Europa ve Enceladus Okyanusları Hayata Elverişli

Cassini sondası ve Hubble teleskopu Jüpiter’in uydusu Europa ile Satürn’ün uydusu Enceladus’taki okyanusların hayata uygun olduğunu gösterdi. Cassini uzaya su püskürten Enceladus gayzerlerini analiz etti ve Europa’nın kalın buz tabakasının altında yaşamın bileşenleri olduğunu tespit etti.

Okyanus dünyaları

Güneş Sistemi’nde okyanusları olan tek gökcismi Dünya değil. Jüpiter’in uydusu Europa’nın kalın buz tabakasının altında 100 km derinliğinde ılık bir okyanus var ve bu okyanus Dünya’dan en az 3 kat fazla su içeriyor. Satürn’ün küçük uydusu Enceladus’un buz altı denizinde de ılıman bir okyanus yer alıyor.

Cassini ile Hubble analizleri her iki uydunun da uzaya gayzerlerle su püskürttüğünü gösterdi ve NASA hafta sonu yaptığı açıklamada, bu uyduların Güneş Sistemi’nde hayata en elverişli gökcisimleri olduğunu duyurdu. Öyle ki Europa ve Enceladus hayata Mars’tan daha elverişli görünüyor.

İlgili yazı: NASA Açıkladı: Europa Uydusunda Hayat Var mı?

 

Uzayda hayat arayışı

Cassini 2005 yılında Enceladus uydusunun uzaya su püskürttüğünü gördü. Ardından Hubble uzay teleskopu Europa’nın da gayzerleri olduğunu görüntüledi ve 2015 yılında, yine Cassini, Enceladus gayzerlerinin içinden geçerek suyun kimyasal bileşimini inceledi. NASA analiz sonuçlarını hafta sonu açıkladı:

Uzayda okyanus var mı?

Var: Uzayın sıcaklığı -270 derece ve Europa’nın yüzey sıcaklığı -260, Enceladus sıcaklığı da -198 derece olarak ölçülüyor. Buna karşın her iki uydu da büyük ölçüde sudan oluşuyor ve dış yüzeyleri onlarca km kalınlığında süper sert buz tabakasıyla kaplı buluyor. Bunu üç şekilde anladık:

1) Galileo ve Cassini sondaları uyduların kabuğunun çatlaklarla dolu olduğunu gösterdi. Demek ki kabuklar global bir okyanusun üzerinde yüzüyordu. 2) Yerçekimi testleri uyduların içinin sıvıdan oluştuğunu ve bunun da büyük olasılıkla su olduğunu ortaya çıkardı. 3) Europa ile Enceladus’un uzaya su püskürttüğünü gördük.

İlgili yazı: Renk Körlüğünü Düzelten Gözlük

 

Enceladus neden tümüyle donmadı?

Jüpiter ve Satürn uzayda içi suyla dolu olan bu dev kartoplarını güçlü yerçekimiyle etkiliyor. Ortaya çıkan gelgit etkisi uyduların elle sıkıştırılan lastik top gibi büzülmesi ve esnemesine yol açıyor. Gelgit etkisi kayalık çekirdeklerin sürtünmeyle ısınmasına yol açıyor.

İçi seni, dışı beni yakar

Dikkatsiz biri elini iki şekilde yakabilir: -40 derecelik kutup buzuna dokunarak veya elini ateşe sokarak. Birine soğuk ısırığı, diğerine yanık diyoruz ve Europa ile Enceladus uydularında her ikisi de var. Örneğin bu uyduların yüzeyi modifiye edilmemiş uzay giysileriyle yürüyemeyeceğiniz kadar soğuk.

Ancak, iç kesimleri volkanik ve kısmen erimiş bir çekirdekleri var. Bu da okyanus tabanında sıcak su bacaları ile lav sızıntıları oluşmasını sağlıyor. Kısacası Europa ve Enceladus okyanusları alttan ısınıyor. Üstteki kalın buz tabakası da kendi ağırlığı altında ezilerek sıkışıyor ve ısınıyor. Böylece alttan eriyor ve yabancı dünyaları saran global okyanuslar oluşuyor.

İlgili yazı: Satürn’ün Uydusunda Hayat Var mı?

 

Yine de ılık su hayata yetmez

Örneğin bitkileri arı suyla sularsanız açlıktan ölürler. Su, köklerin topraktaki mineralleri çekmesi için gerekli; ama saksı bitkileri için besleyici mineraller de içermesi lazım. Bilim insanları bu yüzden Europa ve Enceladus okyanuslarını Cassini ve Hubble’la analiz ettiler.

