklıklar gerçekten astronomik. Bu da UDF 423 galaksisi. Galaksinin ışığı bize 7,7 milyar yılda ulaştı, ama Evren’in genişlemesi yüzünden bu galaksi bize şu anda 10 milyar ışık yılı uzakta. Işık hızının sınırlı olması yüzünden Evren’de uzaklara bakmak, aslında geçmişe bakmak demek. Örneğin o mesafede Evren’in 5,9 milyar yaşındaki halini görüyoruz, bugünkü halini değil.

 

 

25. Bu arada 23 numaradaki binlerce galaksiyi içeren resmi hatırladınız mı? O resim aslında gece göğünün küçücük bir parçası!

 

 

26. Bir de süper kütleli kara delikler var. Bunlar galaksilerin merkezinde bulunuyor ve her biri Güneş Sistemi kadar büyük. Resimdeki NGC 1277 galaksisinin merkezindeki dev kara delik. Mavi halkanın genişliği 9 milyar km (Neptün’ün yörüngesi).

 

 

27. Evren’de en önemli şey büyüklük değil. Örneğin bu gördüğünüz sadece 12 km çapındaki süper yoğun bir nötron yıldızı. Boyu küçük ama o kadarcık hacme 3 Güneş kitlesi sıkışmış. Resimde New York’un üzerinde.

 

28. Gerçi bu küçük şey Dünya’ya Ay kadar yaklaşsaydı güçlü yerçekimi ile gezegenimizi parçalayıp yutardı. Bu arada resimdeki sarılar aslında milyon derece sıcaklığındaki gaz akımları ve atom bombası gibi X-ışınları yayıyor, yani aktif nötron yıldızı ışığı altında güneşlenmeyin olur mu?

 

 

29. Bu da Evren’in ne kadar büyük olduğunu gösteren bir bilgisayar simülasyonu. Resmin genişliği 350 milyon ışık yılı ve resimdeki küçük noktalar yıldız değil. Bunların her biri büyük birer galaksi ve büyük sarı yuvarlakların içinde de binlerce galaksi var. Evet, Evren’e uzaydan bakınca galaksilerin uzayı örümcek ağı gibi sardığını görüyoruz.

 

 

30. Oort Bulutu: Güneş Sistemi’nin gerçek sınırı. Oort Bulutu Güneş’in kütleçekim alanının gökcisimlerini Güneş’e doğru çektiği son nokta ve Güneş’i uzaktan küre şeklinde saran trilyonlarca kuyrukluyıldızdan oluşuyor. Voyager 1 sondası Oort Bulutu’na 300 yıl sonra girecek ve buluttan çıkması 7000 yıl alacak. Bu açıdan da Güneş Sistemi’ni daha terk etmedi sayılır. Gerçekten de Güneş Sistemi’ni ışık hızına yaklaşmadan makul sürede terk etmek imkansız. Oort Bulutu’nun dış sınırı 2 ışık yılı uzakta (belki 3,25 ışık yılı).

 

 

 

Bonus: Uzaydaki yerimizi daha iyi anlamak için resimdeki Ooort Bulutu’nun eşliğinde Güneş Sistemi’yle ilgili şu büyüklükleri verelim:

İstanbul’un genişliği: 150 km

Türkiye’nin genişliği: 1660 km

Dünya’nın çapı: ~12 bin km

Ay’ın uzaklığı: Ortalama 384 bin km

Dünya’nın Güneş’e uzaklığı: ~150 milyon km (1 astronomik birim – AU)

Gezegenlere göre Güneş Sistemi’nin çapı: 9,09 milyar km

Güneş rüzgarının sırınıa göre Güneş Sistemi’nin çapı: 180 milyar km (Voyager 1 sondası burada)

Güneş’e en uzak cüce gezegen Sedna’ya göre Güneş Sistemi’nin çapı: 287,46 milyar km

Oort Bulutu’na göre Güneş Sistemi’nin çapı: 15 trilyon km, 100 bin AU, yani 2 ışık yılı!

Bize en yakın yıldızın uzaklığı: 4,3 ışık yılı.

Samanyolu Galaksisi’nin çapı: 150 bin ışık yılı

En yakın galaksi Andromeda: 2,2 milyon ışık yılı uzakta.

Evren’de bilinen en büyük yapının uzunluğu: 600 milyon ışık yılı.

Gözlemlenebilir Evren’in çapı: 93 milyar ışık yılı (yani teorik olarak görebileceğimiz en uzak galaksi yaklaşık 47 milyar ışık yılı uzakta).