En Titrek Nötron Yıldızı: ODTÜ Yeni Tür Atarca Keşfetti

ODTÜ ve Başkent Üniversitesi uzayda yeni bir nötron yıldızı türü keşfetti. Kendi çevresinde saniyede yüzlerce kez dönerek çevreye ışıldak gibi tek yönlü ve güçlü ışın huzmeleri saçan nötron yıldızlarına atarca diyoruz. Ancak, Türkler pulsarın düzensiz bir şekilde titreyerek ışık saçtığını buldu. Peki neden?

Bir nötron yıldızının doğuşu

Nötron yıldızları Güneş’ten büyük yıldızların ölürken kendi üzerine çökmesiyle oluşuyor ve bütün nötron yıldızları hayatına atarca (pulsar) olarak başlıyor. Bunun sebebini Nötron yıldızlarıyla ilgili 5 şaşırtıcı gerçek yazısında anlattım.

Ancak, atarcaların süper güçlü ve istikrarlı manyetik alanları sebebiyle çok düzenli olarak, nabız gibi attıklarını söyleyebilirim. Zaten atarcalar da adını çevreye ışıldak gibi yanıp sönen tek yönlü ışınlar saçmasından alıyor.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Türkler ise farklı bir yıldız keşfetti

ODTÜ ve Başkent Üniversitesi araştırmacıları aritmi bozukluğu olan kalp gibi düzensiz atan yeni bir tür atarca buldular. Bunun sebebi, bir süredir bilinen SXP 1062 adlı atarcanın kendi çevresinde değişken bir hızla döndüğünün tespit edilmesiydi ve bu da kutuplardan uzaya saçtığı ışınların Dünya’ya düzensiz olarak yansımasına yol açıyordu.

Aslında titrek atarca olayı evrendeki birçok yalnız atarcada çeşitli sebeplerden dolayı görülüyor. Ancak bugüne dek ikili atarcalarda hiç gözlenmemişti. İkili atarca derken, birbirinin çevresinde dönen iki nötron yıldızını veya çevresinde dönen bir beyaz cüce arkadaşı olan atarcaları kast ediyoruz.

İlgili yazı: Dünyanın Derinliklerinde Yeraltı Okyanusu Bulundu

 

Nerede ve neden titriyor?

Öncelikle bu atarca galaksimizin dışındaki Küçük Macellan Bulutu’nda ve bizden yaklaşık 200 bin ışık yılı uzakta yer alıyor. Konuyla ilgili bilimsel makalenin başyazarı olan ve Prof. Dr. Altan Baykal’ın danışmanlığında çalışan doktora öğrencisi Miraç Serim keşfin önemini şöyle açıklıyor:

“Bu çok ilginç bir atarca; çünkü hem ikili yıldız sisteminin bir parçası olarak eşinin çevresinde dönüyor, hem de kendisini yaratan süpernova patlamasından geriye kalan gaz ve toz bulutunun içinde bulunuyor.”

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Kısacası birikim diskinden besleniyor

ODTÜ ve Başkent Üniversitesi’nin incelediği atarca, sahip olduğu güçlü yerçekimiyle çevresindeki gazları kendine çekiyor. Bu madde ışık hızının önemli bir kesriyle süper yoğun ve süper sert nötron yıldızı kabuğuna düşerken şiddetli radyasyon patlamalarına yol açıyor.

Ancak, nötron yıldızında Dünya’dan gördüğümüz titrek parlamanın sebebi nükleer patlamalar değil: Öncelikle nötron yıldızına sarmallar çizerek düşen gaz diski atarcanın momentumunu artırıyor (kendi çevresinde dönme hızı artıyor).

İkincisi yıldızın daha hızlı dönmesinin yarattığı merkezkaç kuvveti, yıldıza eklenen yeni maddenin baskısıyla birlikte, süper sert kabuğun yer yer çatlamasına ve Dünya’yı parçalayacak kadar şiddetli depremler görülmesine neden oluyor. İşte atarcanın ışığını düzensiz titreten şey bu depremler.

İlgili yazı: Yakıtsız Çalışan Roket EM Drive

 

Bunun nesi ilginç?

