Ölüm Yıldızı Uydusu Mimas Hayata Elverişli mi?

Astronomlar yüzeyin büyük kısmını kaplayan dev krateriyle Yıldız Savaşları’ndaki Ölüm Yıldızı’na benzeyen Mimas uydusunun içinde ne olduğunu doğrusu çok merak ediyor. Satürn yörüngesindeki Cassini sondası tarafından termal resimleri çekilen küçük Mimas’ın bu kez de ünlü Pacman’i andırdığı ortaya çıktı (Mimas’ın yeraltı ısı haritası Pacman’in siluetini çağrıştırıyor).

Satürn’ün buzlu uydusu Mimas’ın termal haritasındaki alışılmadık sıcaklık farkları, uydunun buz tabakasının altında tümüyle donmuş veya kısmen sıvı halde olan bir okyanusun varlığına işaret ediyor. Bu varsayım doğruysa Jüpiter’in uydusu Europa ve Ganymede ile Satürn’ün uydusu Titan ve Enceladus‘un ardından Mimas da buzul altı okyanus barındıran kartopu dünyalar kervanına katılacak.

 

Alışılmadık uydu Mimas

Bir uydunun içyapısını anlamak uzun zaman isteyen ve farklı yöntemlerle çok sayıda ölçüm yapmayı gerektiren zorlu bir iş. NASA’nın Cassini sondası da işe Mimas’ın Satürn çevresinde dönerken nasıl yalpaladığını inceleyerek başladı.

Ardından jeologlar uydunun yalpalamasına bakarak içyapısıyla ilgili tahminler yürüttüler. Sonunda gezegen bilimcilerin Mimas’la ilgili bulguları Science dergisinin 17 Ekim 2014 tarihli sayısında yayımlandı.

Cornell Üniversitesi, Ithaca, New York’ta çalışmalarını sürdüren ve yeni makalenin başyazarı olan Radwan Tajeddine (Rıdvan Tacettin) konuyla ilgili açıklamasında şunları söylüyor: “Elimizdeki veriler Mimas’ın içinde garip şeyler olduğunu gösteriyor. Çünkü uydu tahmin ettiğimizden iki kat daha fazla yalpalıyor.”

 

Sıra dışı veriler

Mimas’ın kraterlerle delik deşik olmuş yüzeyi, Ölüm Yıldızı’nın lazer çanağını andıran dev yara izine rağmen uydunun içyapısıyla ilgili hiçbir fikir vermiyor. Örneğin, astronomlar Mimas’ın Güneş Sistemi’yle birlikte 4,5 milyar yıl önce oluştuğu ve aradan geçen zamanda içyapısının küre şeklini almış olması gerektiği konusunda hemfikir.

Buna rağmen uydunun yerfıstığı şekilli oval bir çekirdeği varsa, bu durum Mimas’ın jeoloji tarihiyle ilgili sıra dışı bir gelişmeye işaret ediyor olmalı. Belki de Mimas’ın düzensiz çekirdeği uydunun şiddetli bir şekilde yalpalamasına yol açıyor.

 

Peki ya buzul altı okyanus?

Dünya’nın kabuğu kayalık olduğu için yeraltı kelimesi yerine buzul altı sözcüğünü kullanmak kulağa ters gelebilir. Ancak, Güneş Sistemi’ndeki kartopu uyduların büyük kısmının kabuğu kayadan değil, kalın bir buz tabakasından oluşuyor. Hatta bilim adamları Europa’nın buz tabakasının altında dev bir buzul altı okyanus olduğunu düşünüyor.

Son bulgular Mimas’ın da donmuş veya en azından kısmen sıvı halde olan bir okyanusa sahip olabileceğini gösteriyor. Oysa Tajeddine’in belirttiği gibi uyduda tektonik hareketler görülmediği için bu büyük bir sürpriz olurdu:

Örneğin Europa’nın donmuş kabuğu, alttaki okyanusun gelgit etkisine bağlı olarak sürekli çatlayıp yarılıyor ve bu izler yörüngeden görülebiliyor. Mimas’ın yüzeyinde ise kıtaların kaymasına benzeyen belirgin bir hareketlilik yok.

 

Yuvarlak mı, yumurta şekilli mi?

Öte yandan, Mimas’ın büyük kütlesiyle güçlü bir yerçekimi alanı yaratan Satürn’ün muazzam çekim kuvvetinden etkilendiği bir gerçek. Gelgit etkisi nedeniyle Mimas’ın hep aynı yüzü Satürn’e bakıyor ki bu durum uydumuz Ay için de geçerli.

Ayrıca Mimas’ın biraz eliptik bir yörüngesi var. Eliptik yörüngenin yol açtığı küçük kaymalar da uydunun yalpalamasına ve Satürn’e bakan yüzünün az biraz sağa-sola kaymasına yol açıyor. Librasyon denilen bu olgu Ay profilinde de görülüyor.

 

Okyanus varsa ne kadar derinde?

Tajeddine ve meslektaşları Mimas’ın yalpalamasını inceleyerek uydunun buzlu kabuğunun atında, 24 ila 31 km derinlikte bir sıvı okyanus olabileceğini düşündüler. Oysa sadece 396 km çapında olan Mimas’ın Güneş Sistemi’nin doğumundan kalan sıcaklığı korumuş olması imkansızdı. Mimas’ın iç kesimlerinde okyanus varsa bile bu okyanusun donmuş olması gerek.

Bununla birlikte Mimas’ın yörüngesi eskiden daha eliptik olabilir. Bu da uydunun iç kısımlarının gelgit etkisiyle zamanında yeterince ısınmış olmasını sağlayacaktır. Dairesel yörüngeye dönüşüm süreci jeolojik ölçekte yakın zamanlarda başladıysa Mimas’ın okyanusu donana kadar zaman geçecek ve buzul altı okyanus bugün en azından kısmen sıvı halde olacaktır.

 

Her durumda Tajeddine ve arkadaşlarının yerfıstığı şekilli çekirdek modeli Mimas’ın dış görünüşüne tam olarak uymuyor. Kısmen sıvı okyanusa bağlı oval çekirdek tasarımı gerçek olsa Mimas’ın şeklinin de farklı olması gerekirdi (oysa uydu oval yumurtadan çok futbol topuna benziyor).

Bilim adamları Ölüm Yıldızı’nı andıran uydunun librasyonunu açıklamak için başka modeller de geliştiriyor. Mimas gibi tüy sıklet uyduların oluşum süreci, aynı zamanda küçük gezegenimsilerin zamanla büyüyerek tam ölçekli gezegenleri nasıl oluşturduğu hakkında da ipuçları sağlıyor.