Jüpiter’in Kırmızı Lekesi Yok Oluyor >> Güneş Sisteminin en büyük fırtınası 200 yılda %50 küçüldü ve kahverengi oldu

Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni olan Jüpiter’in alametifarikası Kırmızı Leke gittikçe küçülerek yok oluyor. 20 bin km uzunluğu ve 12 bin km genişliği ile bir zamanlar içine iki Dünya sığdıran Kırmızı Leke son yıllarda gittikçe küçüldü. Rengi de kahverengiye döndü.

Aynı zamanda Güneş Sistemi’nin en büyük fırtınası olan Kırmızı Leke, 1665 yılında İtalyan gökbilimci Cassini tarafından keşfedildi ve 1773’te tekrar gözlemlendi. Elimizdeki en eski Kırmızı Leke resmini ise 1831’de Alman astronom Samuel Heinrich Schwabe çizdi.

Kırmızı leke gittikçe küçülerek kahverengiye döndüğüne göre, en az 400 yıldır süren bu muazzam fırtına artık ömrünün sonuna yaklaşıyor olabilir. Peki Kırmızı Leke ne zaman yok olacak? Ve giderse geri gelecek mi?

 

 

Fırtınanın Gözü

1800’lü yıllarda yapılan gözlemlerde Kırmızı Leke’nin genişliği 41 bin kilometreydi. Öyle ki bu devasa fırtınanın içine 3 Dünya sığıyor ve geriye uydumuz Ay için yer kalıyordu.

Oysa Voyager sondalarının 80’lerin başında çektiği resimlerde Kırmızı Leke’nin genişliğinin 23 bin 345 km olduğu görüldü; yani içine 2 Dünya zor sığıyordu. Hubble Uzay Teleskopu’nun çektiği fotoğraflarda ise bu antisiklon fırtına sisteminin daha da küçüldüğü görülüyor. Peki ne kadar?

NASA Goddard Uzay Uçuşları Merkezi’nden Amy Simon bu konuda kesin konuştu: “Hubble Uzay Teleskopu’nun son gözlemleri lekenin çapının 16 bin 500 km olduğunu gösterdi ve çapı gittikçe daralıyor.” NASA’nın verileri lekenin küçülme hızının da arttığını gösteriyor. Kırmızı Leke her geçen yıl daha hızlı küçülüyor.

 

 

Sıra dışı fırtına sistemi

Jüpiter’in Kırmızı Lekesi Dünya’daki fırtınaların tersine bir antisiklon; yani fırtınanın gözü yüksek basıncın etkisi altında. Dünya’da alçak basınçlı antisiklonlar genellikle iyi hava habercisidir ama Jüpiter’de antisiklon fırtınalar ve kasırgalar görülüyor.

Ayrıca Kırmızı Leke saatin ters yönünde dönüyor ve bir turunu 6 günde tamamlıyor. Bunun nedeni ise Kırmızı Leke’nin güney yarımkürede yer alıyor olması (22 derece güney enlemi).

 

 

Zamanla daire şeklini alacak

Kırmızı Leke bu hızla küçülmeye devam ederse 2040 yılında tümüyle yuvarlak bir lekeye dönüşebilir. Ancak astrofizikçiler fırtınayı besleyen ve hızı saatte 720 km’yi aşan jet akımlarının (lekenin çevresindeki hızlı gaz akışı) buna engel olacağı ve Kırmızı Lekenin oval şeklini koruyacağı kanısında.

Her durumda Kırmızı Leke’nin içine uçakla girmeye çalışmak intihar olurdu. Süper hızlı esen yüksek basınçlı rüzgarlar uçağı bir konserve kutusu gibi ezerdi. Uzay mühendisleri bu engeli aşmak için yüksek basınçlı Venüs yüzeyini araştırmakta kullandıkları sondalara benzeyen zırhlı araçlar tasarlamayı planlıyor.

 

 

Uçan fırtına

Kırmızı Leke’nin (yoksa artık Kahverengi Leke mi desek?) en büyük özelliklerinden biri de lekenin Jüpiter’in atmosferinde gördüğümüz diğer irili ufaklı bulutlardan daha yüksek irtifada yer alması.

Deyim yerindeyse, Kırmızı Leke burgaçlı Jüpiter atmosferinin üzerinde uçan ada gibi yüzüyor. Bu yüzden de fırtınanın içindeki gazlar Jüpiter atmosferinden daha soğuk (Kırmızı Leke çevredeki bulutların 8 km üzerinde yer alıyor).

 

 

Ya Küçük Kırmızı Leke?

Dünya’da bizi gözetleyen bir Büyük Birader var ve halk da Küçük Birader olarak devleti gözetliyor. Buna benzer bir espri Jüpiter için de geçerli, çünkü Büyük Kırmızı Leke’nin de küçük bir kardeşi var ve tahmin edebileceğiniz gibi adı “Küçük Kırmızı Leke”.