Bugüne kadar titrek atarcaların aslında nötron yıldızlarının en geç formu olan manyetarlar olduğu düşünülüyordu. Nitekim kendi çevresinde aşırı hızlı dönen manyetarlarda (manyetik yıldızlar) süper güçlü manyetik alan çizgileri oluşuyor. Ancak, bunları birbirine bağlayan manyetik düğümler aşırı gerilim sonucunda aniden kopunca serbest kalan çizgiler yıldız kabuğunda kırbaç gibi şaklıyor.

Bu da atarca kabuğunun kinetik sarsıntıdan değil de ani manyetik alan boşalımlarıyla çatlamasına ve evrende nadir görülen manyetik depremler yaşanmasına yol açıyor. Oysa Türklerin incelediği SXP 1062 atarcası tamamen üstüne düşen gazların sebep olduğu kinetik gerilim sebebiyle sarsıntı geçiriyor.

İlgili yazı: Evren Gerçekten Ne Kadar Büyük?

 

Kısacası bildiğimiz anlamda deprem oluyor

Eğer ODTÜ ve Başkent ekiplerinin buldukları tek şey bu olsaydı, söz konusu keşif sadece astrofizikçiler için değerli olurdu. Ancak, bu titrek pulsar bize nötron yıldızları hakkında bambaşka bir şey öğretti:

İkili yıldız sistemlerindeki nötron yıldızlarının içyapısı da bildiğimiz nötron yıldızlarından farklı oluyor. Sebebi ise oldukça basit: Evrende tek başına dolanan klasik nötron yıldızları kendilerini oluşturan süpernova patlaması sırasında büyük miktarda gazı uzaya üflemiş oluyor. Bu yüzden çevreden yeni gaz çekme ihtimalleri pek yok.

Oysa iki nötron yıldızından veya bir nötron yıldızı ile bir beyaz cüceden oluşan sistemlerin yerçekimi çok güçlü ve bu yüzden ikili yıldızların üstüne büyük miktarda gaz çekebiliyor. Bu da nötron yıldızlarının sürekli büyüyüp gelişmesine ve içyapısının diğerlerinden farklı olmasına yol açıyor.

İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

 

Atarca kara deliğe dönüşebilir

Bir nötron yıldızı düzenli olarak komşu yıldızdan gaz çalarsa kütlesi artar ve ağırlaşıp ikinci süpernova patlamasıyla kendi üzerine çökerek bu kez kara deliğe dönüşebilir.

Öte yandan, Türk bilim insanlarının incelediği türden atarcalar sadece çevreden gaz çekiyor ve çevredeki gazı tükettiklerinde sakinleşerek düzenli atarcalara dönüşecekler. Ancak, gaz akışının kesilmesinden sonra bu yıldızların içyapısı uzunca bir süre diğer nötron yıldızlarından farklılık gösterecek.

Nitekim bilimsel makalenin ortak yazarı Dr. Şeyda Şahiner ilk kez bu kadar şiddetli bir düzensiz titreme gördüklerini söylüyor: “Bu titreme de ikili sistemlerdeki nötron yıldızlarının içyapısının tekil nötron yıldızlarından oldukça farklı olduğunu gösteriyor.”

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

Öyleyse önümüzdeki maça bakalım

NASA farklı yanları yeni ortaya çıkarılan nötron yıldızını bu Haziran uzaya fırlatılan ve uzay istasyonuna yerleştirilen Nötron Yıldızı İç Bileşim Kaşifi (NICER) gözlemeviyle inceleyecek. Biz de ODTÜ ve Başkent Üniversitesi sayesinde hem nötron yıldızlarının hem de kara deliklerin nasıl oluştuğunu daha iyi anlayacağız.

Peki bazı yıldızların süpernova halinde patlamadan doğrudan kara deliğe dönüştüğünü ve bazı yıldızların içinde kara delik olduğunu biliyor musunuz? Onu da Sürpriz! Evrende yeni kara delik türü bulundu ve İçinde Kara Delik Olan Yarım Yıldızlar yazılarında okuyabilirsiniz.

Nötron yıldızına çok yaklaşırsanız ne olur?

¹Minimum Glitch of the Crab Pulsar and the Crustquake as a Trigger Mechanism