Jeff Bezos ve Richard Branson Uzayda Kapışıyor

Hangisi uzaya daha önce çıkıp Dünya yörüngesine turist taşıyacak? Amazon kurucusu Jeff Bezos yönetimindeki Blue Origin şirketinin ürettiği New Shepard 3 roketi mi? Yoksa İngiliz iş adamı Richard Branson’ın Virgin Galactic şirketinin tasarladığı Uzay Gemisi 2 adlı roket uçak mı?

Uzay turizmi nedir?

Uzay turizmi uzaya turist taşımak demek ve bu iş 2001 yılında Rus Uzay Dairesi Rosaviakosmos tarafından Uluslararası Uzay İstasyonu’na taşınan ünlü milyarder Dennis Tito ile başladı.

Dönemin NASA başkanının “uzay istasyonu uzay oteli değildir” itirazlarına rağmen Tito, Space Adventures turizm şirketine 20 milyon dolar ödedi ve Nisan 2001’de yerden 410 km yüksekte 7 gün geçirerek dünyanın ilk uzay turisti oldu.

Elbette dünyada 7 gün için 20 milyon dolar tatil parası verecek kadar zengin olanların sayısı bile az. Bu yüzden, Jeff Bezos’un Blue Origin ve Richard Branson’ın Virgin Galactic şirketleri uzaya nispeten ucuza turist taşımak için kıyasıya yarışıyor. Amaç 2018 yılında ilk ticari uzay turisti uçuşlarına başlamak.

Sonuçta bu yeni bir sektör ve pazara giren ilk şirket de büyük marka olarak pastadan en büyük payı kapacak. Öyleyse uzay turizmi yarışında kimin önde olduğunu görelim.

İlgili yazı: Robotlaşma yüzünden şoförler 2027 ve cerrahlar 2053’te işsiz kalacak

 

Kaç tür uzay turu var?

Jeff Bezos ile Richard Branson arasındaki rekabeti anlamak için uzay turizmi sektörünün kapsamına göz atmamız gerekiyor. Bu bağlamda 4 tür uzay turu var:

1) SpaceX’in 2018 için planladığı gibi Ay yörüngesine turist göndermek, 2) Virgin Galactic ve Blue Origin’in planladığı gibi yörünge altına birkaç dakikalığına turist göndermek, 3) İspanyol Zero 2 Infinity’nin planladığı gibi 25 km irtifaya balonla turist çıkarmak ve 4) Bigelow tarafından geliştirilen şişme uzay modülleriyle 2020’lerde inşa edilecek olan uzay otellerine turist taşımak.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

 

Hangisi daha gerçekçi?

İki numaralı şık ile yörünge altına turist göndermek ekonomik olarak çok daha gerçekçi; çünkü en basit yöntem bu.

Bununla birlikte SpaceX kurucusu Elon Musk da Ay yörüngesine turist göndereceğini duyurdu ve 2002’te kurduğu bu şirket insanlı uzay uçuşlarına yönelik güvenlik testlerini geçmek üzere olduğu için sözünü kolayca tutabilir. Sonuçta Dünya yörüngesine çıktıktan sonra geri dönen ilk çok kademeli roketi de SpaceX geliştirerek yatırımcılara göz kırptı.

Ancak Ay turizmi pahalı

Sırf bu nedenle uzay turizmi sektöründen en çok parayı Jeff Bezos ile Richard Branson’ın kazanacağını söyleyebiliriz. Kısacası yörünge turizmi Ay turizminden daha önce yaygınlaşacak. Peki ne zaman ve nasıl? Uzay turizmi şirketleri rekabet ve uzaya güvenle insan gönderme konusunda ne durumda? Şimdi bütün bunları görelim.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

 

Dakikası 2300 dolar

Uzayın sınırı yerden 100 km yüksekte başlıyor. Bu yüzden Rus Uzay Dairesi ve NASA gibi uzay ajanslarının eğitim programlarına katılmayan ve yerden en az 100 km yükseğe çıkmayan kimse astronot olarak kabul edilmiyor.