Okyanusların yaşama elverişli olması için aşırı tuzlu, asitli veya zehirli olmaması gerekiyordu. En basitinden pH değerleri bakterilerin yaşamasına uygun olmalıydı. Hubble Europa’yı uzaktan gözlemledi, ama Cassini 2015 yılında Enceladus yüzeyine 50 km yaklaşarak gayzerlerin içinden geçti.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Router Modem

 

Uzayda oto yıkama

Böylece biz de ilk kez bir uzay aracını başka uydunun suyuyla yıkayıp temizlemiş olduk. Her durumda Enceladus suyunun hayat için gerekli olan besinleri içerdiğini de bulduk! Bu sonuçlar Güneybatı Araştırma Enstitüsü’nden Hunter White ve ekibi tarafından yayınlandı.¹

Henüz Europa ve Enceladus’ta hayat var mı bilmiyoruz. Ancak, astrobiyologların yaşam için gerekli olduğunu düşündüğü koşulların neredeyse tamamının Enceladus’ta olduğunu biliyoruz. Sadece fosfor ve sülfür eksik.

İlgili yazı: Satürn Halkaları Nasıl Oluştu?

 

Ancak hidrojen var

Popular Science Türkiye Temmuz 2016 sayısında yazdığım ve Nick Lane’in Koç Yayınları’ndan çıkan Hayat Neden Var kitabını incelediğim yaşamın kökeni makalesi ile Kuyrukluyıldız Dünya’ya nasıl hayat taşıdı yazısında detaylarını anlattım; ama burada tekrarlayalım: hidrojen hayat için şart.

Üstelik bunun nedeni sadece su moleküllerinin (H₂O) iki hidrojen atomu içermesi değil: Hidrojen çekirdekleri birer proton içeriyor ve Dünya’nın okyanus tabanında bulunan alkalin menfezlerde ortaya çıkan ilk canlılar da yaşamak için gereken enerjiyi proton pompalayarak ürettiler.

Şimdi: Alkalin menfezlerin proton pompalamaya uygun olduğunu biliyoruz ve Enceladus suyunda serbest hidrojen saptamış bulunuyoruz. Demek ki uydunun okyanus tabanında hayata elverişli alkalin menfezler de olabilir.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Hidrojenin kaynağı

Enceladus’taki hidrojen sıcak çekirdekten gelen gazlı suların okyanusa karışmasıyla ortaya çıkıyor. Bugün Dünya’da doğrudan hidrojenle beslenerek metan çıkaran bakteriler olduğuna göre, Enceladus uydusunda da metanojen mikroplar yaşıyor olabilir.

Gerçi bunların metanojen bakteriler olması şart değil. Proton pompalama biz oksijen soluyan insanlar dahil tüm canlılarda evrensel; yani Enceladus suyunda oksijen varsa uzaylı balıklar da olabilir ve Temel Fıkraları uzaya taşınabilir. 🙂

İlgili yazı: Dünya’daki hayatın kökeni Mars mı?

 

Peki ne zaman gidiyoruz?

Umarız Enceladus’ta gerçekten hayat vardır; ama bunun için Enceladus’a hayat aramak üzere özel tasarlanmış olan bir sonda göndermeliyiz. Bu sonda gayzerlerin yakınına inmeli ve su örnekleri alıp içinde aminoasit, protein, mikrop var mı bakmalı.

Heyecan dorukta

NASA 2017 yılında önümüzdeki 20 senede uzaya göndereceği sondaların bütçesini hazırlayacak. Bunlara en erken 2025’te fırlatılması düşünülen Enceladus sondası da dahil.

Oysa Enceladus sondası uzak Satürn’e ancak 2030’da ulaşabilir. Buna karşın Europa’ya daha erken gitmek mümkün: Enceladus bize 1,43 milyar km uzakta yer alıyor; ama Europa sadece 778 milyon km uzakta ve bu yüzden araştırma sondası göndermeye daha uygun.

Nitekim NASA, 2022’de Europa Clipper sondasını Europa’ya göndermeyi planlıyor. Bu uydu 2024-2025’te Europa’ya varacak ve su gayzerlerini inceleyecek. Tabii 2025’te Elon Musk da Mars’a ilk insanlı uçuşu gerçekleştirmek istiyor. Doğrusu yakın gelecekte bizi oldukça heyecanlı günler bekliyor.

¹Detecting molecular hydrogen on Enceladus