Yoksa Evren Topaç Gibi Dönüyor mu?

Bugüne dek sadece yıldızlar, gezegenler ve galaksiler (kısacası gökcisimleri) kendi etrafında dönüyor sanıyorduk. Oysa Amerikalı fizikçiler Evren’in de kendi çevresinde topaç gibi döndüğünü söylüyorlar. Peki, 90 milyar ışık yılı çapındaki koca evren içinde bulunan 2 ila 10 trilyon galaksiyle neden dönüyor?

Şaşırtan gözlem

Her şey Michigan Üniversitesi araştırmacıları kuzey yarımküredeki teleskoplarla kuzey göğünü geceleri izlemeye başladığında başladı.

Profesör Michael Longo ve beş üniversite öğrencisinden oluşan ekibi, kuzey göklerindeki sarmal galaksilerin yarısından biraz fazlasının, kendi çevresinde tıpkı Dünya gibi saatin ters yönünde döndüğünü gördüler.

Uzay boşluğunda yukarı-aşağı, sağ-sol ayrımı olmadığına ve momentumun korunumu gibi fizik yasaları da simetrik olduğuna göre, galaksilerin büyük kısmının saatin ters yönünde dönmesinin tek bir açıklaması olabilirdi: Evren’in de topaç gibi dönüyor olması.

İlgili yazı: 2016 Yılı Bir Saniye Uzun Sürecek

 

Dönerek doğdu

Bilim insanları uzay ve zamanın tam da evreni doğuran büyük patlama anında oluşmuş olmasından hareketle, uzayın hiçliğin içinden ortaya çıkıp genişlemeye başladığını söylüyorlar. Bu nedenle de bugüne dek Evren’in hiçliğin ortasında sürekli genişleyen bir küre olduğunu düşünüyorlardı.

Evren genişliyor ama kendi çevresinde topaç gibi dönmüyordu. Oysa sarmal galaksilerin eşit sayıda saat yönünde ve saatin ters yönünde dönmek yerine yüzde 57 oranında saatin ters yönünde dönmesi, evrenin de saatin ters yönünde döndüğünü gösteriyor olabilir.

İlgili yazı: Güneş Işığı ve Isıdan Elektrik Üreten Boya

 

Simetri kırılması

Buna fizikte döngüsel simetri diyoruz ve devam etmeden önce uzaydaki farklı simetri türlerini kısaca anlatmamız doğru olur. Böylece simetrinin ve simetri kırılmasının neden evrendeki gezegenleri, yıldızları ve hayatı doğurduğunu anlayabiliriz.

Evrende fizik yasalarının simetrik olması şart. Yoksa fizik yasaları evrenin her yerinde geçerli olmazdı. Başka bir galakside farklı fizik yasaları olması gerekir ve bu da Evren’in büyük bir enerji patlamasıyla yok olmasına yol açabilirdi.

Hatta bazı fizikçiler bizzat büyük patlamanın Evrenimizi doğuran başka bir evrendeki kırılma yüzünden meydana geldiğini ve söz konusu kırılmanın Evrenimize özgü yepyeni fizik yasaları yarattığını düşünüyorlar. Buna fizikte simetri kırılması diyoruz.

İlgili yazı: VPN Engelleme Türkiye’de Nasıl Aşılır?

 

Evren’in terazisi nasıl şaştı?

Evren doğduktan sonraki 3 saniye içinde dört fizik kuvveti ortaya çıktı: Elektromanyetik kuvvet, kütleçekim kuvveti, güçlü çekirdek ve zayıf çekirdek kuvveti.

Oysa zamanı geriye sarıp büyük patlama anına yaklaşırken ve zamanda geriye gittikçe Evren’deki sıcaklık ve basınç artarken, 4 fizik kuvvetinin de tek kuvvet halinde birleştiğini görüyoruz. Tek kuvvetten 4 kuvvetin ayrıştığı bu kırılma noktasına simetri kırılması diyoruz.

İlgili yazı: Sansüre Karşı TOR ve Orbot Rehberi

 

Varoluş için simetriyi bozmak şart

Evren’de farklı simetri türleri var: Noktasal simetri, yansıma simetrisi ve döngüsel simetri gibi. Yansıma simetrisi için şekildeki F harfine ve ayna görüntüsüne bakın. Noktasal simetri için ayrıca İngiliz alfabesindeki bütün harflere bakabilirsiniz.