Uzay turistleri de NASA astronot programını katılmadıkları için astronot olarak kabul edilmeyecekler. Onlar sadece zengin uzay yolcuları. Zengin derken; Dünya yörüngesinin hemen altında 10 dakika tur atmak için toplam 2,5 saat süren bir uçuşun dakikasına 2300 dolar ödeyecek kadar zengin olmaları gerekiyor.

Jeff Bezos ve Richard Branson’ın uzay turizmi rüyası da 2007’de başladı. Ancak, mevcut uzay roketleri turist taşımak için tasarlanmadığından ucuz ve güvenilir ticari uçuşların planlaması 10 yıl sürdü. Öyle ki şirketler 2018’den önce uzaya turist göndermeye hazır olmadıklarını açıkladı.

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

İki farklı yaklaşım

Bu bağlamda Blue Orijin ile Virgin Galactic şirketleri iki farklı yaklaşım benimsiyor. Sırasıyla yere dikey iniş yaparak geri dönen yeniden kullanılabilir roketler (SpaceX tarzı) ve yere uzay mekiği gibi inen roket uçaklar.

Evet, yeniden kullanılabilen roket konusunda en ünlü şirket SpaceX; ama Blue Origin aslında Elon Musk’tan önce yeniden kullanılabilen New Shepard roketini üretti ve bunu başarıyla test etti. Ancak, Dünya yörüngesine çıktıktan sonra yere geri dönen ilk çok kademeli roketi (bir Falcon 9 varyantı) SpaceX yaptı.

İlgili yazı: Bitcoin 2244 Dolar Ama Kriz Yakında

 

Jeff Bezos için neden önemli?

Yörüngeye çıkmak için çok hızlı gitmek gerekiyor ve Dünya’ya geri dönerken de atmosfere yüksek hızla giriyorsunuz. Kısacası her çıkışın bir inişi var ve yörüngeye çıkan roketlerin başarıyla yere inmesi zor. Bu yüzden SpaceX en gelişmiş uzay şirketi olarak kabul ediliyor.

Yine bu açıdan bakarsak Blue Origins üretimi New Shepard 1-2 roketleri sadece 100 km yükseğe turist taşımak için tasarlandıkları için o kadar gelişmiş olmak zorunda değil; ama can taşıdıkları için en az Falcon 9 kadar gelişmiş olmak zorundalar.

İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

 

New Shepard nasıl çalışıyor?

Adını Ay’a giden Apollo 14 seferinin komutanı Alan Shepard’dan alan New Shepard roketleri, fırlatma anından itibaren motorlarını 110 saniye ateşleyerek 40 km irtifaya çıkıyor. Ardından motorlar susuyor; ama roket hızı kesilene kadar 100 km’ye yükseliyor ve uzay turistlerine 10 dakikalık yörünge altı uçuş imkanı sunuyor.

Roketin sadece en pahalı kısmı olan 1. kademesi dikey iniş yaparak Dünya’ya dönüyor. Uzay turistlerini taşıyan insanlı kapsül ise 100 km irtifaya ulaşmadan az önce roketten ayrılarak 10 dakika uçuyor ve daha sonra paraşütle Dünya’ya geri dönüyor. Mürettebat kapsülü kendi başına 100 km’ye yükselmek için küçük katı yakıt roketleri kullanıyor.

2018’de ticari uçuşlara başlaması planlanan roketi Jeff Bezos, Batı Texas’taki Van Horn üssünde test ediyor. New Shepard 2015’ten bu yana gerçekleştirdiği bütün test uçuşlarını başarıyla tamamlamış bulunuyor. Bezos bu süreçte özellikle temkinli davrandığını belirtmekten de geri kalmıyor.

Nitekim Nisan ayında düzenlenen basın toplantısında Branson’ı ve Virgin Galactic’in 2014’te yaşadığı ölümlü kazayı kast ederek: “Bir uçan araçtan söz ederken kesin tarih vermek ve o tarihe yetişmek için yarışmak yanlış olur” dedi. “Özellikle de insan taşıyorsanız.”