Küçük Kırmızı Leke 1940’larda Jüpiter’de görülen üç beyaz fırtınanın birleşmesiyle oluştu. 1998’de iki fırtına birleşti ve 2000 yılında üçüncü fırtınayı da yutarak Küçük Beyaz Leke’ye dönüştü. 2006 yılında lekenin rengi kırmızıya döndü.

 

 

Yanlış anlamayın, bu leke de dev gibi ve Dünya’yı yutacak kadar büyük. Ancak Büyük Kırmızı Leke’nin yanında küçük kalıyor. 🙂 Tabii Küçük Kırmızı Leke’yi başka bir küçük leke ile (LRS) karıştırmamak lazım. Büyük Kırmızı Leke LRS’yi 2008 yılında yuttu.

Gerçi Küçük Kırmızı Leke bu sırada büyük fırtınanın yakınlarındaydı, ama Büyük Kırmızı Leke’yle birleşmedi ve LRS’nin yutulmasına karışmadı. Bugün de farklı enlemlerde farklı hızlarda dönen belirgin bulut kuşaklarından birinde yer alan Küçük Kırmızı Leke, “ağabeyini” Jüpiter kendi çevresinde dönerken kovalamaya devam ediyor.

 

 

Beyazdan kırmızıya

Bilim adamları Büyük Kırmızı Leke’nin hayatına beyaz leke olarak başladığını düşünüyor ve büyüme sürecinde atmosferin alt katmanlarından farklı gazlar çekmeye başlayan beyaz lekenin zamanla kırmızıya dönüştüğünü varsayıyorlar.

Aslında alternatif senaryo daha ilginç: Kırmızı Leke alt katmanlardan gaz çekmek yerine, büyüdükçe diğer bulutların üzerinde yükseliyor. Beyaz leke Jüpiter atmosferinin 8 km üzerinde yer aldığı için, içindeki maddeler Güneş’ten gelen morötesi ışınlara maruz kalarak renk değiştiriyor ve böylece beyaz fırtına Büyük Kırmızı Leke’ye dönüşüyor.

Hangi açıklamanın doğru olduğunu bilmiyoruz, ama doğru senaryo Küçük Kırmızı Leke için de geçerli olmalı.

 

 

Basit tayfölçerler işe yaramaz mı?

Öyle ya, yüzlerce ışık yılı uzaktaki yıldızların atmosferinde bulunan gazların kimyasal bileşimini yıldız ışığını analiz ederek tespit edebiliyoruz (spektrum analizi). Hatta bu teknikle başka yıldızların çevresinde dönen gezegenlerin kimyasal bileşimini saptıyoruz. Öyleyse Kırmızı Leke’nin kimyasal kompozisyonunu neden analiz edemiyoruz?

Bunun sebebi, Jüpiter’in atmosferinde Güneş ışığına maruz kalınca kırmızıya dönüşen birçok farklı kimyasal madde bulunması. Bunların hangisinin Kırmızı Leke’ye rengini verdiğini öğrenmenin tek yolu ise Jüpiter atmosferine bir sonda göndermek.

Tabii bu sonda Dünya’daki tayfunlardan 6 kat hızlı esen kasırgalara ve yüksek basınca dayanıklı olmak zorunda. 2016’da Jüpiter’e ulaşacak Juno sondası gezegeni sadece yörüngeden inceleyecek.

 

 

17 yıllık ömrü kaldı

Baştan söyleyelim: Kırmızı Leke bu hızla küçülmeye devam ederse 17 yıl içinde yok olacak. Ancak küçülme hemen yarın durabilir. Bu nedenle bilim adamları Kırmızı Leke’nin ne zaman yok olacağını bilmiyor. Hatta lekenin yok olacağından bile emin değiller, ama neden küçüldüğünü bulduklarını düşünüyorlar. Simon’ın ifadesiyle:

“Yeni gözlemlerimizde çok küçük anaforların fırtınayı beslediğini açık bir şekilde gördük. Bu sürecin Büyük Kırmızı Leke’nin iç dinamiklerini değiştirerek hızlanan küçülmeden sorumlu olduğunu varsayıyoruz.”

İnsan neredeyse change.org’da “Kırmızı Leke Kaybolmasın” diye kampanya başlatmak istiyor. Güneş Sistemi’nin yedi harikasından biri olan Kırmızı Leke’yi kaybetmek istemeyiz. Jüpiter onsuz çok monoton olacak (en azından uzaktan bakınca 🙂 ).

 

 

Jüpiter’in Kırmızı Lekesi küçülüyor

 

 

 

Juno Seferi: 2016’da Jüpiter’e varacak olan Juno sondası Kırmızı Leke’nin sırlarını da çözecek