Örneğin S harfinin çizim merkezinden bir köşegen (çapraz) çizgi geçirirsek ve bu çizgiyi harfin merkezi üzerinde çevirirsek S harfi üzerinde karşılıklı olarak bulunan her noktanın birbirine eşit uzaklıkta olduğunu görürüz. Döngüsel simetri ise Uzakdoğu felsefesindeki Ying-Yang sembolü gibidir.

Aynı zamanda Zaman Çarkı romanlarındaki erkek ve kadın Aes Sedaiların simgesi olan bu yuvarlak amblemi ister sağa çevirin, ister sola; siyah ve beyaz kısımların birbirine hep aynı açıyla baktığını, yani bakışımlı olduklarını göreceksiniz. Nitekim simetrinin Türkçesi bakışımdır.

İlgili yazı: Eski İklimler >> Sahra Çölü 5000 yıl önce yemyeşildi

 

Evren’le ne alakası var?

Fizik yasalarının her yerde geçerli olmasına rağmen Dünya’nın kusursuz bir yuvarlak olmadığını biliyoruz. Uzaktan bakınca yuvarlak olmasına rağmen yüzeyi pürüzlü (dağlar, denizler, çukurlar var). Üstelik kutupları basık ve ekvatoru az şişkin; çünkü kendi çevresinde dönüyor ve deforme oluyor.

Evren’de kara deliklerden sonra en kusursuz cisimler olan nötron yıldızları bile (1 çay kaşığı nötron yıldızı maddesi 900 Gize piramidi kadar ağırdır) matematikteki küre gibi ideal değiller ve yüzeylerinde sadece 2 mm yüksekliğinde olan minik dağlar var.

Öyleyse fizik yasalarının Evren’in her köşesinde aynı olmasına rağmen; uzayın farklı köşelerinde irili ufaklı farklı galaksiler, gezegenler ve farklı canlı türleri yaratmasını simetri kırılmasına borçluyuz.

İlgili yazı: Renk Körlüğünü Düzelten Gözlük

 

Zamanın oku

Evren’in kendi çevresinde saat yönünün tersine dönüyor olması bu yüzden önemli. Örneğin görelilik teorisinde zaman simetriktir. Bu nedenle zaman tersine aksa bile fizik yasaları değişmeden kalıyor.

Oysa biz zamanın oku olduğunu ve her şeyin geçmişten geleceğe aktığını; örneğin, ünlü Facebook videosunda psikopata bağlayan babanın çekiçle kırdığı oyun konsolunun (oğlunun ders çalışmak yerine gürültü yapmasına çok kızmış) kendiliğinden birleşip eski haline gelmeyeceğini biliyoruz.³

Demek ki fizik yasalarında nasıl ve ne tür simetri kırılmaları yaşandığını bilmemiz, Evren’de gezegenlerle hayatın nasıl ortaya çıktığını bilmemiz açısından önemli.

İlgili yazı: AIDS’e Kesin Çare

 

Antimadde

Bilgi Üniversitesi Muhteşem Bilim derslerimde meraklı bir öğrencimin hatırlattığı gibi antimadde konusu da buna bağlı: Fizik yasalarına göre büyük patlama anında eşit ölçüde antimadde ve madde yaratılmış olmalı. Oysa bunlar birbirine değerse birbirini yok eder.

Ancak, büyük patlama anından sonra ikinci bir büyük patlama yaşanıp Evren’deki maddenin yok olmadığını biliyoruz; çünkü biz büyük ölçüde maddeden yapılmış varlıklarız. Antimadde ise evrende azınlık.

Öyleyse Evren doğduğu zaman belki de içinde iki evrenlik madde ile antimadde vardı; ama antimaddenin sayısı maddeden biraz azdı ve ikisi birbirini yok ettikten sonra, bizler geriye kalan artık maddeden oluştuk. Bu da bir simetri kırılması; ama nasıl olduğunu bilmiyoruz.

Konsol kırıldı mı geri gelmez

 

Topaç gibi dönen galaksiler

İşte bu nedenle kuzey yarımküredeki galaksilerin büyük ölçüde saatin ters yönünde dönmesi Evren’in kendi çevresinde döndüğünü ve uzayda bugüne dek bilmediğimiz yeni bir simetri kırılması olduğunu gösteriyor olabilir.