New Shepard’ın kalkışı ve inişi

İlgili yazı: İnsan Beynine Kök Hücre Tedavisiyle Gençlik İksiri

 

İnsan taşıyor derken

New Shepard 3 uzay her uçuşta altı turist taşıyacak ve bu turistler Dünya’ya doğru inişe geçmek üzere kemerlerini tekrar takmadan önce, yalnızca 4 dakika için ağırlıksız ortamda kalacaklar (Einstein’ın görelilik teorisinde serbest düşüşle sabit hızda gitmek arasında fark olmadığını hatırlayalım).

Oysa görelilik teorisi uzay kapsülünde otopilotla uçan yolcuların, özellikle atmosfere giriş ve iniş sırasında yerçekiminin 5 katı ivmelenmeye maruz kalmasını önlemiyor. Öyle ki New Shepard kapsülüne binen 80 kiloluk bir erkek kısa süre için kendini 400 kilo olarak hissedecek.

Yine de sert bir iniş beklemeyin: Jeff Bezos paraşütle yere yaklaşan kapsülün son anda fren roketlerini ateşleyerek yere sadece saatte 4,83 km hızla inmesini planlıyor. 🙂 Gerçekten de asıl Virgin Galactic’in işi zor.

İlgili yazı: 10 Adımda kara deliğe düşen astronota ne olur?

 

Neden derseniz

Bir kere Jeff Bezos, New Shepard teknolojisini kullanarak ileride New Glenn adlı çok kademeli bir yörünge roketi üretecek. Böylece SpaceX gibi uzaya uydu ve uzay gemisi fırlatma işine girecek. Oysa Virgin Galactic’in Uzay Gemisi 2 adlı roket uçağı tasarım gereği küçük ve hafif olmak zorunda.

Virgin Galactic’in daha büyük bir roket uçak geliştirmesi imkansız. Bunun için Blue Origin gibi sıfırdan roket tasarlaması lazım.

Gerçi Virgin Galactic sadece uzaya turist taşıyacağı için daha büyük rokete gerek yok diyebilirsiniz; ama Bahçeşehir Üniversitesi’ndeki e-business master dersimde anlattığım gibi, ölçeklenemeyen iş modelleri çok sorunlu oluyor. Kısacası ayakta kalmak için işinizi sürekli büyütmeniz gerekiyor.

İlgili yazı: Kontrollü Güç >> Telefon pil ömrünü uzatmak için en çarpıcı 5 yöntem

 

Uzay pazarı

Örneğin, Virgin Galactic sadece yörünge altına turist götürebilecek. Yörüngeye ve Ay’a uzay turisti götürecek teknolojisi yok. Üstelik uzay uçuşları ucuzlayana kadar sadece uzay turizminden para kazanmak çok zor ve bu noktada en iyisini SpaceX yapıyor:

SpaceX hem uydu fırlatıyor hem de ek iş olarak uzay turisti taşımayı planlıyor. Tıpkı Blue Origin gibi. Ancak Jeff Bezos işe tersten başlamış bulunuyor. SpaceX’in ticari roket pazarını kaptığı bir piyasada, önce bakir sektöre adım atıp turist taşımak ve sonra uydu fırlatma işine geçmek istiyor.

İlgili yazı: Evren Bir Simülasyon mu?

 

Uzay Gemisi 2 nasıl çalışıyor?

Öncelikle Uzay Gemisi 2 aslında bir uzay gemisi değil. Çok gelişmiş bir roket uçak ve yerden ayrı bir uçakla kalkıyor. Ortak bir kanadı paylaşan iki bitişik planöre benzeyen Beyaz Şövalye 2 kargo uçağı, 6 yolcu ve 2 pilot taşıyan Uzay Gemisi 2’yi 15 km yükseğe çıkaracak.

Ardından roket uçak kendi motorunu ateşleyerek 110 km’ye yükselecek ve bu sırada Roket Motoru 2 adlı özel bir hibrit roket kullanarak saatte 4200 km hıza ulaşacak. 18 metre uzunluğunda olan ve kanat açıklığı 8 metreyi aşan Uzay Gemisi 2, yetmiş saniye içinde maksimum yüksekliğe çıkmış olacak.

Geri dönerken atmosfere girip hız kesen uzay gemisi, 25 km irtifada uçak konumuna geçerek kanatlarını kullanacak ve tıpkı uzay mekiği gibi piste inecek. Uzay uçuşu yerden kalkışla birlikte toplam 2,5 saat sürecek ve Virgin Galactic bunun için kişi başına 250 bin dolar alacak.

Şimdiye kadar ilk 100 bilet için 65 binden fazla kişi başvurdu. Yerçekiminin 5 katı ivmeye maruz kalmak için sağlıklı olmak gerektiğinden bunların pek azı potansiyel turist listesine alındı. Richard Branson ilk 1000 turist uçana kadar bilet fiyatlarının düşmeyeceğini de belirtti.

İlgili yazı: Sürpriz! Evrende yeni kara delik türü bulundu

 

Dahice ve problemli bir tasarım

Uzay Gemisi 2’yi çılgın mühendis Burt Rutan tasarladı. California’nın Mojave çölünde kurduğu Scaled Composites şirketini Northrop Grumman’a satan Rutan, o zamandan beri Amerikan hava kuvvetleri için gizli projeler geliştiriyor.

Ancak, Uzay Gemisi 2’nin büyük sorunları var. Bunlardan en önemlisine, yani iş modelinin ölçeklenebilir olmayışına yukarıda değindik.

Buna ek olarak Blue Origin roketi otopilotla uçarken, Uzay Gemisi 2 iki pilot taşıyor. Yerden ayrı bir uçakla kalkıyor ve pilotlarla birlikte, boyuna göre daha ağır bir uzay aracı olarak uçuyor. Bu yüzden hem güvenlik riski hem de bilet fiyatları artıyor.

İlgili yazı: Yapay Zeka Bilimsel Düşüncenin Yerini Alacak mı?

 

Ölüme yol açan teknoloji

Hiç tenis benzeri Badminton (tüytop) oynadınız mı? Badminton topunun hızını ve yönünü kontrol etmek için plastik tüyleri vardır. Uzay Gemisi 2’nin kanatlarının önünde bu tür hız kesme tüyleri var. Bunlar normalde kaportanın içinde katlanmış halde duruyor.

Ancak, iniş sırasında açılıp Uzay Gemisi 2’nin tıpkı bir Rus yapımı Sukhoi Su-27 avcı uçağı gibi burnunu havaya kaldırmasını ve şaha kalkarak hız kesmesini sağlıyor. Ne yazık ki uçağın karmaşıklığını ve bakım-onarım masraflarını artıran bu sistem aynı zamanda ölümlü bir kazaya yol açtı:

İlgili yazı: Kütleçekim dalgaları uzayı nasıl buruşturuyor?

 

Acele işe şeytan karışır

2013 yılında tüylü hız kesme mekanizması çalışmadı ve uçağın kuyruğunun havada asılı kalmasına yol açtı. Bu aslında yolcu uçaklarının kanatlarının kaldırma kuvvetini kaybederek uçağın taş gibi yere düşmesine yol açan çok ciddi bir hata. Gerçekten de 2014 yılında Uzay Gemisi 2 bu yüzden yere çakıldı ve test pilotlarından biri olan Mike Alsbury kazada hayatını kaybetti.

Bu nedenle gazetelerde Virgin Galactic’in kamuoyuna verdiği uçuş sözünü tutmak için riskleri görmezden gelerek uçuşları aceleye getirdiği söylentileri çıktı.

Ardından İngiltere Ulusal Ulaşım Güvenliği Kurulu, Virgin Galactic’in güvenlik prosedürlerinde, eğitim sisteminde ve kullandığı donanımda hatalar buldu. Kurul fren sisteminin vaktinden önce açılmasını önleyen bir güvenlik kilidi takılmasını istedi.