Elbette galaksiler kendi çevresinde dönüyor derken önce Samanyolu gibi çubuklu sarmal ve sarmal galaksileri kast ediyoruz. Oysa küre ve yumurta şeklindeki, hatta tümüyle dağınık ve şekilsiz olan galaksiler var. Asıl faktör sarmal galaksiler olsa da bunların nasıl döndüğünü de hesaplamak gerekebilir.

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

 

Kısacası test etmeliyiz!

Galaksilerin çarpışarak oluştuğunu biliyoruz. Bu nedenle bazıları çarpışma nedeniyle saatin ters yönünde dönmeye başlamış olabilir. Çok yaşlı oval galaksilerde bunun olmasını bekleyebiliriz.

Hatta eski eliptik galaksilerin zaman içinde birkaç kez dönme yönünü değiştirmiş olmaları mümkün (bunlar sarmal galaksiler gibi merkezi çevresinde spiraller çizmek yerine topaç gibi dönüyor).

Bilim insanları bu sebeple Evren kendi çevresinde topaç gibi dönüyor diye hemen sonuca varmadılar. Güney yarımküreye de bakmak istiyorlar.

Bakalım Dünya’nın güneyindeki galaksiler de büyük ölçüde saatin ters yönünde dönüyor mu? Ancak o zaman Evren’in topaç gibi döndüğünü söyleyebiliriz.

İlgili yazı: VPN Engelleme Başladı

 

Sloan Dijital Gök Taraması

Başlıkta ismi geçen projeyi milyonlarca ışık yılı uzaktaki galaksileri sayıp Evren’deki toplam galaksi sayısını tahmin etmekte kullanıyoruz. Bu taramadan çıkarılan Sloan Atlası’na göre², kuzey yarımkürede en az 600 milyon ışık yılı mesafeye kadar sarmal galaksiler daha çok saatin ters yönünde dönüyor.

Tabii güney yarımkürenin yanı sıra bugün bize 13-45 milyar ışık yılı uzakta olan diğer kuzey galaksilerine de bakmamız lazım. Uzaktakilerin nasıl döndüklerini göremeyebiliriz, ama istatistiksel olarak galaksilerin genellikle sağa ya da sola dönüp dönmediğini anlayabiliriz.

Evren’de madde ve enerji büyük ölçeklerde uzaya eşit dağıldığı için (+1 milyar ışık yılı mesafelerde) yakındaki galaksilerin dönme yönü uzaktakiler hakkında fikir verecektir. Zaten madde ve enerjinin Evren’e büyük ölçeklerde eşit dağılması da bir tür simetridir. 😉

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Router Modem

 

Yüzde 7’lik fark

Gözlemlenen sarmal galaksilerin sadece yüzde 7 fazlası saatin ters yönünde dönüyor. Dolayısıyla saatin ters yönü az farkla önde bulunuyor. Bu istatistiksel olarak önemli sayılmaz diyebilirsiniz; ama tersine çok kritik bir gözlem.

Ne de olsa fizik yasalarına göre, galaksilerin dönme yönü oranları gerçekten farklıysa bunun rastlantı eseri gerçekleşmesi çok düşük bir ihtimal. Bu durumda söz konusu farkın Evren’in kendi çevresinde dönüyor olmasından kaynaklanma ihtimali oldukça yüksek.

 

Şimdi yandık

Henüz Evren’in boşluktan nasıl oluştuğunu çözmüş değiliz. Şimdi bir de neden kendi çevresinde topaç gibi döndüğünü açıklamamız gerekecek. Çılgınca bir fikir ama sakın Evrenimizde antimadde miktarının az bulunmasının sebebi de bu olmasın?

Nitekim fizikçi Nikodem Poplawski’ye göre Evrenimiz aslında başka bir evrendeki kara delikten doğdu. Bu yüzden de kendi çevresinde topaç gibi değil burgusal olarak (türbişon gibi dönüyor).

Bu durumda kuzey yarımküredeki bütün sarmal galaksiler solak ve güneş yarımküredekiler de sağlak olmak zorunda. Anlaşılan 2017’de fizik kritik gelişmelere gebe; ama sıkıntı yok: Kara delikten doğma türbişon evren teorisini de gelecek yazıda anlatacağım. 🙂

Kendi çevresinde dönen galaksi

¹Detection of a Dipole in the Handedness of Spiral Galaxies with Redshifts z~0.04
²NASA-Sloan Atlas
³Büyük olasılıkla mizansen viral video.