Virgin Galactic geçenlerde yeni sistemi başarıyla test etti; ama marifet yeni frenleri düz uçuş sırasında test etmekte değil. Önemli olan süpersonik uçuştan sonra uzaydan Dünya’ya geri dönerken frenleri test edebilmek. Elbette ilk testin ardından daha zor olan ikinci test de yapılacak.

İlgili yazı: Sentetik et mutfaklara ne zaman gelecek?

 

Neden anlattın?

Anlattım; çünkü bu küçük ve hafif uçak boyuna göre çok karmaşık sistemler taşıyor. O zaman da pilot ve yolcu kabinini tehlike anında uçaktan güvenle ayıracak olan bir acil kaçış sistemine yer kalmıyor.

Ayrıca Virgin Galactic’in insanlı ticari uçuşlara başlamak için Federal Havacılık İdaresi’nden (FAA) onay alması gerekiyor ve bu izni almak için bütün güvenlik risklerini gidermek zorunda. Ancak, tüylü fren sistemine güvenlik kilidi ekleme dışındaki tüm emniyet tavsiyeleri, adı üstünde basit birer tavsiye.

Dolayısıyla uzay turistleri Jeff Bezos tarafından finanse edilen Virgin Galactic’in New Shepard roketlerini, Virgin Galactic’in Uzay Gemisi 2 roket uçağına tercih edecekmiş gibi görünüyor.

Sonuçta roket teknolojisi son 60 yılda kendini kanıtladı. Üstelik New Shepard roketi, Virgin Galactic’ten daha az yorucu olan (yerden çok daha kısa sürede kalkıyor) ve 100 km’de en az Uzay Gemisi 2 kadar uzun uçan bir çözüm.

İlgili yazı: Asteroitten Sarkan Uzay Gökdeleni Analemma

 

Uzay turisti olmak kolay mı?

Bu noktada FAA, “uzay turistleri bireysel riskler konusunda özgür iradesiyle kendi kararını vermeli ve uçuştan önceki 12 ay içinde mutlaka havacılık ve uzay uçuşlarında uzman bir doktorun yardımıyla sağlık kontrolünden geçmeli” diyor. Bu bağlamda sigorta şirketlerinin de uzay turistleri için yeni ve pahalı sigorta poliçeleri hazırlaması bekleniyor.

Toparlayacak olursak Jeff Bezos yönetimindeki Blue Origin’in New Shepard roketleri uzay turistlerine gelecekte hızla ucuzlayacak olan çok daha güvenli ve kaliteli uzay uçuşları vaat ediyor. Jeff Bezos da Blue Origin’i finanse etmek için yılda 1 milyar dolarlık Amazon hissesi satıyor.

Richard Branson’un ise şimdiden 1 milyar dolar harcanan Virgin Galactic’i cebinden finanse etmediğini biliyoruz. Yeni kurulan bir sektöre girerken arkasında patron desteği olmayan bir şirketin imaj yönetimi zorlaşırken rekabet gücünü artırmak da daha fazla enerji gerektiriyor.

Buna Blue Origin’in yakın gelecekte SpaceX gibi uydu fırlatma işine geçeceğini eklediğimizde, Jeff Bezos’un uzay turizminde müşteriye güven veren çok net bir yol haritası olduğunu görüyoruz.

Neden uzay turizmi?

Şimdi diyeceksiniz ki 250 bin dolardan başlayan bilet fiyatlarıyla bizim uzay turisti olmamız imkansız. Bu sektörden bize ne? Oysa uzay turizmi uzay asansörü ile yörünge uçuşlarını ucuzlatacak, insanlığın Mars’a yerleşmesini hızlandıracak ve yedi sülalemizi zengin edecek olan asteroit madenciliğinin 10 yıl içinde başlamasını sağlayacak. İnsanlığın tez vakitte uzaya çıkması dileğiyle hepinize keyifli okumalar. 🙂